Οι λεπτές αποχρώσεις της μετάφρασης: για την ταινία «Άγιος Παΐσιος – Από τα Φάρασα στον Ουρανό!»

Την ιστορική – βιογραφική σειρά «Άγιος Παΐσιος – Από τα Φάρασα στον Ουρανό!» παρακολούθησαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, όπως και στη Ρωσία. Συζητάμε με τον Αλέξανδρο Αλέαντο που μετέφρασε τον Α΄ κύκλο της σειράς.

– Αλέξανδρε, μιλήστε μας λίγο για την ταινία.

– Η ταινία που σκηνοθέτησε ο Στάμος Τσάμης αφηγείται τη ζωή του Αγίου Παϊσίου και της οικογένειάς του από τη γέννησή του μέχρι τη στιγμή που αποφάσισε να μονάσει. Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν σε μέρη όπου έζησε ο Άγιος Παΐσιος, όπως είναι η Κέρκυρα, η Κόνιτσα, το Άγιο Όρος. Παρά το γεγονός ότι το έργο είναι ταινία μυθοπλασίας, προσπάθησαν να την κάνουν όσο πιο πιστευτή και πνευματική γίνεται. Μελετήθηκε λεπτομερώς ολόκληρη η ζωή του Αγίου. Οι ηθοποιοί δεν είναι τυχαίοι. Όλοι είχαν πάρει την ευλογία για τα γυρίσματα. Όλοι ζουν πνευματική ζωή. Ο ηθοποιός που υποδύθηκε τον ενήλικα Όσιο Παΐσιο, ο Προκόπης Αγαθοκλέους, είναι πιστός. Σε συνέντευξή του, ο Προκόπης είπε ότι αισθανόταν ανάξιος του ρόλου, αλλά μια και έπρεπε να τον παίξει, προσπάθησε να μελετήσει εις βάθος το βίο του αγίου. Και προσευχόταν ώστε ο ρόλος αυτός να μην είναι προς αμαρτία για τον ίδιο, να είναι κατά κάποιο τρόπο άξιος του ρόλου.

Ο Alexandros Aleado – Γιατί αποφασίσατε να μεταφράσετε την ταινία;

– Είμαι ορθόδοξος χριστιανός και, όπως πολλοί, αγαπώ τον Άγιο Παΐσιο. Στην Ελλάδα, ο Άγιος Παΐσιος είναι ίσως ένας από τους πιο αγαπημένους αγίους. Επιπλέον, ο Άγιος Παΐσιος είναι ένας σύγχρονος άγιος και πολλοί άνθρωποι τον γνώριζαν προσωπικά.

Όταν το 2022 κυκλοφόρησε αυτή η σειρά στην Ελλάδα, μου ήρθε η ιδέα να την μεταφράσω για ρωσόφωνους, επειδή και στη Ρωσία ευλαβούνται πολύ τον Άγιο Παΐσιο. Στην Ελλάδα αγαπούν και τιμούν τους Ρώσους αγίους και στη Ρωσία τους Έλληνες αγίους. Έτσι έχουμε πολύ ωραία αμοιβαία αγάπη για τους αγίους στις χώρες μας.

Όντας ρωσόφωνος Έλληνας, ήθελα να έχω κι εγώ μια μικρή συνεισφορά προς τους Ρώσους. Μίλησα με τον πνευματικό μου, πήρα την ευλογία του και άρχισα να μεταφράζω.

– Αλέξανδρε, πώς γινόταν η διαδικασία της μετάφρασης;

