Στο δρόμο προς την Κοίμηση

Ο ιερομόναχος Αγαθάγγελος (Νταβλάτοφ) μιλάει για την νηστεία του Δεκαπενταύγουστου.

– Πατέρα Αγαθάγγελε, για ποιο λόγο χρειάζεται ο χριστιανός να τηρεί τη νηστεία του Δεκαπενταύγουστου;  

– Η τήρηση της νηστείας του Δεκαπενταύγουστου έχει για τον χριστιανό την ίδια σημασία στην πνευματική ζωή του, όπως έχει η τήρηση της Τετάρτης και της Παρασκευής, της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, καθώς και της νηστείας των Χριστουγέννων και των Αγίων Αποστόλων. Η νηστεία είναι η μπορετή θυσία μας στον Θεό, δηλαδή περιορίζουμε εκούσια τον εαυτό μας για να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας προς τον Ουράνιο Πατέρα, να εκφράσουμε τη μετάνοια για τις αμαρτίες μας. Αφού περιορίσαμε τον εαυτό μας από φαγητό και διασκεδάσεις, στη συνέχεια έχουμε το ηθικό δικαίωμα να ζητήσουμε κάτι (π.χ. βοήθεια στην επίλυση συγκρούσεων, τη θεραπεία, την επιτυχή ολοκλήρωση εκδηλώσεων κ.λπ.).

Η Κοίμηση της Θεοτόκου, τμήμα εικόνας

Η αντίληψη της νηστείας ως θυσίας έφτασε σε μας από την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ σήμερα η νηστεία αποτελεί πρωτίστως μέσο για πιο αποτελεσματική καταπολέμηση των παθών, φάρμακο για την απολίθωση της σάρκας και του νου. Έτσι, τη νηστεία δεν την χρειάζεται ο Θεός, αλλά εμείς οι ίδιοι, ώστε να είναι ευκολότερο να ανυψωνόμαστε προς τον Δημιουργό μας εν τη προσευχή, να απομακρυνόμαστε από τα γήινα και φθαρτά και να θέτουμε σωστά τις προτεραιότητές μας. Νομίζω ότι πολλοί θα συμφωνήσουν μαζί μου, αν πω ότι ένας άνθρωπος που ζει χορτάτη ζωή, είναι πολύ πιο απρόθυμος στο να πάρει στα χέρια του προσευχητάριο ή το Ευαγγέλιο από έναν άνθρωπο που τρέφεται απλά και σύμφωνα με τις πραγματικές ανάγκες του σώματος. Δεν είναι τυχαίο που ο λαός λέει: «Ο εγκέφαλος πνίγηκε στο λίπος». Αντίθετα, ο άνθρωπος με «χαμηλή περιεκτικότητα χοληστερίνης στο αίμα» έχει πιο γρήγορο και οξυδερκή νου, είναι ικανός να διεισδύει βαθύτερα στους κρυψώνες της καρδιάς του, να ακούει ή να διαβάζει προσεκτικά χρήσιμες πληροφορίες για τον ίδιο (αυτό δεν αφορά μόνο την πνευματική ζωή). Ομοίως, το σώμα, που έχει ελαφρυνθεί από τη νηστεία, γίνεται πιο κατάλληλο για μετάνοιες και συμμετοχή στη θεία λατρεία, όσο παράξενο και αν ακούγεται!

– Ποιο είναι το νόημα και ο σκοπός της νηστείας του Δεκαπενταύγουστου;

– Εκτός από τη βοήθεια στο ασκητικό έργο, η νηστεία του Δεκαπενταύγουστου μας εισάγει στη θλίψη του αποχωρισμού από τη Μητέρα του Θεού, όπως τότε που με το σώμα Της εγκατέλειψε τους αποστόλους και τους άλλους μαθητές του Χριστού. Αλλά η λατρευτική χαρά και η εορταστική τράπεζα μάς παρηγορούν, υπενθυμίζοντάς μας την Μετάσταση της Παναγίας και την αόρατη παραμονή Της δίπλα στον καθένα μας.

