Αγιορείτικη αδελφότητα

Σημείωση: Οι αναμνήσεις καταγράφηκαν το 2013.

Γέροντας Εφραίμ Φιλοθεΐτης Από το 1989 ο Γέροντας Εφραίμ Φιλοθεΐτης και οι ακόλουθοί του ίδρυσαν 17 μοναστήρια εντός των ΗΠΑ, στα οποία αγωνίζονται μοναχοί και μοναχές διάφορων εθνικοτήτων, καθώς και προσκυνητές από διάφορες χώρες και ηπείρους μαθαίνουν τις αγιορείτικες μοναχικές παραδόσεις και τις αρχές της ευχής του Ιησού.

Για τον Γέροντα Εφραίμ, πριν από πολλά χρόνια, μου διηγήθηκε ένας άλλος ηγούμενος του Αγίου Όρους, ο αρχιμανδρίτης Άβελ (Μακεντόνοβ), που ήταν καθηγούμενος της ρωσικής μονής του Αγίου Παντελεήμονα στη δεκαετία του 1970 και το 1989 έλαβε την ευλογία ν’ αναγεννήσει τον μοναχικό βίο στο κατεστραμμένο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, κοντά στο Ριαζάν. Τότε οι λέξεις «Άγιον Όρος» δεν ήταν πολύ γνωστές στον κόσμο και πολλοί λίγοι μπορούσαν να διακρίνουν το μοναχικό σκουφάκι της αγιορείτικης παράδοσης από αυτό της ρωσικής. Όμως, σύντομα, το αγιορείτικο τυπικό, το οποίο άρχισε ν’ ακολουθεί η μοναχική αδελφότητα, η βυζαντινή μουσική στις ακολουθίες και η Ύψωση της Παναγίας μετά τη Θεία Λειτουργία έγιναν γνωστοί και οικείοι. Οι ένοικοι της μονής ήταν πολύ λίγοι. Οι μοναχοί, πολύ νέοι τότε, με την ευλογία του Γέροντά τους μαγείρευαν φαγητό στην τραπεζαρία και στην ίδια τράπεζα, κάτω από τις εικόνες και τους πίνακες με αγιορείτικες σκηνές, διανυκτέρευαν. Γύρω από το σπιτάκι του καινούργιου προεστώτος της μονής, οι μοναχοί φύτεψαν τριανταφυλλιές. Τις μεγάλες χειμωνιάτικες βραδιές έπιναν τσάι με μαρμελάδα από μήλα, ακούγοντας τις αφηγήσεις του Γέροντα για το Άγιον Όρος.

Όταν ο πατήρ Άβελ αναθυμόταν την αδελφότητά του και άλλες γειτονικές αδελφότητες στο Άγιον Όρος, τα βαθύ γαλάζια μάτια του γέμιζαν από δάκρυα. Η μία από τις αφηγήσεις του ήταν ακριβώς για τον Γέροντα Εφραίμ, τον συμπροσευχήτη και συνεργάτη του, καθηγούμενο της μονής Φιλοθέου.

«Τι αγάπη! Πόσο δυνατή η προσευχή!», επαναλάμβανε ο πατήρ Άβελ, κοιτάζοντας μακριά. «Μα είναι μαθητής του ιδίου του Ιωσήφ Ησυχαστή!»

Αργότερα, ανακάλυψα ότι τα μάτια του πατρός Άβελ, που φαίνονταν βαθιά γαλάζια, ήταν καστανά. Από τις ομιλίες του Γέροντα, έβαλα καλά στο μυαλό μου ότι το Άγιον Όρος είναι μοναχική πολιτεία, όπου απαγορεύεται η είσοδος για τις γυναίκες. Οι διηγήσεις του Γέροντα εναλλάσσονταν με τη μελέτη του Γεροντικού και, μεταξύ άλλων, είπε και μια αστεία ιστορία, για μια δημοσιογράφο, που κατάφερε να «πατήσει» στο Άγιον Όρος. Κατά την επιστροφή της στην ενδοχώρα, μόλις πήγε να επιβιβαστεί στο πλοίο, ξαφνικά από τη θάλασσα βγήκε ένας καρχαρίας και την κατάπιε. «Όμως δεν υπήρχαν καρχαρίες σ’ εκείνα τα μέρη», κατέληξε ο πατήρ Άβελ.