– Η μετάφραση είναι μια πολύ σχολαστική εργασία. Δεν έχω φοιτήσει σε ρωσικά σχολεία ή πανεπιστήμια. Μεγάλωσα στην Ελλάδα. Το λεξιλόγιό μου δεν είναι τόσο πλούσιο, αλλά προσπάθησα να κάνω την ακριβέστερη δυνατή μετάφραση. Ας πούμε, έχουμε προσευχές που σχεδόν δεν χρησιμοποιούνται στη Ρωσική Εκκλησία. Επίσης, η δυσκολία της μετάφρασης ήταν ότι δεν γνωρίζω καθόλου την εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα. Κάποιες ελληνικές εκφράσεις που αναφέρονται σε πνευματικά θέματα χρειαζόμουν να ψάχνω για ώρες σε διάφορες ιστοσελίδες. Τότε ζητούσα από τον Θεό: «Κύριε, βοήθησέ με να βρω μια διέξοδο σε αυτή τη δυσκολία»! Συναντούσα φράσεις που ακούγονται συνηθισμένες σε εμάς τους Έλληνες, αλλά απουσιάζουν από τα ρωσικά. Έπρεπε να δώσω μια λεπτομερή εξήγηση στους υπότιτλους.

Όταν το 2022 κυκλοφόρησε αυτή η σειρά στην Ελλάδα, μου ήρθε η ιδέα να την μεταφράσω για ρωσόφωνους, επειδή και στη Ρωσία ευλαβούνται πολύ τον Άγιο Παΐσιο

– Ναι, όταν μεταφράζεις από μια γλώσσα σε μια άλλη, αντιμετωπίζεις γλωσσικοπολιτισμικές ιδιαιτερότητες που δεν μπορούν να μεταφραστούν με δύο λέξεις.

– Ναι. Θυμάστε τη στιγμή στο τρίτο επεισόδιο, όταν η μικρή Αμαλία ρωτάει τον Άγιο Αρσένιο για την ημέρα της Δευτέρας Παρουσίας; Στα ελληνικά, η Δευτέρα Παρουσία είναι «Δευτέρα Παρουσία». Σε εμάς τους Έλληνες, η εβδομάδα δεν ξεκινάει από τη Δευτέρα όπως σε σας, αλλά από την Κυριακή. Αντίστοιχα, η Δευτέρα είναι η δεύτερη ημέρα της εβδομάδας, γι΄ αυτό ονομάζεται Δευτέρα, επειδή κυριολεκτικά είναι «η δεύτερη μέρα». Και εδώ είναι το λογοπαίγνιο. Ο αδελφός της Αμαλίας είπε ότι την επόμενη Δευτέρα θα γίνει η Δευτέρα Παρουσία και όλοι θα πεθάνουν, δηλαδή σαν να λέμε κυριολεκτικά «η Παρουσία της Δευτέρας». Και ο Άγιος Αρσένιος διορθώνει ότι η Παρουσία δεν θα είναι η Παρουσία της Δευτέρας, αλλά η Παρουσία του Κυρίου. Και πάλι εδώ έχουμε λογοπαίγνιο: στα ελληνικά η πρώτη ημέρα της εβδομάδας λέγεται «Κυριακή», από τη λέξη «Κύριος», δηλαδή η Κυριακή είναι ημέρα αφιερωμένη στον Κύριο, αν μιλάμε κυριολεκτικά. Από αυτό η μικρή Αμαλία συμπεραίνει ότι η Δευτέρα Παρουσία δεν θα γίνει τη Δευτέρα, όπως ισχυριζόταν ο αδελφός της, αλλά την Κυριακή. Μια τέτοια αστεία διασκεδαστική περίσταση ο Έλληνας θα την καταλάβει αμέσως και θα γελάσει, αλλά ο Ρώσος δεν θα την καταλάβει χωρίς διευκρινίσεις.