– Ποιους στόχους πρέπει να βάλουμε μπροστά μας σε αυτήν την νηστεία, σε τι να δώσουμε έμφαση;

– Η νηστεία πρέπει να μας βοηθά να γινόμαστε καλύτεροι, γι’ αυτό το ορθότερο είναι να προσδιορίσουμε το κύριο πάθος μας και να αρχίσουμε να το καταπολεμάμε. Για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να πάρουμε στα χέρια μας όχι μόνο το Ευαγγέλιο, το προσευχητάριο και το Ψαλτήρι, αλλά και ψυχωφελή βιβλία, στα οποία άγιοι και πνευματικά έμπειροι άνθρωποι μοιράζονται μαζί μας την ιστορία της ανόδου τους προς τον Θεό, μας δίνουν συμβουλές για το πώς να ξεριζώνουμε πιο εύκολα από την ψυχή και από το σώμα μας τα πάθη, αντικαθιστώντας τα με αρετές.

Ο σκοπός της ζωής του χριστιανού είναι η σωτηρία από τη σκλαβιά της αμαρτίας και από το νόμο του θανάτου, η συγχώρεση των αμαρτιών και η απόκτηση του δικαιώματος εισόδου στην Βασιλεία των Ουρανών, η ένωση με τον Θεό. Η νηστεία μας βοηθά να ελαφρύνουμε το φορτίο μας, ώστε να είναι ευκολότερο να συνεχίζουμε το ταξίδι μας προς αυτή τη Βασιλεία.

Η πίστη χωρίς έργα είναι νεκρή, γι’ αυτό είναι καλό να συνδυάζουμε την αποχή από τα αρτύσιμα φαγητά και τις άσκοπες διασκεδάσεις με έργα ελεημοσύνης. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να προσέξουμε τους κοντινούς μας, γιατί, δυστυχώς, μερικές φορές είναι πιο εύκολο να πούμε μια καλή κουβέντα ή να κάνουμε κάτι καλό σε έναν ξένο, τη στιγμή που σε έναν κοντινό συγγενή ή έναν παλιό φίλο είναι δύσκολο, είτε επειδή μας κυριεύει η πικρία, είτε επειδή μας εμποδίζει η τσιγκουνιά, είτε επειδή μας ορίζει η τεμπελιά.

– Πώς να περνάμε τις ημέρες της νηστείας του Δεκαπενταύγουστου;

– Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι απλή: πρέπει να ανοίξουμε το τυπικό της Εκκλησίας, όπου υπάρχουν συστάσεις για τις προσευχές και διατροφικές οδηγίες για γεύματα της ημέρας.

Η νηστεία μας βοηθά να ελαφρύνουμε το φορτίο μας, ώστε να είναι ευκολότερο να συνεχίζουμε το ταξίδι μας προς τη Βασιλεία των Ουρανών

Το τυπικό έχει συνταχτεί εμπειρικά, μέσα από την πνευματική και καθημερινή ζωή των προγόνων μας. Στην ουσία, το τυπικό είναι μια συλλογή συστάσεων για το πρέπον και το σωστό... Αν, όμως, νιώθετε ότι τα παραπάνω είναι πάνω από τις δυνάμεις σας, επιτρέπονται εξαιρέσεις. Όταν ακολουθούμε το τυπικό, πρέπει να λειτουργούμε με διάκριση, να στηριζόμαστε στις πραγματικές δυνατότητες του οργανισμού και στη συνείδηση. Αν πιέζετε τον εαυτό σας υπερβολικά, μπορεί να πάθετε ζημιά, αν τον λυπάστε υπερβολικά, δεν έχει κανένα όφελος. Η ασθένεια ή τα γηρατειά αποτελούν βάσιμο λόγο για λιγότερο αυστηρή τήρηση του τυπικού.