Το 1959 ο Γέροντας Ιωσήφ εκοιμήθη, όμως ο μαθητής του ο πατήρ Εφραίμ (Μωραΐτης) συνέχισε ν’ αγωνίζεται στο Άγιον Όρος. Το 1973 εξελέγη καθηγούμενος της μονής Φιλοθέου και σε σύντομο χρονικό διάστημα αναγέννησε τον μοναχικό βίο εκεί. Η Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους έδωσε ευλογία στον Γέροντα Εφραίμ να επεκτείνει και να γεμίσει με τους αναζητούντες τον μοναχικό βίο ακόμα τρία μοναστήρια: Το Ξηροποτάμου, το Κωνσταμονίτου και το Καρακάλλου.

Όλα αυτά έγιναν τη δεκαετία του 1970. Το 1989 οι δύο αγιορείτες -οι αρχιμανδρίτες Άβελ και Εφραίμ-και οι δύο σε προχωρημένη ηλικία, βρέθηκαν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από το Άγιον Όρος. Ο ένας στο κέντρο της Ρωσίας και ο άλλος στην ήπειρο της Βόρειας Αμερικής, όπου έκανε την αρχή του πρώτου (γυναικεία μονή της Γέννησης της Θεοτόκου στην Πενσιλβάνια) από τα 17 υπάρχοντα ελληνικά μοναστήρια στις ΗΠΑ, τα οποία ακολούθησαν το αγιορείτικο τυπικό. Μετά από έξι χρόνια, το 1995, ο Γέροντας μαζί με τους πέντε μοναχούς Αμερικανούς και Καναδούς ελληνικής καταγωγής από τη μονή Φιλοθέου, μετακόμισε στην πιο ζεστή έρημο της Αριζόνας, τη Σονόρα.

Ευλογημένη Αριζόνα

Το αεροπλάνο, κάνοντας στροφή και ακολουθώντας την πορεία του, πολλή ώρα τριγύριζε πάνω από τη Νέα Υόρκη και τις περιοχές της και ύστερα απότομα ξεκίνησε την πορεία του προς την πρωτεύουσα της Αριζόνα, το Φοίνιξ. Το Φοίνιξ είναι μια από τις ταχέως εξελισσόμενες πόλεις των ΗΠΑ. Μια πόλη σχεδόν πέντε εκατομμυρίων κατοίκων, αναπτύχθηκε στην έρημο και με την παρουσία της μέσα στον καύσωνα θυμίζει το μυθικό πουλί, που αναγεννήθηκε από τις στάχτες του.

Το 2012 το Φοίνιξ συμπλήρωσε 100 χρόνια από την ίδρυσή του. Όπως κάθε πρωτεύουσα αμερικάνικων πολιτειών, το Φοίνιξ έχει το αεροδρόμιό του, το πανεπιστήμιό του και το διοικητικό του κέντρο, το Ντάουν Τάουν. Όμως, μόλις βγεις εκτός του αστικού ιστού, όλες οι λεπτές σιλουέτες των φοινίκων χάνονται και τα τοπία μετατρέπονται σε αυτά της ερήμου. Όλη αυτή η φαινομενική, με τη πρώτη ματιά, μεγαλοπρέπεια εξωτισμού, στην πραγματικότητα είναι μια τυποποιημένη συλλογή ειδών αγαύης και διαφόρων κακτών -από ακανθώδεις σφαίρες μέχρι κάκτους σαγκουάρο, «με πολλά χέρια». Η Αριζόνα είναι το μοναδικό μέρος στη Γη, όπου αυτοί οι κάκτοι φυτρώνουν κάτω από φυσικές συνθήκες και προστατεύονται από τον νόμο. Γι’ αυτό, εάν κατά τη διάνοιξη ενός δρόμου ή το χτίσιμο υποδομώνεντός κάποιου κτήματος συναντήσει κανείς έναν από τους αγκαθωτούς «γίγαντες», θα τον παρακάμψει ή θα τον περιφράξει. Έτσι οι «γίγαντες» αυτοί πεθαίνουν από φυσικό θάνατο, πέφτοντας και ξαπλώνοντας πάνω στη γη.

