Το μυστικό του "Αδελφοί Καραμάζοφ": Έμελλε ο Αλιόσα να γίνει επαναστάτης και να σκοτώσει τον Τσάρο;

Το μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι "Αδελφοί Καραμάζοφ" είναι γνωστό σε κάθε μορφωμένο άτομο. Όλοι θυμούνται ότι ο πιο θετικός, λαμπερός ήρωας αυτού του μυθιστορήματος είναι ο νεαρός δόκιμος μοναχός Αλιόσα Καραμάζοφ. Αλλά τα πράματα δεν είναι τόσο απλά όσο δείχνουν. Οι ιστορικοί της ρωσικής λογοτεχνίας έχουν γνώση του γεγονότος ότι το «Aδελφοί Καραμάζοφ», όπως το συνέλαβε ο Ντοστογιέφσκι, αποτελεί μόνο το πρώτο μέρος της διλογίας «Η ιστορία ενός μεγάλου αμαρτωλού». Ο Φιόντορ Μιχάηλοβιτς πέθανε δύο μήνες μετά τη δημοσίευση του «Aδελφοί Καραμάζοφ». Λογικό είναι ν’ αναρωτιέται κανείς πώς θα εξελισσόταν περαιτέρω η μοίρα των χαρακτήρων των έργων του. Εντούτοις, μεταξύ των πιθανών εκδοχών υπάρχει και μια που σοκάρει: Ο Αλιόσα Καραμάζοφ, μεγαλώνοντας, γίνεται επαναστάτης και καταδικάζεται για απόπειρα δολοφονίας του Τσάρου.

Πόσο βάσιμη είναι αυτή η άποψη; Απαντά η Διδάκτορας Φιλολογίας Τατιάνα Κασάτκινα.

Η μαρτυρία του Σουβόριν

Ας ξεκινήσουμε με το από πού προέρχεται η εκδοχή αυτή, περί του μέλλοντος του Αλιόσα Καραμάζοφ. Βασίζεται σε μία καταγραφή στο ημερολόγιο του διάσημου συγγραφέα και εκδότη Αλεξέι Σεργκέιεβιτς Σουβόριν (1834-1912), ο οποίος είχε πολλές συνομιλίες με τον Ντοστογιέφσκι.

Σύμφωνα με την καταγραφή του Σουβόριν, ο Ντοστογιέφσκι "δήλωσε ότι θα γράψει ένα μυθιστόρημα, όπου ο Αλιόσα Καραμάζοφ θα είναι ο κεντρικός ήρωας. Ήθελε να τον «περάσει» μέσα από το μοναστήρι και να τον κάνει αργότερα επαναστάτη. Θα διέπραττε πολιτικό έγκλημα. Θα τον καταδίκαζαν. Θ’ αναζητούσε την Αλήθεια και μέσα από αυτήν την αναζήτησή του θα γινόταν, με φυσικό τρόπο, επαναστάτης ... " ("Ημερολόγιο" Mόσχα-Πετρούπολη, 1923).

Η ύπαρξη κάποιας τέτοιας μαρτυρίας είναι αδιαμφισβήτητη. Το ερώτημα είναι πώς να την ερμηνεύσουμε.

Αλεξέι Σουβόριν, 1865

Υπάρχουν δύο πιο γνωστές εκδοχές. Σύμφωνα με την πρώτη, ο Αλιόσα θα διαπράξει ένα πολιτικό έγκλημα, για την ακρίβεια τη δολοφονία του Τσάρου. Ιδού τι έγραψε ο διάσημος ερευνητής του έργου του Ντοστογιέφσκι, Λεωνίδας Γκρόσμαν, στο βιβλίο του για τον Ντοστογιέφσκι στη σειρά «Βίος σπουδαίων ανθρώπων» (ΣτΜ: Στη ρωσική), που δημοσιεύτηκε το 1962:

