Σφραγὶς Ἁγιότητος

Ἡ ὁμιλία ποὺ ἀκολουθεῖ ἔγινε άπὸ τὸν ἅγιο Ἰωάννη Μαξιμόβιτς στὸν ἑσπερινὸ τῆς 16^ης Ἰουλίου τοῦ 1934. Τὴν περίοδο ἑκείνη ὁ ἅγος Ἰωάννης βρισκόταν στὴν Σερβία, ὅπου μόλις πρὶν ἀπὸ δύο σχεδόν μῆνες, στὶς 28 Μαΐου τοῦ 1934, εἶχε χειροτονηθῆ ἐπίσκοπος γιὰ νὰ ἀναλάβη τὴν Ἐπισκοπὴ τῆς Σαγκάης. Ἡ ὁμιλία ἔγινε ἐπὶ τῆ εὐκαιρίᾳ τοῦ μνημοσύνου τῆς σφαγῆς τῶν βασιλομαρτύρων.

Αὔριο ἡ ἁγία Ἐκκλησία τιμᾷ τὴν μνήμη τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου, Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης, τοῦ ποιητοῦ τοῦ Μεγάλου Κανόνος τῆς μετανοίας. Τὴν ἴδια ὥρα συναθροιζόμαστε ἐδῶ γιὰ νὰ προσευχηθοῦμε γιὰ τὶς ψυχές τοῦ τσάρου μάρτυρος καὶ ὅσων δολοφονήθηκαν μαζί του. Κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο, ὁ λαὸς στὴν Ρωσσία συνήθιζε νὰ συγκεντρώνεται στὶς ἐκκλησίες στὴν μνήμη τοῦ ἄλλου ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης, ὄχι τοῦ ποιητοῦ τοῦ Μεγάλου Κανόνος, τοῦ ὁποίου ἡ μνήμη εἶναι αὔριο, ἀλλὰ τοῦ μάρτυρος Ἀνδρέου, ὁ ὁποῖος μαρτύρησε γιὰ τὴν ὁμολογία τῆς πίστης του στὸν Χριστό καὶ τὴν Ἀλήθειά του. Τὴν ἡμέρα τῆς μνήμης τοῦ ἁγίου μάρτυρος Ἀνδρέου, ὁ λαὸς στὴν Ρωσσία εὐχαριστούσε τὸν Θεὸ γιὰ τὴν θαυματουργικὴ διάσωση τοῦ αὐτοκράτορα Ἀλεξάνδρου Γ΄ ἀπὸ τὸ σιδηροδρομικὸ δυστήχημα στὸ Μπόρκι, στὶς 17 Ὀκτωβρίου τοῦ 1888. Στὸν φοβερὸ ἐκτροχιασμό ποὺ συνέβη κατὰ τὸ ταξίδι του, ὅλα τὰ βαγόνια διαλύθηκαν ἐκτὸς ἀπὸ αὐτὸ ποὺ μετέφερε τὸν τσάρο μὲ τὴν οἰκογένειά του.