Η τοποθεσία της μονής του Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου, που ιδρύθηκε το 1995 στην έρημο Σονόρα από τον Γέροντα Εφραίμ, βρίσκεται στην πόλη Φλόρενς, δηλαδή Φλωρεντία. Στις ΗΠΑ υπάρχει συνήθεια να δίνουν στα κατοικημένα σημεία τα ονόματα πόλεων, που ήδη υπάρχουν σε διάφορες χώρες του κόσμου. Κοντά στην ντόπια Φλωρεντία υπάρχει μια μικρή πόλη Μαϊάμι, όμως αυτή η πόλη δεν έχει καμία σχέση μ’ εκείνη, που βρίσκεται στην παραλία της Φλόριντα και η οποία είναι γεμάτη από Ρώσους τουρίστες. Ανάλογα, και στη Φλόριντα υπάρχει η ομώνυμη της δικής μας πόλης, η Αγία Πετρούπολη, καθώς και στο βόρειο μέρος της πολιτείας της Νέας Υόρκης υπάρχει η ομώνυμη της ινδικής πρωτεύουσας, η πολύ μικρή πόλη Νέο Δελχί.

Στο τοπίο της σημερινής πόλης Φλόρενς επικρατούν οι αποχρώσεις του γκρίζου, όμως κάποτε ο οικισμός αυτός έμοιαζε περισσότερο με μια χρωματιστή ευρωπαϊκή πόλη. Προτεσταντικές εκκλησίες, κτήριο για συνάξεις ελευθεροτεκτόνων και εγκαταλελειμμένος στον δρόμο, μεταξύ των κακτών, εξοπλισμός από τις αρχές του προηγουμένου αιώνα. Η πόλη αναπτύχθηκε γύρω από τις φημισμένες φυλακές της Αριζόνα και σήμερα τα τοπία της ποικίλλουν, περιλαμβάνοντας όχι μόνο κάκτους, αλλά και... «θάμνους» συρματοπλέγματος και σκοπιές φρουρών.

Έξω από το Φλόρενς και πάλι συνεχίζει η έρημος, που φυλάγεται από τις «σκοπιές των φρουρών», δηλαδή των κάκτων «γιγάντων». Περνάμε τον Ινδιανικό καταυλισμό. Δεν συναντάμε ούτε αντίσκηνα Ινδιάνων ούτε τους ιδίους τους Ινδιάνους με τα φτερά στα μαλλιά τους. Από κάθε πλευρά του δρόμου απλώνεται μόνο η έρημος. Η πινακίδα απλώς υποδεικνύει ότι αυτή η περιοχή ανήκει σε μία από 17 φυλές Ινδιάνων, που διαμένουν στην έρημο Σονόρα.

Και, ξαφνικά, μετά τη στροφή, πάνω στο βουνό, στο φόντο του ουρανού που σβήνει, εμφανίζεται η γαλανόλευκη εκκλησία του προφήτη Ηλία, χωρισμένη από τη μονή Αγίου Αντωνίου του Μεγάλου με μια λωρίδα ερήμου.

Μοναστήρι

Οι προσκυνητές, που σκοπεύουν να διανυκτερεύσουν στο μοναστήρι, πρέπει να φτάσουν από τις 8 π.μ. έως τις 5 μ.μ. Μεταξύ όσων υποδέχονται τους προσκυνητές είναι ο ρασοφόρος μοναχός Σεραφείμ, Ρώσος ένοικος της μονής, ο οποίος, εκτός από Ρωσικά, μιλά Ελληνικά και Αγγλικά. Τα διακονήματά του περιέχουν υποδοχή προσκυνητών, επεξεργασία μηνυμάτων που έρχονται στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο της μονής, απαντήσεις στα τηλεφωνήματα, λειτουργία του βιβλιοπωλείου, διαχείριση της ιστοσελίδας της μονής, εκδοτικές δραστηριότητες, συνοδευτική διερμηνεία ξεναγήσεων στο μοναστήρι, καθώς και εξομολόγηση των Ρώσων προσκυνητών, οι οποίοι δεν ξέρουν ούτε Αγγλικά ούτε Ελληνικά. Φορώντας τα κατάλληλα ρούχα για το μοναστήρι, διέβην την πύλη της μονής, λέγοντας: «Κύριε, ευλόγησον!»

Προσήλθα εκτός ωραρίου και οι μοναχοί ήδη κοιμόντουσαν, για να ξυπνήσουν τα μεσάνυχταγια προσευχή. Αριστερά από το καθολικό «μισοκοιμούνταν» τα χάλκινα λιοντάρια. Το σήμαντρο ησύχαζε κι αυτό. Το πυκνό σκοτάδι κάλυπτε τα χρώματα της χλωρίδος. Ξαφνικά, από το πουθενά, εμφανίστηκε μια μικρή χαριτωμένη γάτα, με το χαρακτηριστικό για εκείνους τους τόπους προφίλ της Σφίγγας, όντας ο μοναδικός κάτοικος της μονής, που δεν είχε πάει για ύπνο. Μου νιαούρισε και χώθηκε ανάμεσα στα πόδια μου.