«Ως κεντρικό χαρακτήρα του έπους "Οι αδελφοί Καραμάζοφ" ο Ντοστογιέφσκι είχε διαλέξει τον Αλιόσα. Ήταν, προφανώς, μια εικόνα ενός επαναστάτη-μάρτυρα, έτοιμου να θυσιαστεί. Ένας παθιασμένος αναζητητής της Αλήθειας, έτρεφε στη νεότητά του έντονο ενδιαφέρον για τη θρησκεία και το Πρόσωπο του Χριστού. Αλλά από το μοναστήρι γύρισε στην κοσμική ζωή, βίωσε τα πάθη και τα βάσανά της. Είχε μια θυελλώδη και οδυνηρή σχέση με τη Λίζα Χοχλόκοβα. Ψυχικά διαλυμένος, αναζητεί το νόημα της ζωής στo να ενεργεί προς όφελος των άλλων. Χρειάζεται δράση και επιτεύγματα. Στο κοινωνικό περιβάλλον της δεκαετίας του ’70 γίνεται επαναστάτης. Γοητεύεται από την ιδέα της δολοφονίας του Τσάρου, που θα πυροδοτούσε μια λαϊκή εξέγερση, στην οποία θα εξολοθρευτεί ό,τι προκαλεί τα δεινά στη χώρα. Ο στοχαστής μοναχός μετατρέπεται σε ενεργό πολιτικό πρόσωπο. Συμμετέχει σε μια από τις απόπειρες δολοφονίας εναντίον του Αλέξανδρου Β΄. Τον πάνε στο ικρίωμα. Ο κύριος χαρακτήρας του έπους, που αναφέρεται στη σύγχρονη Ρωσία, αποκαλύπτει την τραγωδία μιας ολόκληρης εποχής, με μια καταδικασμένη σε αποτυχία εξουσία και με μια νεαρή γενιά έτοιμη να θυσιαστεί.

Την παραπάνω άποψη συμμερίζεται και ο Δρ. Φιλολογίας Ιγκόρ Βολγίν, στο βιβλίο του "Ο τελευταίος χρόνος της ζωής του Ντοστογιέφσκι (δημοσιεύθηκε το 2010). Εκεί παραθέτει μία σημείωση, με ημερομηνία 26 Μαΐου 1880, στην εφημερίδα Νοβοροσίσκιι Τελεγκράφ της Οδησσού: "[...]σύμφωνα με κάποιες φήμες, αναφορικά με το μελλοντικό περιεχόμενο του μυθιστορήματος, φήμες που έχουν εξαπλωθεί στους κόλπους των λογοτεχνικών κύκλων της Πετρούπολης, μπορώ να πω... ότι ο Αλεξέι γίνεται, με την πάροδο του χρόνου, δάσκαλος της υπαίθρου, κάτω από την επίδραση κάποιων ειδικών διανοητικών διεργασιών, που λαμβάνουν χώρα στην ψυχή του, και φτάνει ακόμα μέχρι και στην ιδέα της δολοφονίας του Τσάρου".

Αλλά άλλοι ερευνητές, αντίθετα, τείνουν ν’ απορρίπτουν τη μαρτυρία του Σουβόριν, υποστηρίζοντας ότι η όλη λογική της εξέλιξης της πλοκής γύρω από τον ήρωα, αλλά και της πλοκής του μυθιστορήματος συνολικότερα, αποκλείουν κατηγορηματικά μια τέτοια εξέλιξη των γεγονότων.

Προσωπικά πιστεύω ότι η μαρτυρία του Σουβόριν είναι απολύτως ακριβής, η λογική του κειμένου και του χαρακτήρα υποθέτει/προδιαγράφει ακριβώς μια τέτοια εξέλιξη γεγονότων, τέτοιας που την περιγράφει ο Σουβόριν, αλλά ταυτόχρονα, σε καμία περίπτωση, μια εξέλιξη που θα περιλαμβάνει, όπως πιστεύουν οι υποστηρικτές της εκδοχής, τη δολοφονία του Τσάρου. Ας δούμε γιατί.

Αντανάκλαση του Χριστού

Από το κείμενο των "Αδελφών Καραμάζωφ" προκύπτει με ακρίβεια ότι στο πρόσωπο του Αλιόσα Καραμάζοφ υπάρχει παραλληλισμός με τον Χριστό (ας θυμηθούμε, επίσης, ότι ο Ντοστογιέφσκι έκανε παρόμοιο παραλληλισμό στο μυθιστόρημα "Ο Ηλίθιος", στο πρόσωπο του κύριου χαρακτήρα του έργου, του πρίγκιπα Λεβ Νικολάιεβιτς Μίσκιν. Στο "Αδελφοί Καραμάζοφ" προσπάθησε εκ νέου να λύσει το ίδιο πρόβλημα).