Στὴν μνήμη τοῦ ἁγίου μάρτυρος Ἀνδρέου τῆς Κρήτης, ποὺ μαρτύρησε γιὰ τὸν Χριστό καὶ τὴν Ἐκκλησία Του, διασώθηκε ὁ διάδοχος τοῦ θρόνου καὶ μετέπειτα τσάρος Νικόλαος Ἀλεξάνδροβιτς, ἐνῶ στὴν μνήμη τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης τοῦ ποιητοῦ, ὁ ὁποῖος κοιμήθηκε ἐν εἰρήνη, δολοφονήθηκε ὁ τσάρος ἀπὸ ἄθεους καὶ προδότες. Τὴν ἴδια ἡμέρα μὲ τὴν μνήμη τοῦ ἁγίου μάρτυρος Ἀνδρέου, ἡ Ἐκκλησία ἑορτάζει και τὴν μνήμη τοῦ προφήτου Ὠσηέ, ὁ ὁποῖος προφήτευσε τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Ναοὶ ἀνεγείρονταν πρὸς τὴν τῶν δύο αὐτῶν ἁγίων σὲ κάθε μέρος ὄπου ὁ ρωσσικὸς λαὸς εὐχαριστοῦσε τὸν Θεό γιὰ τὴν διάσωση τοῦ ἡγεμόνα τους. Τριάντα χρόνια ἀργότερα, στὴν μνήμη τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου τοῦ ποιητοῦ, ὁ ὁποῖος δίδαξε τὴν μετάνοια, ὁ ἡγεμόνας δολοφονήθηκε μπροστά στὰ μάτια ὁλόκληρου τοῦ ἔθνους, τὸ ὁποῖο δὲν ἔκανε τίποτα γιὰ νὰ τὸν διασώση. Εἶναι ἰδιαίτερα φοβερό καὶ ἀκατανόητο αὐτό, διότι ὁ ἡγεμόνας Νικόλαος Αλεξάνδροβιτς ἐνσάρκωνε τὶς μεγαλύτερες ἀρετὲς ἐκείνων τῶν τσάρων ποὺ ὁ ρωσσικὸς λαὸς γνώριζε, ἀγαποῦσε καὶ ἐκτιμοῦσε.

Περισσότερο ἀπὸ ὅλους, ὁ τσάρος μάρτυς ὁμοίαζε πρὸς τὸν τσάρο Ἀλέξιο Μιχαήλοβιτς, διαπρέποντας στὴν ἀκλόνητη πραότητα. Ἡ Ρωσσία γνώριζε τὸν τσάρο Ἀλέξανδρο Β΄ ὡς «Ἐλευθερωτή», ἀλλὰ ὁ τσάρος Νικόλαος Β΄ ἐλευθέρωσε ἀκόμη περισσότερα ἔθνη τῆς ἀδελφῆς φυλῆς τῶν Σλάβων. Ἡ Ρωσσία γνώριζε τὸν Ἀλέξανδρο Γ΄ ὡς «Εἰρηνοποιό», ὅμως ὁ τσάρος Νικόλαος Β΄ δὲν περιορίστηκε στὸ νὰ μεριμνήση μόνο γιὰ τὴν εἰρήνη τῶν δικῶν του ἡμερῶν, ἀλλὰ ἔκανε ἕνα σημαντικὸ βῆμα πρὸς τὴν ἐγκαθίδρυση τῆς τῆς εἰρήνης στὴν Εὐρώπη καὶ σὲ ὁλόκληρο τὸν κόσμο, ἔτσι ὥστε ὅλα τὰ ἔθνη νὰ μποροῦν νὰ ἐπιλύουν τὶς διαφορές τους εἰρηνικά. Γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτόν, μὲ τὴν δική του ἀνυστερόβουλη καὶ εὐγενῆ πρωτοβουλία, συγκλήθηκαν οἱ Συνδιασκέψεις τῆς Χάγης. Ἡ Ρωσσία θαύμαζε τὸν Ἀλέξανδρο Α΄ καὶ τὸν ὀνόμασε «ὁ Εὐλογημένος», διότι ἐλευθέρωσε τὴν Εὐρώπη ἀπὸ τὸν ξένο ζυγὸ ἑνὸς τυράννου, τοῦ Ναπολέοντος. Ὁ αὐτοκράτορας Νικόλαος Β΄, κάτω ἀπὸ πολὺ πιὸ δύσκολες συνθῆκες, ἐξεγέρθηκε κατὰ τῶν προ­σπαθειῶν ἑνὸς ἄλλου κυβερνήτη νὰ ὑποδουλώσῃ τὰ σλαβικὰ ἔθνη, τοῦ κάιζερ Βίλχελμ Β', καὶ γιὰ τὴν ὑπεράσπιση αὐτοῦ τοῦ ἔθνους ἐπέδειξε μιὰ ἀποφασιστικότητα ἡ ὁποία δὲν χωροῦσε κανένα συμβιβασμό.¹⁴ Ἡ Ρωσσία γνώριζε τὸν Μέγα Ἀναμορ­φωτὴ Πέτρο Α΄, ἀλλὰ ἄν θυμηθοῦμε ὅλες τὶς μεταρρυθμίσεις τοῦ Νικολάου Β' δὲν θὰ ἤμασταν βέβαιοι ποιόν νὰ προβάλουμε. Οἱ μεταρρυθμίσεις τοῦ δευτέρου ἔγιναν πιὸ συνετά, πιὸ διακριτικὰ καὶ χωρὶς βία. Ὁ Ἰβὰν Α' καὶ ὁ Ἰβὰν Γ', οἱ μεγάλοι πρίγκιπες τῆς Μόσχας, ἔμειναν γνωστοὶ γιὰ τὴν συνένωση τοῦ ρωσσικοῦ λαοῦ, ἀλλὰ ὁ στόχος τους τελικὰ ὁλοκληρώθηκε ἀπὸ τὸν Νικόλαο Β', ὅταν τὸ 1915 ἐπέστρεψε στὴν Ρωσσία ὅλους τοὺς υἱούς της, παρ’ ὅλο ποὺ αὐτὸ δὲν διήρκησε γιὰ πολύ.¹⁵

