Ποιος είναι ο κύριος σκοπός της νηστείας των Χριστουγέννων;

Στην ερώτηση πώς να νηστεύουμε σωστά, απαντάει ο ίδιος ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός: «Ὅταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὡς οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί, ἀφανίζουσιν γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσιν τοῖς ἀνθρώποις νηστεύοντες· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσιν τὸν μισθὸν αὐτῶν. σὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι, ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων ἀλλὰ τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυφαίῳ· καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυφαίῳ ἀποδώσει σοι» (Μτ. 6: 16-18).

Πρώτον, βλέπουμε ότι δεν πρέπει να νηστεύουμε για τους άλλους. Ο μοναδικός και κύριος σκοπός της νηστείας είναι να πλησιάσουμε τον Θεό, να καθαρίσουμε τους εαυτούς μας τόσο βαθιά ώσπου να μπορέσουμε να Τον δούμε: «Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν θεὸν ὄψονται» (Μτ. 5: 8). Για αυτόν ακριβώς το λόγο η Εκκλησία ορίζει συγκεκριμένα διαστήματα μέσα στη χρονιά, ώστε ο άνθρωπος να δυναμώσει τον προσευχητικό και τον ασκητικό του αγώνα για τη σωτηρία του. Ας μου επιτραπεί η έκφραση, αυτό γίνεται και δραματουργικά, δηλαδή προτείνεται στον άνθρωπο να βιώσει καρδιακά, εσωτερικά ορισμένα θεμελιώδη ευαγγελικά (βιβλικά) γεγονότα. Ένα έντονο παράδειγμα αυτού είναι η Μεγάλη Σαρακοστή. Αυτή αρχίζει με την Εκδίωξη των Πρωτοπλάστων, με το θρήνο των αγίων προπατόρων μας έξω από τις πύλες του παραδείσου. Αυτά τα βαθύτατα συναισθήματα των πρωτοπλάστων, δηλαδή τη μετανοητική περιήγησή τους στη γη, την συγκινητική αναμονή του Μεσσία, η Εκκλησία μας προτείνει να τα βιώσουμε και εμείς. Τελειώνει η νηστεία με τα Πάθη του Χριστού, τον Γολγοθά και την Ανάσταση.

Περίπου το ίδιο συμβαίνει και με τη νηστεία των Χριστουγέννων. Σαν να εισερχόμαστε σε εκείνη την νύχτα της Παλαιάς Διαθήκης, όταν χιλιάδες δίκαιοι κοιτούσαν στον ουρανό με μοναδική ελπίδα: να δουν το άστρο της Βηθλεέμ. Μπαίνουμε σε μικρό σκοτεινό υγρό σπήλαιο, όπου σε πάχνη με άχυρα για ζώα γεννιέται ο Δεσπότης του κόσμου και ο Σωτήρας της ανθρωπότητας.

Για να ολοκληρώσουμε με αξιοπρέπεια αυτό το ταξίδι της νηστείας, ο Κύριος απευθύνεται σε μας: «ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι». Οι Άγιοι πατέρες ερμηνεύουν αυτό το χωρίο της Αγίας Γραφής ως εξής:

Το να νίψουμε το πρόσωπό μας σημαίνει να νηστεύουμε σωματικά, ώστε να κάνουμε το σώμα συνεργάτη της ψυχής στο έργο της σωτηρίας, καθώς συχνά οι άνθρωποι το μετατρέπουν σε πηγή διάφορων αμαρτωλών απολαύσεων. Να το θέσουμε αλλιώς, να λεπτύνουμε με μέτρο το σώμα και μέσα από αυτό να αποδυναμώσουμε ή και να εξαλείψουμε εντελώς τις αμαρτωλές προσκολλήσεις.

Το «Ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν» είναι σύμβολο ιεροπραξίας. Χρίουν (αλείφουν) τους βασιλείς. Αλείφουν το κεφάλι τους με άγιο έλαιο. Το λάδι από την αρχαιότητα θεωρούνταν σύμβολο του ελέους του Θεού. Εξάλλου, οι λέξεις «έλαιον» και «έλεος» μοιάζουν πολύ. Το να αλείφουμε τη κεφαλή μας σημαίνει να συμμετέχουμε στα Μυστήρια και τις ιερές ακολουθίες της Εκκλησίας. Πρωτίστως σημαίνει να συμμετέχουμε στα Μυστήρια της Εξομολόγησης και της Θείας Κοινωνίας και μέσω αυτών να καθαριζόμαστε από την αμαρτία και να ενωνόμαστε με τον Θεό. Αυτό είναι το άγιο καθήκον του κάθε ορθόδοξου χριστιανού. Ιδιαίτερα στις νηστείες. Να θυμίσουμε στους εαυτούς μας τα λόγια του Χριστού: «Ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα͵ οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς». Εκτός από αυτό, ο άνθρωπος πρέπει να δίνει βάθος και στον προσωπικό του κατ’ιδίαν προσευχητικό κανόνα, να εκκλησιάζεται πιο συχνά.