Αρκετά καθαρούς υπαινιγμούς αυτού συναντούμε στον πρόλογο του μυθιστορήματος "[Πρόλογος] του συγγραφέα" -εδώ ακούμε τη φωνή του ίδιου του Ντοστογιέφσκι και κάθε αφήγηση που ακολουθεί, προέρχεται από τον αφηγητή, ο οποίος, φυσικά, δεν ταυτίζεται με τον συγγραφέα.

Κατ' αρχάς, σε ολόκληρο τον πρόλογο, ο Ντοστογιέφσκι καλεί τον ήρωά του, παρά το νεαρό της ηλικίας του, με το όνομά του, Αλεξέι Φιόντοροβιτς. Μεταφράζοντας αυτό από την ελληνική γλώσσα, έχουμε στην κυριολεξία «προστάτης του δώρου του Θεού» (ΣτΜ: Άλεξ [του] Θεοδώρου), το οποίο από μόνο του μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως όνομα-περιγραφή για τον Χριστό, ο οποίος δέχεται τον θάνατο, προκειμένου ν’ αποκαταστήσει στη φθαρμένη από την αμαρτία ανθρωπότητα και ανθρώπινο σώμα, το ευεργετικό αποτέλεσμα της εικόνας του Θεού -του βασικού δώρου του Θεού στον άνθρωπο.

Ο Μεγάλος Ιεροεξεταστής. Ilya Glazunov, 1985. Εικονογράφηση για το μυθιστόρημα του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι "Αδελφοί Καραμάζοφ"

Δεύτερον, χαρακτηρίζοντας τον ήρωά του, ο Ντοστογιέφσκι χρησιμοποιεί τη λέξη деятель (ΣτΜ: (déjatel) "ενεργό πρόσωπο/άνθρωπος της δράσης"). Εκείνη την εποχή, βέβαια, η λέξη деятель στη ρωσική γλώσσα είχε ελαφρώς διαφορετικές αποχρώσεις απ’ ό,τι σήμερα και σήμαινε κυρίως τον "μετασχηματιστή/μεταμορφωτή". Ένας μεταμορφωτής του τι, όμως; Ο Ντοστογιέφσκι λέει (ΣτΜ: Βλ. [Πρόλογος] του Συγγραφέα στην αρχή του έργου) ότι είναι "ένας άνθρωπος της δράσης ακαθόριστος, δυσκολοεξήγητος" -δηλαδή δεν είναι ένας άνθρωπος της δράσης σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή ή σφαίρα δραστηριότητας, αλλά ένας κάποιος, του οποίου η δράση είναι ευρεία και απλώνεται σε πολλές περιοχές και σφαίρες, ένας αυθεντικός άνθρωπος της δράσης. Όπως φαίνεται στο κεφάλαιο "Γάμος στη Γαλιλαία", δρα σε όλη τη Γη . Έτσι, μπροστά μας έχουμε έναν «μεταμορφωτή» ολόκληρης της Γης, δηλαδή όλου του κόσμου. Αυτό αποτελεί έναν ξεκάθαρο υπαινιγμό περί Χριστού.