Ὁ ἡγεμὼν πασῶν τῶν Ρωσσιῶν Νικόλαος Β' ἦταν ὁ πρῶτος πανρωσσικὸς τσάρος. Ἡ ἐσωτερική, πνευματικὴ καὶ ἠθικὴ προσωπικότητά του ἦταν τόσο θαυμαστή, ὥστε ἀκόμη καὶ οἱ μπολσεβίκοι, στὴν προσπάθειά τους νὰ ἀμαυρώσουν τὴν εἰκόνα του, μπόρεσαν νὰ τὸν κατηγορήσουν μόνο γιὰ τὴν εὐλάβειά του. Εἶναι γνωστὸ πέραν πάσης ἀμφιβολίας ὅτι ἄρχιζε καὶ τελείωνε τὴν μέρα του πάντοτε μὲ προσευχή. Σὲ ὅλες τὶς μεγάλες ἑορτὲς τῆς Ἐκκλησίας μεταλάμβανε τῶν ἀχράντων μυστηρίων καὶ πολὺ συχνὰ προσερχόταν νὰ λάβῃ τὸ μεγάλο αὐτὸ μυστήριο ἀνάμεσα σὲ ἕνα πλῆθος κοινῶν ἀνθρώπων, ὅπως γιὰ παράδειγμα ἔκανε κατὰ τὴν ἀνακομιδὴ τῶν λειψά­νων τοῦ ὁσίου Σεραφεὶμ τοῦ Σαρόφ. Ὑπῆρξε παράδειγμα συζυ­γικῆς πιστότητας καὶ ἡ κεφαλὴ μιᾶς ὑποδειγματικῆς ὀρθόδο­ξης οἰκογένειας, ἀνατρέφοντας τὰ παιδιά του μὲ τρόπο ὥστε νὰ εἶναι ἕτοιμα νὰ ὑπηρετήσουν τὸν λαὸ τῆς Ρωσσίας καὶ προετοιμάζοντάς τα αὐστηρὰ γιὰ τοὺς μελλοντικοὺς κόπους καὶ τοὺς ἄθλους ποὺ ἀπαιτοῦσε ἡ κλήση αὐτή. Ἐνδιαφερόταν ἀληθινὰ γιὰ τὶς ἀνάγκες τῶν ὑπηκόων του καὶ ἤθελε πάντοτε νὰ γνωρίζῃ μὲ ἀκρίβεια γιὰ τοὺς κόπους τους καὶ γιὰ ὅλα τὰ σχετικὰ μὲ τὴν ὑπηρεσία τους. Ὅλοι γνωρίζουν ὅτι κάποτε διένυσε μόνος του μιὰ πορεία πολλῶν μιλίων φορώντας στρα­τιωτικὴ στολὴ μὲ πλήρη ἐξάρτυση, μὲ σκοπὸ νὰ κατανοήσῃ καλύτερα τὶς συνθῆκες τῆς ὑπηρεσίας ἑνὸς ἁπλοῦ στρατιώτη. Εἶχε τὴν συνήθεια νὰ περπατᾷ μόνος, κάτι τὸ ὁποῖο διαψεύδει τοὺς συκοφάντες ποὺ λένε ὅτι φοβόταν γιὰ τὴν ζωή του. Ὁ Πέτρος Ά εἶπε: «Νὰ γνωρίζετε γιὰ τὸν Πέτρο ὅτι ἡ ζωή του δὲν εἶναι πολύτιμη γι’ αὐτόν, ἀλλὰ αὐτὴ τῆς Ρωσσίας». Ὁ Νικό­λαος Β', ὅμως, ἐκπλήρωσε στὴν πράξη τὰ λόγια αὐτά. Μερι­κοὶ ἄνθρωποι λένε ὅτι ἦταν ὑπερβολικὰ εὔπιστος. Ὁ μεγάλος πατέρας ὅμως τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Διάλογος, λέει ὅτι ὅσο πιὸ ἁγνὴ εἶναι ἡ καρδιὰ τόσο πιὸ εὔπιστη γίνεται.