Ο Όσιος Ιωάννης Κασσιανός ο Ρωμαίος έχει πει πολύ εύστοχα για το θέμα αυτό: «Γι’ αυτό τον λόγο, δεν είναι καθόλου εύκολο να τηρήσουμε ένα ενιαίο κανόνα νηστείας. Η φυσική αντοχή δεν είναι ίδια σε όλους και, αντίθετα με τις άλλες αρετές, για τη νηστεία δεν είναι αρκετό μόνο το ψυχικό σθένος και η εμμονή. Επειδή η τήρηση της νηστείας δεν εξαρτάται μόνο από την ψυχική δύναμη, αλλά και από την αντοχή του σώματος, έχουμε πάνω σ’ αυτό το θέμα δεχθεί ως παράδοση την εξής θέση: Η διαφορετική φυσική αντοχή, η ηλικία ή το φύλο διαφοροποιούν το χρονικό διάστημα, την ποσότητα και την ποιότητα της τροφής που μπορεί καθένας να παίρνει. Ο γενικός κανόνας όμως που επιβάλλεται σε όλους, χωρίς καμία εξαίρεση, είναι αυτός που έχει σχέση με την εγκράτεια του νου και την ψυχική αρετή. Γιατί είναι, πράγματι, αδύνατον, να ακολουθήσουν όλοι τον κανόνα της ασιτίας για μια εβδομάδα. Πολλοί μάλιστα δεν αντέχουν νηστικοί ούτε για δύο ή τρεις ημέρες. Υπάρχουν και πολλοί επίσης, οι οποίοι, όντας ταλαιπωρημένοι από την αρρώστια ή από το βάρος της ηλικίας, εξαντλούνται υπερβολικά και δεν αντέχουν να νηστέψουν ούτε μέχρι τη δύση του ηλίου. Το άνοστο φαγητό με τα μουσκεμένα στο νερό όσπρια δεν ταιριάζει σε όλους, ούτε μπορούν όλοι να αρκεσθούν σε λίγα ωμά λαχανικά ή σε ένα ξερό παξιμάδι. Ο ένας δεν χορταίνει ούτε με δύο λίβρες τροφή, ενώ κάποιος άλλος χορταίνει με μια λίβρα ή ακόμη και έξι ουγγιές φαγητού. Ωστόσο ο στόχος της εγκράτειας είναι για όλους ο ίδιος. Να μην τρώει κανείς – με δεδομένη βέβαια την προσωπική δυνατότητα του – μέχρι κορεσμού»*.

Μοναστηριακή τράπεζα

Και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμπληρώνει: «Διότι ὑπάρχουν τρόποι, ἱκανοί, νὰ ἀνοίξουν εἰς ἡμᾶς τὰς θύρας τῆς παρρησίας ἔναντι τοῦ Θεοῦ, πολὺ σπουδαιότεροι ἀπὸ τὴν ἀποχὴν τῶν τροφῶν. Ἐκεῖνος ποὺ τρώγει, μὴ δυνάμενος νὰ νηστεύη, ἂς ἀσκῇ τὴν ἐλεημοσύνη συχνότερα, ἂς ἀναπέμπει ἐκτενεῖς προσευχάς, ἂς ἔχη μεγάλην προθυμίαν εἰς τὴν ἀκρόασιν τῶν θείων λόγων. Εἰς αὐτὰ δὲν ἐμποδίζεται εἰς τίποτα ἀπὸ τὴν σωματικὴν ἀσθένειαν. Ἂς συμφιλιώνεται πρὸς τοὺς ἐχθρούς του, ἂς ἀπομακρύνη κάθε μνησίκακον σκέψη ἀπὸ τὴν ψυχήν του. Ἂν αὐτὰ ἐπιθυμῇ νὰ ἐπιτύχη, ἀπέδειξε ὅτι ἐφαρμόζει τὴν πραγματικὴν νηστείαν καὶ μάλιστα αὐτὴν ποὺ πρὸ πάντων ζητεῖ ὁ Δεσπότης. Διατάσσει δὲ νὰ ἀπέχωμεν ἀπὸ τὰς τροφάς, διὰ νὰ χαλιναγωγοῦμεν τὰς ἐξάψεις τῆς σαρκὸς καὶ νὰ καθιστῶμεν αὐτὴν πρόθυμον νὰ ἐκπληροῖ τὰς ἐντολάς Του».

– Γιατί η νηστεία του Δεκαπενταύγουστου είναι εξίσου αυστηρή με τη νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής;

– Αρχικά, η νηστεία των Αγίων Αποστόλων και η νηστεία του Δεκαπενταύγουστου αποτελούσαν δύο μέρη της λεγόμενης «αναπληρωματικής νηστείας», για εκείνους που δεν μπόρεσαν να νηστέψουν στη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής.

