Η σαλή Ντόμνα Τόμσκαγια: σε τι εξέπληξε τους ανθρώπους η «ευλογημένη σιβηριανή Ξένια»

Ζωγράφος Ολέγκ Παχόμοβ

Κομποσκοίνια, σακούλες και καπέλα

Από όλες τις παραξενιές, οι γύρω της, ίσως, θυμούνται περισσότερο τα καταπληκτικά ρούχα της, ακόμη και σε εικόνες μπορείτε να δείτε μερικές από τις λεπτομέρειες αυτές. Η Ντόμνα Καρπόβνα, ανακάλυψε αυτά τα ρούχα για τον εαυτό της, τα σχεδίασε και τα ανανέωνε συνεχώς. Η ευλογημένη δεν φορούσε εσώρουχα. Το πολύ, μπορούσε να φορέσει ένα κουρέλι τόσο παλιό, που μόλις κρεμόταν στους ώμους της. Όπως γράφει ο πατέρας Νικολάι, η σαλή συγκέντρωνε όλα τα παλιά πράγματα: παλιά φθαρμένα ρούχα, παλιά υφάσματα, παπούτσια, σχοινιά, ιμάντες, κουρέλια, τσάντες. Τα έδενε σε κόμπους όλα αυτά, έδενε τον ένα με έναν δεύτερο και μετά έναν τρίτο στον προηγούμενο, φτιάχνοντας ολόκληρες αλυσίδες από τσάντες και κόμπους: «είχε πολλές τέτοιες αλυσίδες διαφορετικών μεγεθών. Από αυτές έφτιαχνε τα ρούχα της με αυτόν τον τρόπο: έριχνε μια αλυσίδα πάνω από τον ένα ώμο της, μια άλλη πάνω από τον άλλον, κάλυπτε επίσης το στήθος, το στομάχι, τα χέρια και τα πόδια της ή τύλιγε οτιδήποτε. Πάνω και κοντά σε αυτούς τους κόμπους τοποθετούσε άλλους, μικρότερους, μέχρι να καλύψει πλήρως το γυμνό σώμα. Πάνω απ' όλα, η Ντόμνα Καρπόβνα το επέβαλε αυτό στους μηρούς της, γεγονός που την έκανε να μοιάζει πολύ με βρακοφόρο αγρότη [Το τσέμπαρ^[1] (σ.τ.μ. η βράκα) ήταν ένα πολύ φαρδύ παντελόνι από λινάτσα, μέσα στο οποίο περνούσαν τον πάτο ενός γούνινου παλτού ή του πανωφοριού των αγροτών σε περιόδους παγετών. — Έκδ.]. Πάνω από όλα αυτά, είχε πολλές σακούλες και μικρές δέσμες στα πλάγια και μπροστά μεταξύ των κόμβων, στις οποίες κουβαλούσε συνεχώς ψωμί, κβας, γάλα, ξινολάχανο, τσάι, ζάχαρη, λιβάνι, κεριά, παλιά σούπα λάχανου και πολλά άλλα πράγματα που είναι αδύνατο να απαριθμηθούν.»

Η σαλή είχε σε σακουλάκια, σε μικρές τσέπες και σε κόρφους βότσαλα, γυαλί, άμμο, ακόμη και κοπριά. Και η ευλογημένη δεν άφηνε άπρακτο μήτε αυτό το περιεχόμενο, μήτε για ένα λεπτό: απλά έβαζε κάτι σε ένα σακουλάκι, το έβγαζε αμέσως και το έδινε μετά σε κάποιον. Η Ντόμνα είχε αρκετούς θαυμαστές και όλοι ήταν ευτυχείς να πάρουν ένα «αναμνηστικό» από αυτήν, επειδή πιστευόταν, ότι ακόμη και το πιο άχρηστο μικροπράγμα, περνώντας από τα χέρια της, θα αποκτούσε ιδιαίτερες ιδιότητες ή θα έφερε κάποιο σημαντικό μήνυμα για τον νέο κάτοχό του.