Τὶ ἀνταπέδωσε ἡ Ρωσσία στὸν καλόκαρδο ἡγεμόνα της, ὁ ὁποῖος τὴν ἀγάπησε περισσότερο ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν ζωή του; Ἀνταπέδωσε τὴν ἀγάπη μὲ συκοφαντία. Ἦταν ἄνθρωπος μεγάλης ἠθικότητας, ἀλλὰ οἱ ἄνθρωποι ἄρχισαν νὰ μιλοῦν γιὰ τὴν δῆθεν μοχθηρία του. Ἀγαποῦσε τὴν Ρωσσία, ἀλλὰ οἱ ἄνθρωποι ἄρχισαν νὰ μιλοῦν γιὰ τὴν δῆθεν προδοσία του. Ἀκόμη καὶ οἱ ἄνθρωποι ποὺ βρίσκονταν κοντὰ στὸν ἡγεμόνα ἐπαναλάμβαναν αὐτὴν τὴν συκοφαντία, μεταφέροντας ὁ ἕνας πρὸς τὸν ἄλλο φῆμες καὶ κουτσομπολιά. Ἐξαιτίας τῶν κακῶν κινήτρων μερικῶν καὶ τὴν ἔλλειψη πειθαρχίας ἄλλων, ξεκίνησαν νὰ διαδίδονται φῆμες, καὶ ἡ ἀγάπη πρὸς τὸν τσάρο ἄρχισε νὰ ψυχραίνεται. Ἄρχισαν νὰ μιλοῦν γιὰ τὸν κίνδυνο στὸν ὁποῖο βρισκόταν ἡ Ρωσσία καὶ νὰ συζητοῦν γιὰ τοὺς τρό­πους αποφυγῆς αὐτοῦ τοῦ μὴ ὑπαρκτοῦ κινδύνου. Ἄρχισαν νὰ λένε ὅτι γιὰ νὰ σωθῇ ἡ Ρωσσία ἦταν ἀναγκαῖο νὰ ρίξουν τὸν αὐτοκράτορα.

