«Χαιρετίσματα» από την Μονή της Γεθσημανή

Συζητάμε με την γερόντισσα Ελισάβετ (Σμέλικ), καθηγουμένη της Ιεράς Μονής της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής στη Γεθσημανή στα Ιεροσόλυμα, για τη μοναστική ζωή.

Η Ηγουμένη Ελισάβετ (Σμέλικ). Φωτογραφία: kadashi.ru

– Γερόντισσα, θα μπορούσατε να μας μιλήσετε για την πορεία που κάνατε ώστε από λαϊκή να γίνετε ηγουμένη; Πώς σας καθοδήγησε ο Κύριος σε αυτό;

– Πώς και γιατί με καθοδήγησε ο Κύριος, δεν ξέρω. Ζούσα ειρηνικά στην Αυστραλία. Οικογένεια, φίλοι, καλή δουλειά, μου άρεσαν τα ταξίδια. Είχα επισκεφτεί και τους Αγίους Τόπους. Όταν ήρθα εδώ για τρίτη φορά, παρέμεινα κιόλας. Όλοι στην πατρίδα μου πίστευαν ότι είμαι τρελή. Αλλά εγώ έμεινα απλώς επειδή μου άρεσε. Ίσως ήταν εξωτικό, γιατί ποτέ δεν καθάριζα ψάρια, ποτέ δεν έκανα πολλά από τα πράγματα που κάνω στο μοναστήρι. Ωστόσο σκέφτηκα ότι έπρεπε κάποιος να βοηθήσει, γιατί όλοι ήταν γέροι και αδύναμοι. Έτσι έμεινα. Αυτό είναι όλο.

– Και πώς γίνατε ηγουμένη μετά;

– Ίσως τυχαία, ίσως κατά σύμπτωση, ίσως ήταν θέλημα του Θεού. Είχα έρθει εδώ από την Ιερά Μονή Αναλήψεως στο Όρος των Ελαιών, το 1993. Στον κόσμο ήμουν βαφτισμένη προς τιμήν της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής. Με λέγανε αδελφή Μαρία, αδελφή Μούσια. Ήμουν εργάτρια για δύο χρόνια, στη συνέχεια δόκιμη για πέντε χρόνια, και για άλλα έξι χρόνια ρασοφόρα μοναχή. Στη ρασοφορία πήρα το όνομα Βαρβάρα, προς τιμήν της Οσιομάρτυρος Βαρβάρας, βοηθού της Μεγάλης Δούκισσας Ελισάβετ. Είχα διάφορα διακονήματα: στην κουζίνα, στο νεκροταφείο, στις ξεναγήσεις, στην υποδοχή προσκυνητών, φρόντιζα αρρώστους, έπλενα πιάτα, πατώματα, ήμουν γραμματέας, βοηθούσα στο νοσοκομείο, δούλευα στον κήπο, διάβαζα και έψελνα στην εκκλησία, χτυπούσα τις καμπάνες. Στη συνέχεια, η γερόντισσα Άννα, ηγουμένη της Μονής της Αγίας Ισαποστόλου Μαρίας της Μαγδαληνής, έφυγε για Αυστραλία. Οπότε, το 1999, αποφασίστηκε να μου ζητήσουν να γίνω ηγουμένη. Δεδομένου ότι δεν θα έφευγα, συμφώνησα. Έγινα ηγουμένη με το όνομα Ελισάβετ προς τιμήν της αγίας Οσιομάρτυρος Μεγάλης Δούκισσας Ελισάβετ.

– Ανατρίχιασα! Τι Πρόνοια του Θεού! Πόσο όλες οι αγίες προστάτιδές σας είχαν προβλέψει την πορεία σας!

– Ναι, όντως, σύμπτωση. Το μοναστήρι μας συνδέεται στενά με τη Ρωσίδα αυτοκράτειρα Μαρία Αλεξάντροβνα, σύζυγο του αυτοκράτορα Αλέξανδρου Β΄. Την μνημονεύουμε σε κάθε Θεία Λειτουργία. Το όνομά μου στον κόσμο ήταν και εμένα Μαρία Αλεξάντροβνα. Αυτή είναι η πνευματική μου σύνδεση με τη Γεθσημανή.

