Πώς η αμαρτία επιδρά στο σώμα μας; Μέρος Β΄: ο φθόνος

Μέρος Α

Πώς οι αμαρτίες επηρεάζουν την υγεία μας; Μπορούμε να μιλάμε για την ασθένεια ως τιμωρία για τις κακών μας πράξεις και σκέψεις; Πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε τη διαφορά ανάμεσα στη ψυχολογική και τη θεολογική θεώρηση των παθών, όπως της οργής, του φθόνου και της ακηδίας; Είναι ουσιαστική αυτή η διαφορά; Σε αυτά και σε άλλα ερωτήματα θα απαντήσει ο ψυχολόγος κ.Αλέξανδρος Τκατσένκο.

Ο φθόνος

Ας μιλήσουμε για το φθόνο. Οι ψυχολόγοι συχνά λένε ότι δεν αξίζει να πολεμάει κανείς το φθόνο και ότι αυτός απλώς αποκαλύπτει τις ανάγκες ενός ανθρώπου, δηλαδή τι χρειάζεται. Εξάλλου, αν ζηλεύω κάποιον, σημαίνει ότι θέλω κάτι που έχει ο άλλος. Δεν έχει σημασία αν πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό του, επιτυχία ή υλικά αγαθά. Όμως, σε αυτήν την περίπτωση μιλάμε όντως για φθόνο; Αφού ο φθόνος είναι θανάσιμο αμάρτημα, αυτό σημαίνει ότι σίγουρα δεν μπορεί παρά να καταστρέφει κάτι στον άνθρωπο ή στη σχέση του με τον Θεό. Πώς βλέπετε την επίδραση του φθόνου στον άνθρωπο γενικά και στο σώμα του ειδικότερα;

– Ο φθόνος είναι ενόχληση που προκαλείται από την επιτυχία ή την ευημερία κάποιου άλλου. Μπορεί να στρέφεται όχι μόνο κατά του άλλου, αλλά και κατά του εαυτού μας: «Γιατί δεν έχω επιτύχει το ίδιο αποτέλεσμα; Εγώ είμαι ένας τιποτένιος, καλά να πάθω...».

Ο φθόνος δεν υποδηλώνει καμία ανάγκη. Και αν μη τι άλλο, ο φθόνος υποδηλώνει σοβαρά εσωτερικά προβλήματα του ανθρώπου που ζηλεύει.

Ο μηχανισμός εμφάνισης αυτού του καταστροφικού συναισθήματος στην ανθρώπινη ψυχή είναι αρκετά απλός: κοιτάζοντας έναν άνθρωπο που έχει πετύχει κάτι, ο ζηλόφθονος αρχικά επιθυμεί τα ίδια αγαθά για τον εαυτό του και στη συνέχεια πικραίνεται που δεν τα έχει. Και όταν του γίνεται σαφές ότι δεν θα αποκτήσει ποτέ αυτά τα αγαθά, αρχίζει να επιβουλεύεται για να τα στερηθεί και αυτός που τα έχει. Τότε είναι που ωριμάζει στον άνθρωπο αυτός ο τρομερός δράκος – ο κακός φθόνος – για τον οποίο ο Επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης έλεγε: «Ο φθόνος είναι στενοχώρια για την ευημερία του άλλου, που... δεν επιδιώκει το καλό για τον εαυτό του, αλλά τον ενδιαφέρει το κακό για τον άλλον. Ο ζηλόφθονος θα ήθελε να βλέπει τον ένδοξο να καταλήγει ατιμασμένος, τον πλούσιο να καταλήγει φτωχός, τον ευτυχισμένο δυστυχισμένο. Αυτός είναι ο σκοπός του φθόνου: να βλέπει αυτόν τον οποίον ζηλεύει να πέφτει από την ευτυχία στη συμφορά».

Σχεδιάστηκεμε το τεχνητό νευρωνικό δίκτυο midjourney

Η ενόχληση του ζηλιάρη για την ευημερία του άλλου μπορεί να είναι πολύ έντονη.