Ἡ προσχεδιασμένη κακία ἔκανε τὸ ἔργο της: διαχώρισε τὴν Ρωσσία ἀπὸ τὸν τσάρο της καὶ κατὰ τὴν φοβερὴ ἐκείνη ὥρα στὸ Πσκὸφ ἦταν μόνος. Κανεὶς δὲν ἦταν κοντά του. Δὲν ἐπε­τράπη σὲ ὅσους ἦταν πιστοὶ σ΄ αὐτὸν νὰ παραμείνουν δίπλα του. Φοβερὴ ἡ ἀπομόνωση τοῦ τσάρου. Ἀλλὰ δὲν ἐγκατέλειψε τὴν Ρωσσία. Ἡ Ρωσσία ἦταν αὐτὴ ποὺ ἐγκατέλειψε ἐκεῖνον ποὺ τὴν ἀγάπησε περισσότερο ἀπὸ τὴν ζωή του. Ἔτσι, μὲ τὴν ἐλπίδα ὅτι ἡ δική του ἑκούσια σμίκρυνση θὰ καταλά­γιαζε τὰ μαινόμενα πάθη τοῦ λαοῦ, ὁ αὐτοκράτορας παραιτήθηκε. Τὰ πάθη, ὅμως, ποτὲ δὲν ἡμερεύουν. Ἀφοῦ ἐπιτύχουν αὐτὸ ποὺ ἐπιθυμοῦν, ἀναζωπυρώνονται ἀκόμη πιὸ πολύ. Θρί­αμβος κατέλαβε ἐκείνους ποὺ ἐπιζητοῦσαν τὴν πτώση τοῦ αὐτοκράτορα. Οἱ ὑπόλοιποι παρέμειναν σιωπηλοί. Κατόρ­θωσαν νὰ συλλάβουν τὸν αὐτοκράτορα· τὸ κατόρθωσαν, καὶ τὰ γεγονότα ποὺ ἀκολούθησαν ἦταν σχεδὸν ἀναπόφευκτα. Ἂν κάποιος ἀφεθῇ μέσα στὸ κλουβὶ ἑνὸς θηρίου, ἀργὰ ἢ γρή­γορα θὰ κατασπαραχθῇ καὶ θὰ διαμελισθῇ. Ὁ αὐτοκράτορας δολοφονήθηκε καὶ ἡ Ρωσσία παρέμεινε σιωπηλή. Δὲν ὑπῆρξε καμία ἀγανάκτηση, καμία διαμαρτυρία ὅταν αὐτὴ ἡ φοβερή, ἡ μοχθηρὴ πράξη ἔλαβε χώρα. Αὐτὴ ἡ σιωπὴ ἀποτελεῖ τῆν μεγάλη ἁμαρτία τοῦ ρωσσικοῦ λαοῦ· καὶ διαπράχθηκε κατὰ τὴν μνήμη τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου Κρήτης, τοῦ ποιητοῦ τοῦ Μεγά­λου Κανόνος τῆς μετανοίας, ὁ ὁποῖος ψάλλεται στοὺς ναοὺς κατὰ τὴν Μεγάλη Τεσσαρακοστή.