Η εικόνα της Αγίας Ισαποστόλου Μαρίας της Μαγδαληνής πάνω από την είσοδο του Ναού

– Γερόντισσα, γεννηθήκατε στην Αυστραλία, αλλά μιλάτε τόσο καλά τα ρωσικά.

– Οι παππούδες μου ήταν πρόσφυγες από τη Ρωσία. Γεννήθηκα στη Μελβούρνη της Αυστραλίας, αλλά στο σπίτι μιλούσαμε ρωσικά. Και εδώ στο μοναστήρι μιλάω ρωσικά.

– Πόσες αδελφές υπάρχουν σήμερα στο μοναστήρι; Ποιας εθνικότητας είναι;

– Τώρα υπάρχουν τριάντα οκτώ αδελφές. Υπάρχουν ντόπιες: αράβισσες και ρωσόφωνες που ήρθαν από τη Σοβιετική Ένωση, μετανάστριες με εβραϊκό διαβατήριο. Υπάρχουν αδελφές από τη Ρωσία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ουκρανία. Όσες ήταν από την Αυστραλία και την Αμερική έχουν φύγει.

– Γιατί έφυγαν;

– Είναι πολύ δύσκολα εδώ για έναν δυτικό άνθρωπο.

– Σε τι συνίσταται η δυσκολία;

– Μάλλον θα ήταν καλύτερα να ρωτούσατε τις ίδιες. Θα ήταν ευκολότερο αυτές να απαντήσουν παρά εγώ. Επειδή θεωρούμαι, όπως λέω, τρελή που έμεινα εδώ. Είμαι η μόνη από την Αυστραλία εδώ. Οι άνθρωποι στη Δύση έχουν συνηθίσει να σκέφτονται ότι δύο και δύο κάνουν τέσσερα, αλλά εδώ δύο και δύο κάνουν είκοσι δύο. Δεν μπορείς να το αλλάξεις αυτό. Υπάρχουν διαφορετικοί κανόνες, διαφορετικές αντιλήψεις, διαφορετικά έθιμα και γενικώς όλα είναι διαφορετικά. Αν έχεις συνηθίσει, ας πούμε, να πηγαίνεις στα McDonald's και να οδηγείς Μερσεντές, εδώ είναι δύσκολα. Εδώ πρέπει να υπακούς. Εδώ δεν κάνεις ό,τι θέλεις και όποτε θέλεις, δεν τρως όποτε θέλεις και ούτω καθεξής. Εδώ σου λένε τι να κάνεις και τι να τρως και όλα τα υπόλοιπα. Εδώ ισχύουν μοναστικοί κανόνες. Πρέπει να υπάρχει υπακοή. Δεν είναι ότι πρέπει να σκάβεις το δρόμο, όπως έκαναν οι αδελφές τη δεκαετία του 1920, ή να φτιάχνεις τη στέγη. Εδώ δεν χρειάζεται σωματική εργασία, αλλά πνευματική. Χρειάζεται αγώνας που τον κάνεις ενάντια στο θέλημά σου. Αυτό είναι δύσκολο.

Εδώ χρειάζεται αγώνας που τον κάνεις ενάντια στο θέλημά σου

– Πώς καταφέρνετε να διοικείτε με σοφία ένα τέτοιο μοναστήρι με τόσες αδελφές; Τόσες διαφορετικές εθνικότητες, όλες με διαφορετικούς χαρακτήρες.

– Έχω συνηθίσει να ζω ανάμεσα σε διαφορετικές εθνικότητες. Αφού στην Αυστραλία ζουν διαφορετικές εθνικότητες. Ζούσα ανάμεσα σε Ιταλούς, Έλληνες. Είχα φίλες Πολωνές, Ουκρανές, Αυστραλές. Στην εργασία που έκανα έπρεπε να διαχειρίζομαι ανθρώπους. Εδώ είμαστε όλες διαφορετικές, αλλά όλες ενωνόμαστε γύρω από τον ναό και τα διακονήματα. Έχουμε κοινό στόχο.