Συνέβη, όταν σε κάποια εορτή, η ευλογημένη διακόνεψε από κάποιο άτομο για ένα φόρεμα από τα αγαπημένα του, τα οποία πολύ συχνά έδιναν άλλοι ως σκέπασμα σε αυτήν, και μάλιστα το φόρεσε πάνω από όλους τους κόμπους της. Αλλά σύντομα έκανε τρύπες στο φόρεμά της, δένοντάς τις με κορδέλες, σχοινιά και ένα στουπί. Για μια ή δύο μέρες περπατούσε με αυτή την αστεία ενδυμασία και μετά έσκισε το ίδιο το φόρεμα σε κορδέλες, με τις οποίες έδεσε νέους κόμπους.

Πολλοί άγιοι, υιοθετώντας το κατόρθωμα της σαλότητας, αρνήθηκαν την αξιοπρεπή ενδυμασία. Μερικά παραδείγματα ασυνήθιστης ενδυμασίας έχουν μείνει στην ιστορία. Στις εικόνες βλέπουμε μια πράσινη φούστα και ένα κόκκινο πουλόβερ ή μια κόκκινη φούστα και ένα πράσινο πουλόβερ της Αγίας Ξένιας της Αγίας Πετρούπολης. Όπως γνωρίζετε, η ευλογημένη, ντυμένος με την κόκκινη και πράσινη στολή του αποθανόντος συζύγου της, αποφασίζοντας να «ζήσει» τη ζωή του και να σώσει την ψυχή του. Όταν τα ρούχα αυτά εφθάρησαν, η Ξένια άρχισε να φοράει φούστες και μπλούζες στο χρώμα της στολής. Και το σιδερένιο καπέλο του Βασίλι Σπάσο-Κάμενσκι; Και το υφασμάτινο κράνος του Αρκάντι Βιζινγκόφσκι; Και οι πριγκιπικές γούνες του Λαυρέντιου της Καλούγκας και του Νικολάου Νοβγκορόντσκι, και το «λιτό πουκάμισο στη μέση» του Αγίου Μαξίμου της Μόσχας; Υπήρχαν σαλοί που φορούσαν σιδερένιες αλυσίδες στο σώμα τους, αλλά υπήρχαν και εκείνοι που γενικά περπατούσαν γυμνοί όλο το χρόνο, όπως ο Βασίλειος της Μόσχας.

Να τι γράφει ο ερευνητής του ευλογημένου βίου της, ο ιερέας Σεργκέι Γκολουπτσόφ: «Η Ντόμνα Καρπόβνα περπατούσε πάντα με λιωμένα μποτάκια, χαμηλά παπούτσια ή γούνινες μπότες. Στο κεφάλι της φορούσε κάποιο είδος επίδεσμου, πιο συχνά λευκού, διακοσμημένο με σταυρό, κορδέλες και κορδόνια».

Υπήρχαν στη Ντόμνα και καπέλα. Αλλά, επίσης αστεία. Η ευλογημένη τα φορούσε το ένα κάτω από το άλλο και ακόμη και τρία ταυτόχρονα: είτε το ένα πάνω στο άλλο, είτε το ένα στο κεφάλι της, το άλλο στον ώμο της, και κρεμούσε και το τρίτο από πίσω, κάτω από τη μέση. Η Ντόμνα Καρπόβνα δεν κρατούσε άλλα αξιοπρεπή ρούχα, αποδεκτά ως δώρο με ευγνωμοσύνη, για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά, σύμφωνα με το έθιμο πολλών σαλών, τα μοίρασε αμέσως σε ζητιάνους.

Η Ντόμνα Καρπόβνα είχε μια ιδιαίτερη σχέση με τα γούνινα παλτά, τα οποία εμφανίστηκαν στη ζωή της περισσότερες από μία φορές: τέλος πάντων, ήταν στο Τομσκ, όπου οι χειμώνες της Σιβηρίας δεν σου επιτρέπουν να χαλαρώσεις. Και πολλοί θαυμαστές, θέλοντας να βοηθήσουν την ευλογημένη, της έδιναν γούνινα παλτά. Η Ντόμνα δεν τους το αρνήθηκε, αλλά όταν τα φορούσε η ίδια, τότε είτε της έπεφτε άνετα στους ώμους της, είτε έβαζε το χέρι της σε ένα μόνο μανίκι και με ευκολία φοριόταν. Και κανένα ρούχο, ακόμη και στον πιο σοβαρό παγετό, δεν κάλυψε πλήρως την σαλή — υπήρχαν πάντα κενά που έδιναν ελεύθερη πρόσβαση στο κρύο. Έτσι, με τα δικά της λόγια, «ταλαιπωρούσε την ταλαιπωρημένη» — καταπονούσε τη σάρκα «με πάθη και επιθυμίες».