Στὰ ἔγκατα ἑνὸς ὑπογείου στὸ Αἰκατερίνμπουργκ, ὁ ἡγεμόνας τῆς Ρωσσίας δολοφονήθηκε, ἔχοντας στερηθῆ τὸ στέμμα τοῦ τσάρου ἀπὸ τὴν κακία τῶν ἀνθρώπων, χωρὶς νὰ ἔχῃ στερηθῆ ὅμως τὸ ἱερὸ χρῖσμα τοῦ Θεοῦ. Μέχρι ἐκείνη τὴν στιγμή, ὅλες οἱ περιπτώσεις βασιλοκτονιῶν στὴν ἱστο­ρία τῆς Ρωσσίας εἶχαν διαπραχθῆ ἀπὸ συμμορίες, ὄχι ἀπὸ τὸν λαό. Ὅταν δολοφονήθηκε ὁ Παῦλος Α΄, ὁ λαὸς δὲν γνώ­ριζε τίποτα, καὶ ὅταν αὐτὸ ἔγινε γνωστό προσέρχονταν γιὰ πολλὰ χρόνια στὸν τάφο του μὲ συμπόνια καὶ προσευχές. Ἡ δολοφονία τοῦ Ἀλεξάνδρου Β' προκάλεσε στὴν Ρωσσία θύελλα ἀγανάκτησης, ἡ ὁποία παλινόρθωσε τὸ ἠθικὸ τοῦ λαοῦ καὶ βοήθησε τὴν διακυβέρνηση τοῦ Ἀλεξάνδρου Γ'. Ὁ λαὸς παρέμεινε ἀθῷος ἀπὸ τὸ αἷμα τοῦ τσάρου-ἐλευθερωτῆ Ἀλεξάνδρου Β'. Στὴν περίπτωση, ὅμως, τοῦ Νικολάου Β', ὁλόκληρο τὸ ἔθνος εἶναι ἔνοχο γιὰ τὸ χύσιμο τοῦ αἵμα­τος τοῦ τσάρου του. Οἱ δολοφόνοι ἐκτέλεσαν τὴν φοβερὴ πράξη, οἱ ἡγέτες τους ἐνέκριναν τὸν φόνο, ὁ λαὸς δὲν τὸ ἀπέτρεψε μετέχοντας στὴν ἴδια ἁμαρτία. Ὅλοι εἶναι ἔνοχοι καὶ, πράγματι, πρέπει νὰ ποῦμε: «Τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐφ΄ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα ἡμῶν».¹⁶ Τὸ στεφάνι μὲ τὸ ὁποῖο ὁ λαὸς τῆς Ρωσσίας ἔστεψε τὸν τσάρο του ἦταν φτιαγμένο ἀπὸ προ­δοσία, ἐσχάτη προδοσία, τὴν καταπάτηση τοῦ ὅρκου ὑποταγῆς στὸν τσάρο Μιχαὴλ Φεόντοροβιτς, τὸν πρῶτο τσάρο τῆς δυναστείας τῶν Ρομάνοφ καὶ τοὺς διαδόχους του. Τὸ στεφάνι ἦταν φτιαγμένο ἀπὸ ἀδράνεια, σκληροκαρδία καὶ ἀναισθησία.

Σήμερα εἶναι ἡμέρα θλίψης καὶ μετανοίας. Γιατί – θὰ μπο­ρούσαμε νὰ ρωτήσουμε – ὁ Θεὸς ἔσωσε τὸν τσάρο κατὰ τὴν μνήμη τοῦ ἁγίου μάρτυρος Ἀνδρέου [τό 1888] καὶ δὲν τὸν ἔσωσε κατὰ τὴν μνήμη τοῦ ἄλλου ἁγίου Ἀνδρέου, τοῦ διδα­σκάλου τῆς μετανοίας; Μὲ βαθειὰ λύπη ἀπαντοῦμε: Ὁ Θεός μποροῦσε νὰ τὸν σώση, ἀλλὰ ὁ λαὸς τῆς Ρωσσίας δὲν τὸ ἄξιζε. Ὁ ἡγεμόνας ἔλαβε τὸ στέφος τοῦ μαρτυρίου, ἀλλὰ αὐτὸ δὲν μᾶς δικαιώνει οὔτε μειώνει τὴν ἐνοχή μας, μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ποὺ οὔτε ἡ Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ δὲν δικαιώνει τὸν Ἰούδα, τὸν Πιλᾶτο, τὸν Καϊάφα καὶ ὅσους ἀπαίτησαν τὸν θάνατο τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τὸν Πιλᾶτο...

Ἴσως ἔλθῃ κάποτε ἡ ἡμέρα κατὰ τὴν ὁποία ὄχι μόνον οἱ προστάτες ἅγιοί τους ἀλλὰ ἐπίσης οἱ ἴδιοι οἱ βασιλομάρτυρες θὰ ζωγραφισθοῦν σὲ εἰκόνες εἰς μνήμην τοῦ γεγονότος ποὺ ἐνθυμούμαστε σήμερα.¹⁷

Απόσπασμα από το βιβλίο της Ἱερὰς Μονής Τιμίου Προδρόμου Μέσα Ποταμοῦ «ΑΓΙΟΙ ΒΑΣΙΛΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΡΟΜΑΝΟΦ. ΟΣΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΣΕ ΝΑ ΚΡΥΨΗ Η ΣΙΩΠΗ». Ἐκδόσεις Ἄθως Ε.ΠΕ., Ἀθήνα 2018. Σελ. 567-573.