Στιγμιότυπο από την ταινία

Στη διαδικασία της μετάφρασης και του μοντάζ, παρακολούθησα κάθε στιγμιότυπο τόσες πολλές φορές που τώρα ξέρω την ταινία σχεδόν απ' έξω. Στην αρχή ενθουσιάστηκα και άρχισα να μεταφράζω με μεγάλο ζήλο, αλλά μετά το πρώτο και το δεύτερο επεισόδιο, όταν είδα πόσος κόπος απαιτούνταν, δυσκολεύτηκα. Ίσως, ο Κύριος με δοκίμαζε και η χάρη έφευγε, ή ίσως, ενεργούσε και ο πονηρός. Συχνά μου περνούσαν σκέψεις να τα παρατήσω όλα. Πονούσε η μέση μου, τα πόδια μου, κουράζονταν τα μάτια, έπρεπε να σηκώνομαι το πρωί για την κύρια εργασία μου. Μετά την κύρια δουλειά μου, αν και κουρασμένος, δούλευα για ώρες πάνω στο μοντάζ και τη μετάφραση. Ήταν πολύ δύσκολο. Σε κάτι τέτοιες στιγμές προσευχόμουν πάντα: «Κύριε, αν ο κόπος μου είναι ευλογημένος, αν θα ωφελεί πνευματικά τους ανθρώπους, βοήθησέ με! Θέλω απλώς να κάνω καλό για τους ανθρώπους».

– Αλέξανδρε, γιατί αποφασίσατε να κάνετε μετάφραση με υπότιτλους και όχι μεταγλώττιση;

– Ιδανικά, ήθελα να κάνω πλήρη μεταγλώττιση, αλλά δυστυχώς δεν έχω τεχνικές και οικονομικές δυνατότητες. Έτσι αποφάσισα να κάνω τουλάχιστον υπότιτλους.

Απευθύνθηκα στο τηλεοπτικό κανάλι «Σπας», σε άλλους οργανισμούς και ανθρώπους τόσο στη Ρωσία όσο και στην Ελλάδα για να κάνω τη μεταγλώττιση. Αλλά, δυστυχώς, κανείς δεν έχει ενδιαφερθεί σοβαρά μέχρι στιγμής. Στο κοινωνικό δίκτυο VKontakte συντονίζω την ομάδα «Ελλάδα στα ρωσικά», όπου έχω ανεβάσει όλα τα επεισόδια με υπότιτλους.

Λίγο χρόνο μετά την ανάρτηση της ταινίας, επικοινώνησε μαζί μου ένας Ρώσος ηθοποιός, ο Βίκτωρ Ζολοτονόγκ, ο οποίος έκανε την εκφώνηση. Ο Βίκτωρ είναι επίσης πιστός, ορθόδοξος άνθρωπος. Αλλά προς το παρόν, πέρα από την εκφώνηση, το θέμα δεν έχει προχωρήσει. Δεν έβαλα διαφημίσεις για να βγάλω χρήματα από την εργασία μου, δεν ζήτησα πνευματικά δικαιώματα. Αντιθέτως, ζήτησα από όλους όσοι παρακολούθησαν τη σειρά να την διαδίδουν. Μπορεί κανείς να κατεβάσει την ταινία χωρίς πνευματικά μου δικαιώματα. Το μόνο αίτημα που έχω είναι μια παράκληση προσευχής για μένα. Αν κάποιος διαβάσει το αίτημά μου και προσευχηθεί για μένα, τον αμαρτωλό δούλο Αλέξανδρο, δόξα τω Θεώ.   

– Υπήρχαν περιπτώσεις που ο Όσιος Παΐσιος σας είχε βοηθήσει στη ζωή σας;

– Παλαιότερα εργαζόμουν στον τουρισμό και όχι μόνο άκουγα και διάβαζα για τον Άγιο Παΐσιο, αλλά έγινα και μάρτυρας θαύματος. Πρέπει να πω ότι άρχισα να μπαίνω στη ζωή της Εκκλησίας σχετικά πρόσφατα, πριν από περίπου 8 χρόνια. Πριν από αυτό απλώς συνόδευα τουρίστες στους ιερούς τόπους της Ελλάδας, και ο Κύριος το έχει κανονίσει έτσι ώστε μέσα από τη δουλειά μου, τις επισκέψεις σε μοναστήρια, εκκλησίες, την επικοινωνία με πιστούς τουρίστες, σιγά-σιγά να πιστέψω κι εγώ.