Μια μέρα, ο επίσκοπος Πορφύριος (Σοκολόφσκι) του Τομσκ, ο οποίος αντιμετώπιζε τους σαλούς με μεγάλη αγάπη, της έδωσε ένα νέο γούνινο παλτό επισκόπου. Η Ντόμνα το φόρεσε, επιδεικνύοντας σεβασμό στην αρχιερωσύνη του, αλλά λιγότερο από δύο ώρες αργότερα, το γούνινο παλτό βρέθηκε στους ώμους κάποιου ζητιάνου. Μόλις έμαθε για αυτό, ο σεβασμιώτατος χαμογέλασε: «Η σαλή διδάσκει εμάς, τους έξυπνους ανθρώπους. Ω, αν μόνο είχαμε σκεφτεί τέτοια αγάπη για τον πλησίον μας και τέτοια υπομονή για χάρη του Χριστού!»

«Φροντίστε τη ισχνότητά μου!»

Για τι πράγμα έζησε η Ντόμνα Καρπόβνα; Για ελεημοσύνη. Αλλά δεν ζήτησε χρήματα και προσπάθησε να μην τα πάρει: «Σε τι μου χρειάζονται;» Και αν έλαβε κάποιο μικρό νόμισμα, πλήρωσε αμέσως τον δωρητή με κάτι πιο πολύτιμο. Μόνο μία φορά η σύζυγος του κυβερνήτη αποφάσισε να δώσει στην Ντόμνα ένα αυτοκρατορικό χρυσό νόμισμα 5 ρουβλίων, πολλά χρήματα εκείνη την εποχή. Αλλά το χρυσό νόμισμα υπέστη την ίδια μοίρα: το αυτοκρατορικό χρυσό νόμισμα η Ντόμνα το παρέδωσε στον έμπορο Κουρνίν. Ο Ιβάν Ιβάνοβιτς διαφύλαξε προσεκτικά αυτό το νόμισμα μέχρι το θάνατό της σαλής και στη συνέχεια διένειμε το νομισματικό του ισοδύναμο σε ζητιάνους.

Αλλά αυτό που επιμελήθηκε η σαλή και αυτό που ζήλευε περισσότερο να διατηρήσει ήταν η «ισχνότητά» της. Έτσι αυτή ονόμαζε τα κουρέλια, τα οποία μάζευε σε σωρούς, τα έφερνε στις νοικοκυρές του Τομσκ και τα παρέδινε, επιπλήττοντας αυστηρά: «Φροντίστε την ισχνότητά μου!» Και ο Θεός απαγορεύει κάποιος να πετάξει κάτι ή να αρχίσει να το χειρίζεται απρόσεχτα — η ευλογημένη προσβαλόταν και θυμωμένη έπαιρνε την «περιουσία» και την πήγαινε σε άλλο σπίτι. Ωστόσο, η Ντόμνα, δεν πήρε ποτέ πίσω την «ισχνότητά» της. Είναι σαφές, ότι μετά από λίγο όλα αυτά πήγαιναν στους φτωχούς. Η Ντόμνα Καρπόβνα δεν ζητούσε απολογισμό για τα πράγματα και, προφανώς, βασιζόταν σε αυτήν την κρυφή φιλανθρωπία, ακολουθώντας την εντολή «Μην αφήνετε το αριστερό σας χέρι να γνωρίζει τι κάνει το δεξί σας χέρι».

«Βότσαλα και πατάτες: Να φάτε καλά!»