Τρίτον, θα παραθέσω ένα μακρύ απόσπασμα από τον πρόλογο (ΣτΜ: [Πρόλογος] του Συγγραφέα ^[1]): «Πρόκειται για ένα περίεργο πρόσωπο, ακόμα και ιδιόρρυθμο. Αλλά το πιο πιθανό είναι η παραξενιά και η ιδιορρυθμία να βλάψουν παρά να δώσουν το δικαίωμα στην προσοχή, ειδικά όταν όλοι επιδιώκουν να ενώσουν τα μερικά και να βρουν κάποιον κοινό νοηματικό παρονομαστή μέσα στη γενική έλλειψη νοήματος. Και, στις περισσότερες περιπτώσεις, ο ιδιόρρυθμος συνιστά κάτι το ιδαίτερο, το μοναδικό. Έτσι δεν είναι, άραγε; Τώρα, εάν δεν συμφωνήσετε με αυτήν την τελευταία άποψη και αντιτάξετε: "Δεν είναι όπως τα λέτε" ή "δεν είναι πάντα έτσι", ε, τότε αυτή η αντίδραση μάλλον θα με γεμίσει κουράγιο, σε ό,τι αφορά στη σημασία του ήρωά μου, Αλεξέι Φιόντοροβιτς. Γιατί όχι μόνο δεν αληθεύει ότι ο ιδιόρρυθμος "δεν συνιστά πάντα" μια ιδιαιτερότητα και κάτι το ξεχωριστό, αλλά, τουναντίον, συμβαίνει ότι αυτός είναι, ίσα-ίσα, που, πολλές φορές , κουβαλάει μέσα του τον πυρήνα του συνόλου και όλοι οι υπόλοιποι άνδρες της εποχής του, θες από κάποιο το φύσημα του αέρα, αποχωρίστηκαν προσωρινά από αυτόν [...]».

Στην πραγματικότητα, έχουμε μπροστά μας μια μάλλον προφανή και επαρκή περιγραφή του Χριστού, σε σχέση με τους ανθρώπους: Αυτός είναι που κουβαλάει μέσα Του την αληθινή Ανθρωπιά και την αληθινή και άχραντη φύση του ανθρώπου, τον «πυρήνα του συνόλου», και όλοι οι υπόλοιποι, "θες από κάποιο το φύσημα του αέρα, αποχωρίστηκαν προσωρινά από αυτόν". Η ουσία του ερχομού του Χριστού συνίσταται ακριβώς στην αποκατάσταση αυτής της διαρρηγμένης σχέσης.

Έτσι, ο Ντοστογιέφσκι με σαφήνεια και σχεδόν ευθέως μιλά στον πρόλογο για την κατανόηση του ήρωα ως Χριστο-είκελου, ο οποίος και ακολουθεί το μονοπάτι του Χριστού.

Περαιτέρω στον πρόλογο, ο Ντοστογιέφσκι λέει ότι στο πρώτο μυθιστόρημα ο Αλιόσα είναι 20 ετών (ΣτΜ: Αυτό αναφέρεται στο Βιβλίο 1^ο / Μέρος Α / κεφάλαιο 4, "Ο τρίτος γιος, Αλιόσα") και η δράση του επόμενου, κύριου μυθιστορήματος, πρέπει να λάβει χώρα 13 χρόνια αργότερα. Με άλλα λόγια, όταν ο ήρωας θα έφτανε στην ηλικία όπου ο Χριστός σταυρώθηκε.

Πολιτικός εγκληματίας

Έτσι, σύμφωνα με τον Σουβόριν, ο Ντοστογιέφσκι επιφύλλασσε για τον Αλιόσα τον ρόλο του πολιτικού εγκληματία, την ίδια στιγμή που ο Αλιόσα παρομοιαζόταν με τον Χριστό. Αντίφαση; Διόλου! Θυμηθείτε ότι ο Χριστός ήταν, από τη σκοπιά της Ρώμης, ένας πολιτικός εγκληματίας και ως τέτοιος θανατώθηκε. Πάνω από το κεφάλι του είχαν καρφώσει μια σανίδα, με την επιγραφή "Ιησούς ο Ναζωραίος, Βασιλεύς των Ιουδαίων", που υπονοούσε κατηγορία για πολιτικούς λόγους (αμφισβήτηση εξουσίας του κυβερνώντος Βασιλιά) και θανάτωση για πολιτικούς λόγους.

Οι υποστηρικτές της «εκδοχής περί δολοφονίας του Τσάρου» βάζουν το βάρος στη δολοφονία που επινόησαν με το μυαλό τους, αλλά ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι επικεντρώνεται στην καταδίκη του ήρωα. Ο Αλιόσα πρέπει να πεθάνει ακριβώς όπως πέθανε Αυτός πάνω στον Σταυρό.