Οι δύο κύριες αρχές της νηστείας είναι η σωματική άσκηση και η πνευματική εξέλιξη. Μπορούμε να προσθέσουμε σε αυτά και τα έργα του ελέους, στα οποία ευθέως μας καλεί ο Κύριος (βλ. Μτ. 25: 31-46).

Συχνά μπορεί κανείς να ακούσει ανθρώπους να λένε ότι η σωματική νηστεία δεν είναι σημαντική, ότι όλα αυτά είναι τυπικότητες και φαρισαϊσμός. Ενδεχομένως, αυτές οι θέσεις χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν την τεμπελιά. Τι δηλαδή, αφού η σωματική νηστεία δεν είναι και τόσο σημαντική, θα κάνουμε ό, τι ευαρεστεί την κοιλιά μας και στο εξής; Ας θυμηθούμε τα λόγια του Αποστόλου Ιακώβου του Αδελφόθεου: «ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστιν, οὕτω καὶ ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστι» (Ιακ. 2: 26). Όμως, το σώμα μας είναι κιόλας και έργο μας. Πώς μπορούμε να μιλάμε για πνευματική άσκηση, αν δεν έχουμε περάσει πρώτα το πιο πρωτόγονο και χαμηλό επίπεδο, δηλαδή την σωματική άσκηση. Ο άλτης δε θα πηδήξει στο ύψος των δύο μέτρων, αν δεν μάθει πρώτα το ύψος του ενός μέτρου. Τα πάντα πρέπει να τα κάνουμε σταδιακά.

Από την άλλη, όντως μπορούμε να παρατηρήσουμε μια κάποια υπερβολική αυστηρότητα σε ορισμένους που νηστεύουν και που μετατρέπουν την τεχνική και το τυπικό της νηστείας σε αυτοσκοπό. Σε αυτή την περίπτωση η μορφή γίνεται το νόημα. Θέλω να υπενθυμίσω σε όλους μας, αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, ότι ήδη ο Μητροπολίτης Σούροζ Αντώνιος έγραφε ότι ακόμα και το Τυπικό μπορεί κανείς να κάνει είδωλό του. Γιατί; Ο Άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος έλεγε ότι ακόμα και τα Μυστήρια της Εκκλησίας είναι μόνο χαρισματικά μέσα στο έργο της ένωσης του άνθρωπου με τον Θεό, στο έργο της απόκτησης του Αγίου Πνεύματος, στο έργο της αγάπης. Να θυμηθούμε και τα λόγια του Μακαριώτατου Μητροπολίτου Κιέβου και πάσης της Ουκρανίας Βλαδίμηρου: «Το κυριότερο στη νηστεία είναι να μην τρώμε ο ένας τον άλλον». Αυτό ας είναι το μέτρο της νηστείας μας. Εάν «ἀγάπην μὴ ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον… οὐθέν εἰμι» (Α΄ Κορ. 13:1, 2). Και όλοι οι ασκητικοί αγώνες μου είναι μάταιοι.

Γι’ αυτό, αγαπητοί μου αδελφοί και αδελφές, ας θυμόμαστε ότι στην ορθοδοξία επιδοκιμάζεται η χρυσή μέση οδός. Τα πάντα πρέπει να τα κάνουμε, με τη βοήθεια του Θεού, με νηφαλιότητα, με ταπείνωση, με υπακοή, με τη συμβολή πνευματικά έμπειρων ανθρώπων και με διάκριση. Ας οι πράξεις μας να διαποτίζονται με αγάπη!