Ο Κύριος το έχει κανονίσει έτσι ώστε μέσα από τη δουλειά μου, τις επισκέψεις σε μοναστήρια, εκκλησίες, την επικοινωνία με πιστούς τουρίστες, σιγά-σιγά να πιστέψω κι εγώ

Κάποτε, συνόδευα μια πολύτεκνη ρωσική οικογένεια σε ιερούς τόπους και μου ζήτησαν να πάμε οπωσδήποτε στον τάφο του Αγίου Παϊσίου στη Σουρωτή. Στο μοναστήρι προσκύνησαν τον τάφο του Αγίου Παϊσίου και ήταν φανερό ότι ζητούσαν κάτι με πολλή θέρμη και δάκρυα. Στη συνέχεια πήγαμε στην ηγουμένη του μοναστηριού, η οποία τους έδωσε μια μικρή εικόνα του Οσίου Παϊσίου και μύρο που είχε ευλογηθεί στον τάφο του Οσίου. Λίγο χρόνο μετά το ταξίδι μας, έλαβα γράμμα τους. Αποδείχθηκε ότι ο πατέρας της οικογένειας για δύο χρόνια έκανε θεραπείες για ασθένειά του. Είχε πληγές σε όλο του το σώμα, απευθυνόταν σε γιατρούς, υποβαλλόταν σε διάφορες θεραπείες, αλλά τίποτα δεν βοηθούσε. Εκείνη την ημέρα που πήγαμε στον τάφο του Αγίου Παϊσίου, ο Ανδρέας, αυτό ήταν το όνομά του, πριν επιστρέψει στο σπίτι του στη Ρωσία, αλείφθηκε δύο ή τρεις φορές με λάδι από το καντήλι του Οσίου. Στη συνέχεια αλείφθηκε για δύο ή τρεις ακόμη ημέρες, και ολόκληρο το σώμα του καθαρίστηκε εντελώς. Έκλεισαν οι πηγές του. Ο Κύριος, δια πρεσβειών του Αγίου Παϊσίου και κατά την πίστη της οικογένειας, θεράπευσε τον Ανδρέα. Έγινε το θαύμα. Ο Ανδρέας μου ζήτησε να μεταφέρω το θαύμα της θεραπείας του στην ηγουμένη, στη Σουρωτή. Οι αδελφές της Μονής του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου συλλέγουν διάφορες μαρτυρίες θαυμάτων δια των πρεσβειών του Αγίου Παϊσίου και στη συνέχεια τις εκδίδουν σε βιβλία.

Ο Τάφος του Οσίου Παϊσίου στη Σουρωτή

– Αλέξανδρε, γνωρίζετε ανθρώπους που είχαν επικοινωνία με τον Άγιο Παΐσιο, όσο ζούσε;

– Ναι. Ο πνευματικός μου είναι ένας άνθρωπος που γνώριζε τον Άγιο Παΐσιο, επικοινωνούσε μαζί του, έπαιρνε την ευλογία του. Αν και ο Όσιος Παΐσιος ήταν μόνο μοναχός, δεν ήταν ιερέας, παρά ταύτα έδινε την ευλογία του. Και ξέρετε πώς το έκανε; Είχε ένα σταυρό. Έπαιρνε αυτόν τον σταυρό και τον ακουμπούσε στα κεφάλια των ανθρώπων που έσκυβαν, σαν να τους έκανε το σημείο του σταυρού.

– Ποιες ήταν οι εντυπώσεις του πνευματικού σας από την επικοινωνία; Τι θυμάται ιδιαίτερα;

– Ο πνευματικός μου μού είχε πει ότι όταν είδε το πρόσωπο του γέροντα, αυτό ήταν πολύ φωτεινό. Φαινόταν ότι αυτός ήταν άνθρωπος του Θεού, ότι τους αγαπούσε όλους και τους συμπονούσε όλους. Ο γέροντας αντιμετώπιζε τον καθένα με πολλή προσοχή, ζητούσε να μάθει για τα προβλήματά τους. Ακόμη και μια απλή προσφώνηση στον άνθρωπο γινόταν με τόση αγάπη που μόνο αυτό έκανε τους ανθρώπους να αισθάνονται άνετα. Η χάρη του Θεού λειτουργούσε μέσα από αυτόν τον άνθρωπο. Έχετε δει στο διαδίκτυο τη φωτογραφία με τα κούτσουρα μπροστά από το κελί του Οσίου; Σε αυτά τα κούτσουρα, όπως όλοι οι άλλοι, καθόταν και ο πνευματικός μου με την παρέα του, περιμένοντας τον γέροντα. Εκείνος βγήκε από το κελί, κάθισε μαζί τους και άρχισε να μιλάει.