Σε ποιο σημείο κάνουν λάθος οι προαναφερθέντες ερευνητές; Πιθανότατα, σε μια εσφαλμένη αντίληψη περί χαρακτηρισμού των εγκλημάτων εκείνην την εποχή. Κρίνοντας από τα αρχεία του Σουβόριν, ο Ντοστογιέφσκι μιλά περί πολιτικού έγκληματος, αλλά η Βασιλοκτονία δεν χαρακτηριζόταν ως πολιτικό έγκλημα, αλλά ως ποινικό αδίκημα. Στη Ρωσική Αυτοκρατορία, την εποχή της συγγραφής και της πλοκής του μυθιστορήματος, με περιπτώσεις Βασιλοκτονίας ασχολούταν το Ανώτατο Ποινικό Δικαστήριο.

Ο ηθοποιός Βλαδίμηρος Γκοτόβτσεβ ως Αλιόσα, στο έργο Αδελφοί Καραμάζοφ

Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητη μια ιστορική και νομικής φύσης επεξήγηση. Από το 1867 (παρεμπιπτόντως, το έτος όπου διαδραματίζονται τα συμβάντα στο «Αδελφοί Καραμάζοφ») η Ρωσία, όπως και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, υιοθέτησαν τη λεγόμενη «βελγική ρήτρα» (ΣτΜ: "Cause Belge d’attentat", της 26ης Μαρτίου 1856. Συνδέεται με την περίπτωση της απόπειρας δολοφονίας του Ναπολέοντα Γ΄, όπου ένας από τους συμμετέχοντες στην απόπειρα, ο Célestin Jacquin, διέφυγε στο Βέλγιο). Με δυο λέξεις, σύμφωνα με αυτήν τη «ρήτρα», πολιτικοί εγκληματίες που κρύβονταν σε άλλη χώρα, δεν εκδίδονταν. Ωστόσο, η δολοφονία Aρχηγού Kράτους ή συγγενών του δεν θεωρούταν πολιτικό έγκλημα (ΣτΜ: "Dénué du caractère politique"), αλλά ποινικό αδίκημα. Πιo συγκεκριμένα, στο νομοσχέδιο αναφέρονταν τα εξής: «Η Βασιλοκτονία πρέπει, απ’ όλες τις απόψεις, να θεωρείται ως απόπειρα κατά της ζωής ενός ιδιώτη. Η ζωή ενός αλλοδαπού Αρχηγού Κράτους πρέπει ν’ απολαμβάνει της ίδιας προστασίας με τη ζωή οποιουδήποτε άλλου αλλοδαπού, ούτε περισσότερη, αλλά ούτε λιγότερη».

Ο Ντοστογιέφσκι γνώριζε καλά τα λεπτά σημεία του ρωσικού δικαίου (και τα προβλήματα μεταρρύθμισης του οποίου, σε σχέση με το εκκλησιαστικό δικαστήριο, αντικατοπτρίζονταν άμεσα στο κείμενο του «Αδελφοί Καραμάζοφ»). Ως εκ τούτου, δεν θα μπορούσε να είχε επινοήσει τη δολοφονία του Τσάρου υπό τύπον πολιτικού εγκλήματος, για το οποίο, υποτίθεται, έμελλε να εκτελεστεί ο Αλιόσα (καθ’ ότι μια τέτοια δολοφονία θεωρούταν «ίση» προς οιαδήποτε άλλη δολοφονία).

Μιλώντας για τον Αλιόσα ως πολιτικό εγκληματία, ο Ντοστογέφσκι δεν υπονοούσε τα μέλη της οργάνωσης «Δικαιοσύνη του Λαού» (ΣτΜ: Ιδρυθείσα το 1869 από τον θεωρητικό της επανάστασης Σεργκέι Νετσάιεφ) ή της «Λαϊκής Βούλησης» ( ΣτΜ: Επαναστατική οργάνωση του 19ου αιώνα στη Ρωσική Αυτοκρατορία, υπεύθυνη για τη δολοφονία κυβερνητικών αξιωματούχων. Οι πράξεις αυτές είχαν ως στόχο την προώθηση μεταρρυθμίσεων στη χώρα), αλλά τον ίδιο, ο οποίος μαχόταν κατά της αδικίας, χρησιμοποιώντας πολιτικές μεθόδους. Καταδικάστηκε σε εκτέλεση για ανάγνωση (ΣτΜ: Σε κύκλο του Πετρασέβσκι) και τη μη αναφορά της διάδοσης της "εγκληματικής, απέναντι στη θρησκεία και στην κυβέρνηση, επιστολής του συγγραφέα Μπελίνσκι". Γι’ αυτόν, το πολιτικό έγκλημα συνδέεται με τη δική του ιστορία -και με την ιστορία του Χριστού, που τιμωρήθηκε με θάνατο γι’ αυτά που είπε.