Η νηστεία των Χριστουγέννων δεν είναι αυστηρή νηστεία. Αποκλείονται οι τροφές ζωικής προέλευσης, εκτός από το ψάρι και άλλα θαλασσινά. Το ψάρι δεν τρώγεται Τετάρτες και Παρασκευές, λόγω των Παθών του Χριστού, καθώς Τετάρτη προδόθηκε ο Χριστός και Παρασκευή σταυρώθηκε. Η νηστεία χωρίζεται σε δύο άνισα μέρη. Στο πρώτο (από τις 15 Νοεμβρίου έως 20 Δεκεμβρίου) η νηστεία δεν είναι αυστηρή. Επιτρέπονται μόνο φυτικές τροφές με λάδι. Στις 24 Δεκεμβρίου έχουμε την παραμονή των Χριστουγέννων. Σύμφωνα με το Τυπικό, ο ορθόδοξος χριστιανός μπορεί να τρώει και να πίνει μόνο μετά την εσπερινή ακολουθία. Μετά την ακολουθία τρώνε κόλλυβα. Παλαιότερα τρώγανε σιτάρι με μέλι. Τώρα συχνά το σιτάρι αντικαθίσταται με ρύζι. Πρέπει να προσαρμόζουμε τη νηστεία, ανάλογα με την υγεία μας και σύμφωνα με τη συμβουλή του πνευματικού.

Στη νηστεία των Χριστουγέννων έχουμε δυο πράγματα, στα οποία «σκοντάφτουμε». Πρόκειται για την Πρωτοχρονιά* και το Ρεβεγιόν.

Την Πρωτοχρονιά μπορούμε να την γιορτάσουμε χωρίς να παραβιάζουμε τη νηστεία. Τώρα πολλοί χριστιανοί υποδέχονται το Νέο έτος στις εκκλησίες, όπου τελούνται νυχτερινές Θείες λειτουργίες. Καλό είναι να ευχαριστήσουμε τον Δημιουργό μας για τη χρονιά που πέρασε, να ζητήσουμε τη βοήθειά Του για το έτος που έρχεται και σε καμία περίπτωση να μην ασχολούμαστε με κάθε μορφή ειδωλολατρίας που εκφράζεται στην απόδοση τιμών σε ζώα ή μυθικά πλάσματα του κινέζικου ωροσκοπίου. Αυτό είναι ειδωλολατρία και μείωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, του κατ’εικόνα και του καθ’ομοίωσιν. Ο ορθόδοξος χριστιανός δεν πρέπει να προσκυνάει αρουραίο, αγριογούρουνο, σκύλο ή δράκο. Αυτά, βεβαίως, πρέπει να τα εξομολογούμαστε.

Την παραμονή των Χριστουγέννων καλύτερα να την περάσουμε στο ναό και όχι στο τραπέζι που κοντεύει να σπάσει από εδέσματα και ποτά. Αυτή είναι μέρα αυστηρής νηστείας και ενδελεχούς καθαρισμού, κάτι που λευκαίνει τα ενδύματα της ψυχής μας και μας βοηθάει να υποδεχτούμε αξίως τον Θεό που γεννάται για τη σωτηρία μας.

Η νηστεία των Χριστουγέννων, εκτός των άλλων, είναι γεμάτη με μνήμες αγίων που αγαπήθηκαν ιδιαιτέρως από το λαό.

Στις 21 Νοεμβρίου γιορτάζουμε τη μεγάλη γιορτή των Εισοδίων της Υπεραγίας Θεοτόκου. Στις 25 Νοεμβρίου της Μεγαλομάρτυρος Αικατερίνης. Στις 30 Νοεμβρίου του Αγίου Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτοκλήτου. Στις 4 Δεκεμβρίου της Μεγαλομάρτυρος Βαρβάρας. Στις 6 Δεκεμβρίου του Αγίου Νικολάου του Θαυματουργού, στις 12 Δεκεμβρίου του Αγίου Σπυρίδωνος. Στις 14 Δεκεμβρίου την Κυριακή των Αγίων Προπατόρων. Στις 21 Δεκεμβρίου την Κυριακή προ της Χριστού Γεννήσεως. Αυτές οι μέρες είναι αφιερωμένες σε όλους του τους δικαίους της Παλαιάς Διαθήκης.

Είθε η Υπεραγία Θεοτόκος και οι χοροί των αγίων του Θεού να μας βοηθήσουν ώστε η νηστεία μας να είναι ευάρεστη στον Θεό.

Ας κοιτάζουμε προσεκτικά, αγαπητοί μου, στον μυστηριώδη άγνωστο ουρανό της ψυχής μας ώστε στο βάθος της να διακρίνουμε την ιλαρή λαμπρή αχτίδα του Άστρου της Βηθλεέμ, το οποίο οπωσδήποτε θα αποκαλυφθεί στην καρδιά που αναζητά τον Θεό, χαρίζοντάς της χαρά και ατελείωτη μακαριότητα.

*Στη Ρωσία γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 7 Ιανουαρίου, επομένως η Πρωτοχρονιά πέφτει στις ημέρες της νηστείας.