Μέχρι το τέλος της κοσμικής ζωής της, η Ντόμνα Τόμσκαγια, έλαβε το δώρο της διορατικότητας από τον Κύριο. «Οι παλιοί στην πόλη, είπαν ότι προέβλεψε τις τρομερές πυρκαγιές που κατέστρεψαν το Τομσκ στις αρχές της δεκαετίας του 1880», γράφει ο ιερέας Σεργκέι Γκολουμπτσόφ. — Μεταξύ των εγγράφων που διασώθηκαν μετά το θάνατο του αρχιεπισκόπου Βλαντιμίρ του Τομσκ, βρέθηκε και ένα απόσπασμα από τις σημειώσεις του χρονικού της μονής του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή του Τομσκ, που συνέταξε ο ιερέας της μονής, Αλέξανδρος Σιντόνσκι. Σε αυτό, υπήρχαν αφηγήσεις σε περίπου 15 περιπτώσεις, στις οποίες εκδηλώθηκε η διορατικότητά της. Όταν ο επίσκοπος Βιτάλι (Βερτογκράντοφ) του Τομσκ την ρώτησε για το όνομα του μελλοντικού αρχιερέα του Τομσκ, η Ντόμνα προέβλεψε ότι ο Αλεξέι (Νοβοσέλοφ) θα γινόταν αυτός». Και έτσι συνέβη.

Μαζί με έναν άλλο γνωστό σαλό του Τομσκ, εκείνη την εποχή, με το παρατσούκλι κόμης Ραζουμόφσκι, η Ντόμνα ενήργησε ως συνήγορος των κατοίκων της περιοχής. Στη συνέχεια, ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος έφτασε στο Τομσκ για έλεγχο, και η Ντόμνα και ο Ραζουμόφσκι, με υποκλίσεις, παρουσίασαν με σαλότητα στον αξιωματούχο μια μικρή και σφιχτά γεμισμένη τσάντα: στην τσάντα ο «κόμης» είχε βότσαλα από τις όχθες του ποταμού Τόμι και η Ντόμνα είχε πατάτες. Ο στρατηγός ήταν πολύ έκπληκτος: «Τι σημαίνει αυτό;» Και οι σαλοί απάντησαν: «Δεν μπορούμε να πάμε στις αρχές εδώ για τίποτα με άδεια χέρια. Είσαι έμπορος ή χωρικός, ανόητος ή έξυπνος, αν πας στις αρχές — τουλάχιστον με κάποιο αίτημα, τουλάχιστον να συγχαρείς για το καλωσόρισμα, πρέπει να φέρεις χρήματα ή κάτι άλλο. Έτσι κι εμείς, οι δύο ανόητοι ήρθαμε να σας συγχαρούμε για την άφιξή σας και σας φέραμε ό,τι μπορέσαμε. Δεν έχουμε χρήματα. εδώ είναι τα βότσαλα για εσάς, και εδώ είναι οι πατάτες: Να φάτε καλά!» Όταν ο επιθεωρητής έφυγε, οι ευλογημένοι συνελήφθησαν για αρκετές ημέρες για το θράσος τους. Αλλά ελήφθησαν επίσης και μέτρα: πολλοί δωροδοκούμενοι απολύθηκαν από την υπηρεσία.

Όταν ο ιερέας Νικολάι Μητροπόλσκι, τον οποίο η Ντόμνα αποκαλούσε με αγάπη «πατερούλη», τη ρώτησε: «Τι θέλεις;» σε απάντηση, πάντα ζητούσε μόνο να της διδάξει πώς να σώσει τον εαυτό της. Από όλα τα αγαθά, που διαθέτει ο άνθρωπος, χρειαζόταν μόνον αυτό.

***

Γυναικεία μονή του Ιωάννου του Προδρόμου του Τομσκ

Η Ντόμνα πέθανε στις 16 Οκτωβρίου 1872. Το σώμα της θάφτηκε στο Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή του Τομσκ. Πολλοί πολίτες και κληρικοί συγκεντρώθηκαν για την κηδεία.

Κατά τη διάρκεια των Σοβιετικών χρόνων, το μοναστήρι έκλεισε, το κενοτάφιο της σαλής καταστράφηκε και μια πανεπιστημιούπολη του τεχνολογικού ινστιτούτου του Τομσκ χτίστηκε στη θέση του νεκροταφείου.

Το 1996, ένα παρεκκλήσι ανεγέρθηκε προς τιμήν της, όχι μακριά από το υποτιθέμενο κενοτάφιο της ευλογημένης Ντόμνας.