Η έννοια του πολιτικού εγκλήματος στον Ντοστογιέφσκι περιλάμβανε με βεβαιότητα την ιδέα της ανισότητας των δύο μερών στην αλληλεπίδρασή τους, καθώς και την ανισότητα των μέσων που χρησιμοποιούν: Από τη μία, το προφορικό κήρυγμα ενός διαφορετικού, υψηλότερου επιπέδου, αδελφικού τρόπου ύπαρξης της ανθρωπότητας, και από την άλλη, η προστασία του καθεστώτος μέσα από τη θανάτωση των ιερέων.

Επιπλέον, σημειώνουμε ότι στο πρώτο μυθιστόρημα (δηλαδή στο "γνωστό μας" «Αδελφοί Καραμάζοφ»), ο γέροντας Ζωσιμάς διατυπώνει με τον ακόλουθο τρόπο την κύρια αρχή της ανθρώπινης ύπαρξης: "Ο καθένας είναι ένοχος για όλους και για όλα" (ΣτΜ: Βλ. "Ο Μυστηριώδης επισκέπτης", Μέρος Β, Βιβλίο 6^ο, Κεφάλαιο 2^ο "Από τον Βίο του εις Κύριον Αποδημήσαντος Ιερομόναχου Γέροντος Ζωσιμά"). Και ο αδελφός του Αλιόσα, ο Μίτια, καταδικάζεται για το έγκλημα άλλου, αλλά υποφέρει ακούσια για το έγκλημα άλλου.

Κι εδώ μπορεί κανείς να υποθέσει ότι στο δεύτερο μυθιστόρημα ο Αλιόσα, πιθανότατα, έπρεπε επίσης να πάρει πάνω του την ενοχή κάποιου άλλου -όπως έκανε ο Χριστός, ο οποίος πέθανε για τις αμαρτίες όλης της ανθρωπότητας. Η διαφορά με το πρώτο μυθιστόρημα θα ήταν ότι ο Αλιόσα θα έπαιρνε πάνω του εκουσίως την ευθύνη των άλλων, επαναλαμβάνοντας στην κυριολεξία τις τελευταίες μέρες της ζωής του Χριστού.

Πρέπει ν’ αναφέρω ότι για πολλά χρόνια ο Ντοστογιέφσκι συλλογιζόταν για την περίπτωση της καταδίκης του Χριστού ως πολιτικού εγκληματία. Ήταν πολύ εντυπωσιασμένος από μια ιστορία, που έλαβε χώρα στην Αγγλία στα τέλη του 18ου αιώνα, την οποία ανέφερε στις σημειώσεις του μυθιστορήματος "Έφηβος". Σε κάποιο σημείο του κειμένου του «Έφηβος», ο Βερσίλοφ διηγείται αυτήν την ιστορία ως αξιοπερίεργη, είναι σαφές, όμως, ότι αυτή η ιστορία έκανε μεγάλη εντύπωση στον Ντοστογιέφσκι^[2]: «Φαντάσου, ο Πιoτρ Iππολίτοβιτς ξαφνικά άρχισε να διαβεβαιώνει αυτόν τον άλλο φιλοξενούμενο επισκέπτη ότι στο αγγλικό κοινοβούλιο διορίστηκε τον περασμένο αιώνα μια επιτροπή δικηγόρων, με σκοπό να εξετάσουν ολόκληρη τη “δίκη” του Χριστού ενώπιον του αρχιερέα και του Πιλάτου και για να μάθουμε πώς θα ήταν τώρα όλο αυτό σύμφωνα με τους νόμους μας και φαντάσου ότι όλα έγιναν με όλη τη σοβαρότητα, με δικηγόρους, εισαγγελείς και λοιπούς πολλούς... Και ότι οι ένορκοι αναγκάστηκαν στην ετυμηγορία τους να προτείνουν "ένοχος". Απίστευτο, ε;»