Επίσης, ο πνευματικός μου τόνιζε ότι ο Όσιος Παΐσιος αγαπούσε πολύ τα παιδιά. Στην Παναγούδα πήγαιναν και με παιδιά. Βέβαια, μόνο με αγόρια, αφού οι γυναίκες δεν έχουν την ευλογία να επισκέπτονται το Άγιος Όρος.

– Τι νομίζετε, γιατί ο Όσιος Παΐσιος έγινε τόσο δημοφιλής;

– Σε μεγάλο βαθμό, νομίζω, λόγω των προφητειών του. Προφήτευσε ότι θα αναγεννηθεί η Ορθοδοξία, ότι η Κωνσταντινούπολη θα δοθεί πίσω στην Ελλάδα, ότι θα γίνει ο Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Προέβλεψε και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Παρεμπιπτόντως, γεννήθηκα στη Σοβιετική Ένωση: στη Γεωργία, στην Τιφλίδα, οπότε γνωρίζω ρωσικά. Εκείνη την εποχή, η Γεωργία είχε τον μεγαλύτερο ελληνικό πληθυσμό. Στη συνέχεια, η οικογένειά μου μετακόμισε στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι, χωρίς να το θέλουν, ή ίσως αντιθέτως, επίτηδες διέδιδαν αυτές τις προφητείες μέσω του Διαδικτύου. Και καθώς οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για την πολιτική και τη γεωπολιτική, έμαθαν για τον Όσιο Παΐσιο.

Επίσης, ο Άγιος Παΐσιος έγινε τόσο γνωστός και αγαπητός και για το λόγο ότι δια των πρεσβειών του γίνονταν και εξακολουθούν να γίνονται πολλά θαύματα. Ένας γνωστός μου, του οποίου η οικογένεια ευλαβείται τον Όσιο, μου είπε ότι ο Όσιος Παΐσιος τον έσωσε την ώρα που εκείνος ταξίδευε με το αυτοκίνητό του. Στο δρόμο, ο γνωστός μου είχε δει ξαφνικά ένα βουνό. Ήθελε να στρίψει δεξιά για να το παρακάμψει, αλλά η φωνή του Οσίου του είπε να πατήσει το γκάζι και να οδηγήσει ευθεία. Στο αυτοκίνητο ήταν μόνος του. Εκείνος υπάκουσε, πάτησε το γκάζι και πέρασε το σημείο λες και δεν υπήρχε το βουνό. Δηλαδή, το βουνό εξαφανίστηκε. Μετά είδε ότι αν είχε στρίψει δεξιά, θα είχε πέσει σε χαράδρα. Φαίνεται ο πονηρός προσπαθούσε να τον παρασύρει. Και ο Όσιος τον έσωσε. Είναι πάρα πολλές οι παρόμοιες ιστορίες που μιλάνε για τη βοήθεια του Αγίου Παϊσίου.

– Αλέξανδρε, εκ μέρους του ρωσόφωνου ορθόδοξου λαού, θέλω να σας ευχαριστήσω για τους κόπους σας για τη μετάφραση της σειράς και να σας ευχηθώ τη βοήθεια του Θεού δια των προσευχών του Οσίου Παϊσίου. Χάρη σε εσάς, ο Άγιος Παΐσιος έγινε ακόμη πιο οικείος και αγαπητός στην καρδιά μας.

– Ευχαριστώ! Χαίρομαι που ο κόπος μου έφερε πνευματική ωφέλεια. Δόξα τω Θεώ!