– Πώς δέχεστε αδελφές στο μοναστήρι;

– Πλέον δεν υπάρχει μεγάλη προσέλευση, επειδή λίγοι είναι οι άνθρωποι που θέλουν να μονάσουν. Πολλές λένε ότι θα έρθουν όταν πεθάνει ο σύζυγός τους, όταν μεγαλώσουν τα παιδιά τους, όταν μεγαλώσουν τα εγγόνια τους κ.λπ.

– Γερόντισσα, μιλήστε μας λίγο για τις αδελφές.

– Έχουμε αδελφές που βρίσκονται στο μοναστήρι από τότε που ήταν παιδιά. Παλαιότερα αραβικές χριστιανικές οικογένειες είχαν πολλά παιδιά και θεωρούνταν τιμητικό να στέλνουν ένα κορίτσι να σπουδάσει στο μοναστήρι, στο σχολείο της Βηθανίας. Τα περισσότερα από τα κορίτσια αποφάσιζαν αργότερα να μείνουν και να καρούν μοναχές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση μιας μοναχής μας που, όταν ήταν μικρή, είχε δοθεί από τους γονείς της για να σπουδάσει στο μοναστήρι. Όταν μεγάλωσε, θέλησε να μείνει στο μοναστήρι, αλλά ο πατέρας της την έκλεψε και την πάντρεψε παρά τη θέλησή της. Η κοπέλα προσευχόταν πολλές ώρες τη νύχτα και προσπαθούσε να εκκλησιάζεται όσο πιο συχνά μπορούσε. Αρνούταν να εκπληρώνει τα οικογενειακά της καθήκοντα. Μετά από κάποιο διάστημα ο σύζυγός της δεν άντεξε και την έφερε ο ίδιος πίσω στο μοναστήρι. Έτσι έγινε μοναχή.

– Τι εκπληκτικές ιστορίες! Λες και είναι περιστατικά από βίους αγίων!

– Ναι. Έχουμε μια μοναχή, την οποία βάπτισε ο Άγιος Ιωάννης της Σαγκάης.

– Πώς καταλαβαίνετε ότι ένας άνθρωπος είναι έτοιμος για κουρά;

– Πολύ δύσκολη ερώτηση. Μόνο ο Θεός γνωρίζει. Εμείς μπορούμε μόνο αμυδρά να κρίνουμε ποιος είναι έτοιμος. Πιθανώς κανείς δεν είναι έτοιμος. Κάποιος συμβαίνει να κείρεται σε νεαρή ηλικία και να παραμένει στο μοναστήρι μέχρι τα βαθιά γεράματα. Κάποιες φορές κείρονται λόγω ασθένειας ή γήρατος. Κάθε άνθρωπος κρίνεται με βάση την κατάστασή του, με αυτό που του συμβαίνει. Μερικές φορές οι άνθρωποι κάνουν λάθη. Συμβαίνει κάποιος να κείρεται και στη συνέχεια να εγκαταλείπει το μοναστήρι. Υπήρξαν ρασοφόρες που ξαφνικά στα σαράντα τους παντρεύτηκαν.

– Πώς βλέπετε την πρακτική της εξαγόρευσης των λογισμών; Την εφαρμόζετε στο μοναστήρι σας;

– Θεωρώ ότι μπορεί να εξαγορεύει κανείς τους λογισμούς μόνο σε έναν πολύ δυνατό πνευματικό, ειδικά αν πρόκειται για γυναικεία μοναστήρια. Όχι στην ηγουμένη, αλλά στον πνευματικό γέροντα. Αλλιώς, αυτό μπορεί να είναι επικίνδυνο.