Έτσι, σε αυτήν τη συγκλονιστική μαρτυρία του Σουβόριν, σχετικά με την πιθανή μελλοντική εξέλιξη της πλοκής του "Αδελφοί Καραμάζοφ", δεν διαβάζουμε τίποτε το αδύνατο και απροσδόκητο για τον Ντοστογιέφσκι που ξέρουμε.

Εκφράζει απλά την πρόθεση να συμπληρώσει τελικά το μυθιστόρημα περί Χριστού, το οποίο διατρέχει από άκρη σε άκρη ολόκληρο το έργο του Ντοστογιέφσκι.

Αλλά υπάρχει μια άλλη περίεργη περίσταση σε όλη αυτήν την ιστορία. Περί του δευτέρου μυθιστόρηματος γνωρίζουμε, πρώτα απ 'όλα, από τον "[Πρόλογο] του Συγγραφέα" στο «Αδελφοί Καραμάζοφ», που αναφέρθηκε παραπάνω. Ο Ντοστογιέφσκι συνεχίζει^[3]:

«Εδώ που τα λέμε, δεν θα έμπαινα στον κόπο να δώσω όλες αυτές τις ιδιάζουσες και αόριστες εξηγήσεις και θα ξεκινούσα, αντ’αυτού, απλά χωρίς πρόλογο: Εάν αρέσει, τότε θα το διαβάσουν έτσι κι αλλιώς. Έλα, όμως, που έχω μία, μεν, βιογραφία δύο, δε, μυθιστορήματα. Το κύριο μυθιστόρημα είναι το δεύτερο, στο οποίο εξιστορείται η δράση του ήρωά μου ήδη στην εποχή μας, σε χρόνο σημερινό, σε τρέχοντα χρόνο. Η πλοκή του πρώτου μυθιστορήματος εκτυλίχθηκε πριν από δεκατρία χρόνια και δεν μιλάμε καν για μυθιστόρημα, παρά μόνο για κάποιο στιγμιότυπο από την πρώτη νεότητα του ήρωά μου. Ν’ αφήσω στην άκρη αυτό το πρώτο μυθιστόρημα μού είναι αδύνατο, καθ’ ότι κάτι τέτοιο θα καθιστούσε πολλά πράγματα στο δεύτερο μυθιστόρημα ακατανόητα. Αλλά με αυτόν τον τρόπο τα πράγματα περιπλέκονται, από τη μεριά μου, ακόμη πιο πολύ απ’ ό,τι στην αρχή: Αν εγώ ο ίδιος ο βιογράφος θεωρώ ότι ένας τόσο ασήμαντος και ακαθόριστος ήρωας δεν θ’ άξιζε ούτε ένα μυθιστόρημα, τότε, από πού και ως πού εμφανίζομαι με δύο και πώς να εξηγήσω μια τέτοια αλαζονεία από μέρους μου;»

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ο ίδιος ο συγγραφέας γνωστοποιεί ότι το δεύτερο μυθιστόρημα είναι το κύριο, αλλά λέει, επίσης, ότι το πρώτο μυθιστόρημα είναι μια πρόσφατη προκαταρκτική ιστορία και το κύριο μέρος δεν είναι μόνο η νεωτερικότητα, αλλά απλώς «ο τρέχων χρόνος».