Περπάτησα στο δρομάκι και βρέθηκα στον ξενώνα για τις προσκυνήτριες, όπου απαγορεύεται η είσοδος των ανδρών. Στον πρώτο όροφο βρίσκονται τα δωμάτια για κοσμικές γυναίκες και στον δεύτερο είναι τα κελλιά για μοναχές. Στα δωμάτια, στο χολ, στη σύγχρονη κουζίνα-τραπεζαρία, στο δωμάτιο για σιδέρωμα-παντού έχει κεντρικό κλιματισμό και ανεμιστήρες οροφής. Από τον δυνατό ήλιο και τυχόν αδιάκριτα βλέμματα προστατεύουν τα παντζούρια.

Συχνά τον Γέροντα τον ρωτούσαν γιατί δημιουργήθηκαν τόσο άνετες συνθήκες για τους προσκυνητές. Και ο Γέροντας απαντούσε ότι στο μοναστήρι οι άνθρωποι έρχονται από μακριά, αλλά, επίσης, και οι πολύωρες ακολουθίες, για τους περισσότερους, είναι ήδη μια δοκιμασία. Το κλίμα και ο ενδυματολογικός κώδικας της μονής καθιστούν απαραίτητο το ντουζ και την ξεκούραση, καθώς η θερμοκρασία το καλοκαίρι εδώ φτάνει τους 45 βαθμούς Κελσίου υπό σκιάν!

Το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου είναι το τρίτο σε επισκεψιμότητα «αξιοθέατο» στην Αριζόνα, μετά από το Μεγάλο Φαράγγι και την πόλη Σεντόνα. Εκτός από τους προσκυνητές, κάθε χρόνο το μοναστήρι επισκέπτονται έως και 25 χιλιάδες τουρίστες. Ταυτόχρονα, το μοναστήρι μπορεί να υποδεχθεί έως 150 προσκυνητές, που επιθυμούν να διανυκτερεύσουν εκεί επί πλέον της μίας νύχτας. Τον Ιανουάριο, στο πανηγύρι, η μονή πάντα σφύζει από ανθρώπους. Οι προσκυνητές-και ιδιαίτερα οι προσκυνήτριες- επιδιώκουν να επισκέπτονται αυτό το «κομμάτι του Αγίου Όρους», ώστε να λάβουν πνευματική συμβουλή ή να μάθουν την ευχή του Ιησού.

Ο Αρχιμανδρίτης Εφραίμ Φιλοθεΐτης ήρθε στην έρημο της Αριζόνα Σονόρα το καλοκαίρι του 1995. Ο Γέροντας έλεγε ότι στην Αριζόνα τον έφερε η Πρόνοια του Θεού. 16 χρόνια πριν, το 1979, ο Γέροντας πήγε στον Καναδά για θεραπεία. Εκεί τον κάλεσε ένας Έλληνας, που κάποτε είχε επισκεφθεί το Άγιον Όρος και γνώρισε τον Γέροντα. Οι συναντήσεις του Γέροντα με τους ορθόδοξους Έλληνες συνεχίστηκαν και τις επόμενες χρονιές, στη διάρκεια των επισκέψεων του Γέροντα στον Καναδά: Στο Τορόντο, στο Μονρεάλ, στο Βανκούβερ. Ύστερα ο Γέροντας άρχισε να πηγαίνει και στις ΗΠΑ. Οι άνθρωποι προσέρχονταν στον Γέροντα για εξομολόγηση, για πνευματική συμβουλή και τελικά ζήτησαν να ιδρυθούν τα μοναστήρια, επειδή οι ορθόδοξοι Έλληνες της Αμερικής και του Καναδά είχαν ανάγκη από πνευματική καθοδήγηση.