– Γερόντισσα, ποιο είναι το πρόγραμμα του μοναστηριού;

– Η ημέρα στη μονή μας αρχίζει στις 4.30 με τον χτύπο του σήμαντρου που καλεί στην κατ΄ιδίαν προσευχή. Μετά, οι ακολουθίες στο ναό και πρωινό. Διακονήματα μέχρι το μεσημέρι. Μετά το μεσημέρι ξεκούραση μέχρι τις εσπερινές ακολουθίες. Στις 21.00 όλες αποσύρονται στα κελιά τους.

Η Ιερά Μονή της Αγίας Ισαποστόλου Μαρίας της Μαγδαληνής στη Γεθσημανή

– Ποια διακονήματα έχετε στο μοναστήρι, εκτός από την κουζίνα και το ναό;

– Μέχρι πρόσφατα, δεχόμασταν πολλούς προσκυνητές. Εξάλλου, εδώ είναι η Γεθσημανή. Υπήρχαν πολλοί προσκυνητές, πολλοί τουρίστες. Τώρα, λόγω της κατάστασης στον κόσμο, είναι πολύ λίγοι οι προσκυνητές και οι τουρίστες. Μερικοί φοβούνται. Αν και εδώ, στα Ιεροσόλυμα, δόξα τω Θεώ, είναι σχετικά ήρεμα. Και τα εισιτήρια έχουν γίνει πολύ ακριβά, δυστυχώς. Οι αδελφές ασχολούνται με διάφορες χειροτεχνίες. Έχουμε εργαστήρια ραπτικής, εικονοτεχνικής και αγιογραφίας, συντηρούμε παλαιές εικόνες, φτιάχνουμε ψηφιδωτά, ψήνουμε ψωμί, εκτρέφουμε ορτύκια, έχουμε κήπο. Στη Βηθανία έχουμε σχολείο για κορίτσια, όπου οι αδελφές κάνουν διακονήματα. Μέχρι πρόσφατα είχαμε ορφανοτροφείο για κορίτσια.

– Πώς κατανέμετε τα διακονήματα στις αδελφές; Σύμφωνα με τις ικανότητές τους ή ενάντια στις επιθυμίες τους;

– Ανάλογα με τις ικανότητές τους, διότι αν σε μια αδελφή δεν αρέσει το μαγείρεμα, τότε μπορεί να έχουμε δυσάρεστες επιπτώσεις. Δεν είναι αυτός ο στόχος μας. Ή αν αναθέσουμε σε μοναχή που δεν αγαπάει τα φυτά να φροντίζει τον κήπο, τότε όλα θα μαραθούν. Ή αν βάλουμε ακατάλληλο άνθρωπο να φροντίζει τις ηλικιωμένες, έτσι όλες οι ηλικιωμένες θα φύγουν πολύ γρήγορα στον άλλο κόσμο. Αυτός δεν είναι ο στόχος μας.

– Υπάρχουν ιδιαιτερότητες στη ζωή των αδελφών εδώ στους Αγίους Τόπους; Μήπως υπάρχουν κάποιες δυσκολίες ή, αντίθετα, πράγματα που είναι πιο εύκολα εδώ από ό,τι, ας πούμε, στη Ρωσία;

– Τώρα, για παράδειγμα, έχουμε Σεπτέμβριο και κάθε μέρα έχει 30 βαθμούς θερμοκρασία. Δεν έχει βρέξει ούτε σταγόνα από τον Μάιο. Ίσως θα πρέπει να περιμένουμε ακόμα ένα ή δύο μήνες για να αλλάξει ο καιρός. Πολλοί δεν αντέχουν πολύ στη ζέστη. Και όταν έχουμε χειμώνα, εδώ κάνει κρύο. Μπορεί ακόμα και να χιονίσει. Αυτό είναι μεγάλη καταστροφή, επειδή εδώ τίποτα δεν προσαρμόζεται σε συνθήκες χιονιού. Η θέρμανσή μας λειτουργεί με ηλεκτρική ενέργεια και με φυσικό αέριο. Σε κάποιες περιπτώσεις έχουμε ξυλόσομπες. Όμως, σε περίπτωση που χιονίζει, το ηλεκτρικό ρεύμα μπορεί να κοπεί, επειδή κάπου προκλήθηκε βλάβη. Ή η στέγη να στάζει, επειδή είναι επίπεδη, τσιμεντένια. Ή δεν μπορείς να πας πουθενά με αυτοκίνητο, επειδή οι δρόμοι δεν είναι σχεδιασμένοι για τέτοιες καιρικές συνθήκες. Ή όταν γίνονται πυροβολισμοί ή συγκρούσεις όπου εμπλέκονται Εβραίοι, μουσουλμάνοι και αστυνομικοί, πρέπει να προσέχει κανείς. Όπου υπάρχουν ταραχές, είναι καλύτερα να μην πηγαίνεις εκεί. Έχουμε τέτοιες δυσκολίες.