Ὑπάρχουν τρόποι, ἱκανοί, νὰ ἀνοίξουν εἰς ἡμᾶς τὰς θύρας τῆς παρρησίας ἔναντι τοῦ Θεοῦ, πολὺ σπουδαιότεροι ἀπὸ τὴν ἀποχὴν τῶν τροφῶν

Με την πάροδο των χρόνων, η πρακτική άλλαξε, εμπλουτίστηκε με άλλα νοήματα, η αποστολική νηστεία έγινε πιο ήπια, ενώ η νηστεία του Δεκαπενταύγουστου διατήρησε την αυστηρότητά της (αυτό συνδέεται με την ιδιαίτερη ευλάβεια που έχουν οι πιστοί προς την Παναγία).

– Πώς ένας σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να συνηθίσει να νηστεύει, δεδομένου ότι τα πάντα γύρω του είναι προσανατολισμένα προς την ηδονή και την ικανοποίηση της φιληδονίας;

– Πρώτον, πρέπει να καταλάβουμε ότι η νηστεία και η δίαιτα είναι διαφορετικές έννοιες. Η δίαιτα συμβάλλει στην απώλεια περιττού βάρους, στην αποβολή ορισμένων περιττών στοιχείων από τον οργανισμό, ενώ η νηστεία είναι μια άσκηση που αποσκοπεί στην πνευματική τελείωση και είναι εκούσια θυσία μας προς τον Θεό. Όταν συνειδητοποιήσω ότι η νηστεία είναι απαραίτητη για τον εαυτό μου (για κάθε συγκεκριμένο άνθρωπο), τότε θα έρθει και το κίνητρο. Πάντοτε μάς είναι δύσκολο να κάνουμε κάτι που θεωρούμε άσκοπο και μάταιο...

Δεύτερον, οι ανάγκες του ανθρώπου σήμερα είναι περίπου οι ίδιες με αυτές που ήταν πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια. Τα υπόλοιπα μας επιβάλλονται μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης, της διαφήμισης στους δρόμους και της αργόσχολης επικοινωνίας με τους κοντινούς ανθρώπους. Γι’ αυτό είναι καλύτερο να περιορίζουμε τη χρήση της τηλεόρασης, του tablet, του τηλεφώνου και να αποφεύγουμε τις μάταιες συζητήσεις. Όταν, στο μέτρο του δυνατού, παραμένουμε αποκομμένοι από τους πειρασμούς, έχουμε λιγότερες αφορμές για αμαρτία.

Εκτός αυτού, στη νηστεία, όπως και σε κάθε πνευματικό έργο, πρέπει να ακολουθούμε την μέση, βασιλική οδό. «Η νηστεία είναι αξιέπαινη και απαραίτητη στην κατάλληλη στιγμή και στον κατάλληλο τόπο: καλύτερα να ακολουθείς μέτρια κατανάλωση βρώσης και πόσης, αποφεύγοντας την κορεσμό, σημάδι του οποίου είναι το ελαφρώς βεβαρημένο στομάχι, παρά την υπερβολική και άτοπη εγκράτεια. Και τα δύο άκρα είναι κακά και επιβλαβή. Το μέτρο και η μέση οδός κάνουν τον άνθρωπο πιο ικανό για πνευματική εργασία» (Όσιος Αμβρόσιος της Όπτινα).

Και, τέλος, μας αφυπνίζει πολύ η σκέψη για το τέλος της γήινης διαδρομής, η σκέψη για τη συνάντηση με τον Κύριο και την αιώνια ζωή. Ο επίσκοπος Βασίλειος (Ροντζιάνκο) στο βιβλίο του «Ζη εν εμοί Χριστός» γράφει: «Δεν δημιουργηθήκαμε για να πεθάνουμε, για να τελειώσει η ζωή μας και να μετατραπεί στο τίποτα. Η ζωή μας πρέπει να γίνει αιώνια. Έτσι το σχεδίασε ο Δημιουργός... Τον θάνατο της Παναγίας τον ονομάζουμε Κοίμηση, επειδή είναι ύπνος του σώματος. Όμως, όπως και μετά από έναν συνηθισμένο ύπνο, μας περιμένει οπωσδήποτε το ξύπνημα. Και αυτό το ξύπνημα είναι συμμετοχή στην Ανάσταση του Χριστού, στην αθανασία, που γίνεται αιώνια ανάσταση». Αν αυτό το θυμάται ο άνθρωπος, τότε θα αγαπήσει τη νηστεία.