Ωστόσο, ο συγγραφέας όχι μόνο δεν κατάφερε να γράψει ένα δεύτερο μυθιστόρημα, αλλά, κρίνοντας από τις επιστολές του στους φίλους του, δεν μπορούσε να τρέφει καν προσδοκίες ότι θα το έγραφε κάποτε. Ο Ντοστογιέφσκι, τον καιρό που έγραφε το τέλος του «Αδελφοί Καραμάζοφ», ήταν άρρωστος με δύο θανάσιμες ασθένειες, από μια εκ των οποίων έμελλε και να πεθάνει σύντομα, και τα γράμματα των τελευταίων δύο χρόνων της ζωής του είναι γεμάτα φόβο και αγωνία για τους πλησίους του, τους οποίους άφηνε να ζήσουν με πενιχρά μέσα, σε μια ασταθή κατάσταση. Ήθελε και προσευχόταν να του παρασχεθεί ο χρόνος για να τελειώσει έστω το "πρώτο μυθιστόρημα". Απ’ ό,τι θυμάμαι, ήταν ο Παύλος Φόκιν (φιλόλογος, συγγραφέας της σειράς βιβλίων "Κλασικοί χωρίς λούστρο") ο πρώτος που πρότεινε το ακόλουθο: Ότι, δηλαδή, το "δεύτερο μυθιστόρημα", που διαδραματίζεται όταν ο πρωταγωνιστής γίνεται 33 χρονών, γράφτηκε πολύ νωρίτερα από το πρώτο -και δεν είναι άλλο από το... Ευαγγέλιο.

Πράγματι, το Ευαγγέλιο αποτελεί το κεντρικό «μυθιστόρημα» του πολιτισμού μας, το οποίο δεν μπορεί ν’ αποδοθεί από έναν πιστό στον τομέα της ιστορίας και του οποίου η δράση είναι πάντα εδώ και τώρα, στην ίδια την «τρέχουσα στιγμή». Το κύριο δημιουργικό έργο/αποστολή του Ντοστογιέφσκι, αυτό που καθόρισε τον τρόπο που δημιουργούσε μια εικόνα, ήταν πάντα το να καταδείξει την παρουσία και την επενέργεια του Ευαγγελίου στα πιο πιεστικά γεγονότα των καιρών μας.

Μπορούμε να προσθέσουμε εδώ ότι πριν από το "Αδέλφια Καραμάζοφ" ο Ντοστογιέφσκι γράφει το μυθιστόρημα "Ο Έφηβος", στο οποίο ο έφηβος, ο κύριος χαρακτήρας και αφηγητής του μυθιστορήματος, είναι 19-20 ετών, όπως και ο Αλιόσα στο τελευταίο μυθιστόρημα. Ο «Έφηβος» Αλιόσα στο «Αδελφοί Καραμάζοφ» είναι σαν το πρώτο επεισόδιο που αναφέρεται στο Ευαγγέλιο από τη ζωή ενός Χριστού σε ανάπτυξη: Η απόδραση του νεαρού Ιησού από τους γονείς του στον ναό της Ιερουσαλήμ. Μετά από αυτό το επεισόδιο, αρχίζει η κύρια ιστορία, το «βασικό μυθιστόρημα» του Ευαγγελίου. Ο Χριστός για τον Ντοστογιέφσκι είναι ο κύριος επαναστάτης, γιατί ανακινεί τα ίδια τα θεμέλια, τις βασικές αρχές της ανθρώπινης ζωής, πριν από Αυτόν και χωρίς Αυτόν. Μια αληθινή μεταστροφή στον Χριστιανισμό είναι, σύμφωνα με τον Ντοστογιέφσκι, στη ζωή του κάθε ανθρώπου, μια ριζοσπαστική επανάσταση: Μια αλλαγή της επιθυμίας του λαμβάνω στην επιθυμία του δίνω, μια αλλαγή του αισθήματος της φτώχειας μας στην αίσθηση ότι είμαστε μια απαραίτητη πηγή για όποιον έχει ανάγκη. Η πραγματική αναζήτηση της Αλήθειας, σύμφωνα με τον Ντοστογιέφσκι, πάντα οδηγεί τον άνθρωπο στο να γίνει τέτοιος επαναστάτης, που ν’ ανακινεί τις ζωές των άλλων, καθ’ ότι βλέποντας οι άλλοι αυτόν, αρχίζουν κι εκείνοι να θέλουν και να πασχίζουν να μη γίνουν, απορροφώντας όλα όσα τους προσφέρονται, μια προσωποποίηση της αβύσσου, αλλά να γίνουν πηγή ζωής και χαράς για όλους.