– Πώς συμβιώνουν μουσουλμάνοι, Εβραίοι και ορθόδοξοι χριστιανοί στους Αγίους Τόπους; Δεν γίνονται επιθέσεις στο μοναστήρι;

– Δόξα τω Θεώ, όχι! Έχουμε γείτονες ρωμαιοκαθολικούς, Έλληνες. Οι Άραβες είναι ήσυχοι. Προσπαθούμε να είμαστε ευγενικοί με όλους, αλλά χρειάζεται να είναι προσεκτικός κανείς, πάντα και παντού. Μπορεί να παραμονεύει ο κίνδυνος παντού. Πάντως, ένας φρουρός στην πύλη επιβλέπει την τάξη.

– Πώς καταφέρατε να δημιουργήσετε μια τόσο ασυνήθιστα πράσινη ατμόσφαιρα στο μοναστήρι;

– Με τους κόπους των αδελφών και με το νερό, το οποίο είναι πολύ ακριβό. Εδώ είναι η Γεθσημανή, ο κήπος της Γεθσημανή, και πρέπει να υπάρχει ένας κήπος. Οπότε προσπαθούμε να κάνουμε ώστε τα πάντα να ανθίζουν, ώστε να είναι όλα όμορφα.

Εδώ είναι ο κήπος της Γεθσημανή, οπότε προσπαθούμε ώστε τα πάντα να ανθίζουν, ώστε να είναι όλα όμορφα

– Γερόντισσα, υπάρχουν θαυμαστά περιστατικά από τη ζωή του μοναστηριού;

– Κάποτε μας επισκέφτηκε ένα ανδρόγυνο. Ο άντρας έκλαιγε, επειδή ήταν παντρεμένος με τη γυναίκα του για πολλά χρόνια και δεν είχαν παιδιά. Έχουμε εδώ την αδελφή Παύλα. Μέσα στην απλότητά της, του λέει: «Πήγαινε στην εικόνα της Παναγίας. Προσευχήσου και πάρε λάδι». Ο άντρας έκανε αυτό που του είπε. Τον επόμενο χρόνο έρχεται κουβαλώντας σακιά με νωπό κρέας. Είχε σφάξει αγελάδα, επειδή έκανε γιο, και αποφάσισε να προσφέρει το κρέας στο μοναστήρι. Τον ευχαριστήσαμε και στη συνέχεια δίναμε αυτό το κρέας στους γείτονες, στις γάτες, παντού. Αργότερα του είπαν ότι στο μοναστήρι δεν τρώνε κρέας. Την επόμενη χρονιά ήρθε ξανά κουβαλώντας σακιά με ψάρια για να ευχαριστήσει για τη γέννηση της κόρης του, του δεύτερου παιδιού. Είχαμε τέτοιο περιστατικό.

– Είχατε και αστεία περιστατικά;

– Ναι. Μια φορά μας επισκέφτηκε μια ομάδα προσκυνητών που συμπάθησαν πολύ το μοναστήρι μας. Όταν εξέφραζαν τις εντυπώσεις τους, μας είπαν ότι όλα στο μοναστήρι μας είναι τόσο όμορφα, όλα είναι φτιαγμένα με τόση αγάπη. Όλοι είναι τόσο ευγενικοί και καλοί που ακόμη και στον φράχτη υπάρχουν πινακίδες που γράφουν «Χαίρε»*. Στην πραγματικότητα αυτές οι πινακίδες είναι στα αγγλικά και γράφουν «Private» που σημαίνει «Ιδιωτικός χώρος».