Αν είναι φανερή, αυτή μπορεί να φτάσει σε απόπειρες για να βλάψει τον άλλο άνθρωπο, από μικρές κακίες μέχρι και τα πιο τρομερά εγκλήματα (εμπρησμό, φθορά ξένης περιουσίας, δολοφονία).

Αν είναι καταπιεσμένη, τότε εκδηλώνεται όλο το σύμπλεγμα των πιθανών ψυχοσωματικών ασθενειών που αναφέραμε όταν μιλούσαμε για τον καταπιεσμένο θυμό. Διότι η ενόχληση είναι μία από τις μορφές του θυμού. Οπότε, έχουμε και γαστρίτιδα και έλκος στομάχου και προβλήματα με τους χοληφόρους πόρους. Δεν είναι τυχαίο που στην αρχαιότητα οι άνθρωποι συσχέτιζαν τον φθόνο με το περίσσευμα χολής στο σώμα. Ο ζηλιάρης στα μεσαιωνικά βιβλία και πορτρέτα είναι ένας άνδρας με πρασινοκίτρινο πρόσωπο.

Αυτό είναι ο φθόνος. Και οι συζητήσεις περί αναγκών του τύπου «αφού το έχει αυτός, άρα χρειάζομαι το ίδιο κι εγώ» δεν υποδηλώνουν ακόμα φθόνο. Στην ασκητική γραμματεία αυτό ονομάζεται αμάρτημα της ιδιοτελούς επιθυμίας, το οποίο συνήθως προηγείται του φθόνου. Ούτε αυτό είναι κάτι καλό, φυσικά. Αλλά τουλάχιστον εδώ δεν υπάρχει η επιθυμία να βλάψει τους άλλους.

Για μένα, ως ψυχολόγο, ο φθόνος ενός ανθρώπου είναι άμεση συνέπεια της έλλειψης αίσθησης της αξίας του ιδίου, την οποία ασυνείδητα ελπίζει να αντισταθμίσει με το να αποκτήσει εξωτερικά χαρακτηριστικά εκείνων τους οποίους θεωρεί άξιους. Ή, με την πιο καταστροφική παραλλαγή του φθόνου, να θέλει ώστε αυτοί οι άνθρωποι να χάσουν ξαφνικά αυτό που τους κάνει άξιους στα μάτια του.

Αν ένας άνθρωπος που πάσχει από φθόνο ζητήσει ψυχολογική βοήθεια, δεν προσπαθώ να τον πείσω ότι είναι μια χαρά. Με αυτούς τους ανθρώπους εργαζόμαστε ώστε να βρούμε εκείνη την χαμένη αξία: αναζητούμε πού, πότε, κάτω από ποιες συνθήκες και γιατί έπαψαν να θεωρούν τον εαυτό τους πολύτιμο. Όταν βρίσκουμε αυτή την αξία και την επιστρέψουμε στον άνθρωπο, ο φθόνος εξαφανίζεται.

Στις σχέσεις με τον Θεό, ο φθόνος μπορεί να αποτελέσει σοβαρό εμπόδιο. Είναι γεγονός ότι η δεύτερη πιο σημαντική εντολή της Βίβλου μετά την εντολή να αγαπάς τον Θεό είναι: ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν (Μτ. 22:39). Όμως ο ζηλόφθονος δεν αγαπάει και δεν εκτιμά τον εαυτό του. Γι’ αυτό την μη αγαπητική στάση προς τον εαυτό του την προβάλλει στον πλησίον του. Δηλαδή, επιθυμεί ώστε και αυτός να στερηθεί την αξία και την αγάπη. Ξέρουμε όμως ότι ... ὁ γὰρ μὴ ἀγαπῶν τὸν ἀδελφὸν ὃν ἐώρακε, τὸν Θεόν ὃν οὐχ ἑώρακε πῶς δύναται ἀγαπᾶν; (Α΄ Ιω. 4:20).