–Γερόντισσα, στο μοναστήρι σας έχετε πολλές γάτες. Είναι παράδοση του μοναστηριού σας;

– Οι γάτες έρχονται σε εμάς με διάφορους τρόπους. Κάποιες τις παίρνουμε από το καταφύγιο ζώων, κάποιες άλλες μας τις χαρίζουν. Να, αυτόν τον Γκάρικ μου τον χάρισαν.

– Βλέπω ότι μοιάζει πολύ στον γάτο του Σεβασμιώτατου Τύχωνα**.

– Ναι, έχω δει πολλές φωτογραφίες του διάσημου πλέον γάτου του Σεβασμιώτατου. Και εγώ έχω τον Γκάρικ. Εδώ οι γάτες μάς προστατεύουν από τα δηλητηριώδη φίδια, τις ταραντούλες, τις σκολόπεντρες, τους σκορπιούς. Υπήρξαν πολλές περιπτώσεις, στις οποίες οι γάτες έσωσαν τις αδελφές μας. Αλλά έχουμε και σκύλους για να μας προστατεύουν. Η βοήθειά τους είναι ιδιαίτερα πολύτιμη τη νύχτα, όταν προστατεύουν το μοναστήρι από απρόσκλητους επισκέπτες.

Η Ηγουμένη Ελισάβετ (Σμέλικ) και ο γάτος Γκάρικ

– Γερόντισσα, τι ιδιότητες πιστεύετε ότι πρέπει να έχει μια ηγουμένη;

– Δεν ξέρω. Να είναι τρελή. Και το πιο σημαντικό – να έχει αγάπη για τις αδελφές και να τις θεωρεί μέλη της οικογένειάς της. Είχα μια φιλική, χαρούμενη οικογένεια στον κόσμο, αλλά δεν είχα αδελφές, μόνο αδελφούς. Τρεις αδελφούς και στο περίγυρό μου είχα όλο αγόρια. Πάντα ήθελα να έχω αδελφή. Και να πόσες αδελφές μου έδωσε ο Κύριος!

– Ποια κειμήλια υπάρχουν στο μοναστήρι, εκτός από τα λείψανα της αγίας Δούκισσας Ελισάβετ και της αγίας Βαρβάρας;

– Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας «Οδηγήτριας» της Γεθσημανή. Απότμημα των λειψάνων της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής και πολλά αποτμήματα λειψάνων άλλων αγίων. Ο τόπος μνήμης, όπου, σύμφωνα με την παράδοση, η Υπεραγία Θεοτόκος έδωσε τη ζώνη Της στον Απόστολο Θωμά. Η μικρή εκκλησία-σπήλαιο στον τόπο, όπου οι μαθητές κοιμήθηκαν κατά τη διάρκεια της προσευχής του Κυρίου στον κήπο της Γεθσημανή. Από εκεί ξεκινάμε τη λιτανεία μετά την ανάγνωση των 12 Ευαγγελίων, τη Μεγάλη Πέμπτη.

– Ποια πνευματική συμβουλή θα θέλατε να δώσετε στους αναγνώστες μας;

– Θα έλεγα ότι όχι μόνο οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, αλλά όλοι οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν στην υπομονή, στην ταπείνωση και στην αγάπη ο ένας για τον άλλον. Και τότε όλα τα άλλα θα έρθουν.

– Γερόντισσα, σας ευχαριστούμε πολύ για την ενδιαφέρουσα συζήτηση και ευχόμαστε σε σας και τις αδελφές να έχετε τη βοήθεια του Θεού!

– Ευχαριστώ πολύ και ζητώ τις προσευχές σας!