Στην πόλη Τουσόν, που απέχει από το μοναστήρι περίπου μία ώρα με το αυτοκίνητο, ο Γέροντας Εφραίμ είχε έναν γνωστό ιερέα -τον πατέρα Αντώνιο. Το 1995, όταν ο Γέροντας ακόμα σκόπευε να χτίσει το μοναστήρι στην έρημο, πήγαν ν’ αναζητήσουν το κατάλληλο οικόπεδο. Έστριψαν από τον ασφαλτωμένο δρόμο στον αμαξητό, που διέσχιζε την έρημο, και ξαφνικά ο πατήρ Αντώνιος άκουσε καθαρά να χτυπάνε καμπάνες. Σ’ εκείνη την περιοχή ο πατέρας Αντώνιος ήταν γνωστός ως άνθρωπος με δυνατό μυαλό. Συνειδητοποιώντας ότι είναι ένα σημάδι από τον Θεό, πήγαν στην πόλη, για να μάθουν αν πωλείται αυτό το οικόπεδο, και πολύ σύντομα το αγόρασαν στη μισή τιμή. Οι μοναχοί αναθυμούνται ότι το όνομα του ανθρώπου που πούλησε το οικόπεδο ήταν επίσης Αντώνιος. Ο οποίος για πολύ καιρό ανέβαλλε την πώληση του οικοπέδου, επιθυμώντας να το πουλήσει σε κάποια εκκλησία ή μοναστήρι.

Μεταξύ των πρώτων, που ήρθαν να χτίσουν το καινούργιο μοναστήρι, ήταν και ο σημερινός του ηγούμενος, ο αρχιμανδρίτης Παΐσιος, Καναδός ελληνικής καταγωγής, που έμενε στο Άγιον Όρος πριν. Τον Σεπτέμβριο ήρθαν και άλλοι πέντε αγιορείτες. Στη μέση της ερήμου, όπου ταυτόχρονα με την προσευχή ακούγονταν και τα τσακάλια, όπου τριγυρνούσαν πάμπολλα φίδια, τοποθέτησαν δύο βαγόνια, όπου το ένα λειτουργούσε ως εκκλησία και το άλλο ως τραπεζαρία.

Αποφάσισαν ν’ αφιερώσουν το καθολικό στον Όσιο Αντώνιο τον Μέγα και τον Άγιο Νεκτάριο της Αιγίνης. Στα σχέδιά τους ήταν να το χτίσουν εντός τεσσάρων μηνών, για να προλάβουν το πρώτο πανηγύρι, την ημέρα του Αγίου Αντωνίου, στις 17 Ιανουαρίου. Οι εργάτες ήταν πολύ λίγοι, λόγω των οικονομικών περιορισμών, και στην οικοδομή εργάζονταν, επίσης, και οι πατέρες, επί 14-15 ώρες την ημέρα. Έτσι, στο πανηγύρι ο ναός ήταν ολοκληρωμένος. Σύντομα χτίστηκαν και η τραπεζαρία, τα κελλιά, καθώς και οι ξενώνες για προσκυνητές.

Το 1996 για το καθολικό αγιογραφήθηκε και στάλθηκε από την Ελλάδα η εικόνα της Παναγίας της Αριζόνας, η εικονογραφία της οποίας θυμίζει πολύ τη γνωστή στη Ρωσία εικόνα της Παναγίας της Παντάνασσας.

Περίπου 90% από τα σύγχρονα μοναστικά κατασκευάσματα χτίστηκαν τα πρώτα πέντε χρόνια της υπάρξεως της μονής.

Ο καθολικός ναός, όπου καθημερινά τελούνται οι ακολουθίες, είναι αφιερωμένος στον Άγιο Αντώνιο τον Μέγα, πατέρα του μοναχισμού, και στον Άγιο Νεκτάριο της Αιγίνης, που τιμάται ιδιαίτερα από τους Έλληνες κι έχει τη χάρη να θεραπεύει τον καρκίνο. Σημειωτέον ότι όλοι οι ναοί της μονής χτίστηκαν σε παραδοσιακό ορθόδοξο στυλ διάφορων χωρών. Π.χ., ο ναός του Αγίου Δημητρίου έχει τρούλο κρεμμύδι και το παρεκκλήσι του Αγίου Σεραφείμ του Σάροβ επίσης είναι σε ρωσικό στυλ.

Τα δέντρα, οι θάμνοι και τα λουλούδια μεταφυτεύτηκαν από φυτώρια. Μεταξύ των φυτών περιλαμβάνονται πεύκα, λάρικες και αμέτρητα είδη φοινίκων. Πίσω από το ιερό του καθολικού φύεται η Καιομένη βάτος από την Αγία Γη. Σήμερα, όλη αυτή η χλωρίδα φούντωσε και απλώθηκε, γεμίζοντας το τοπίο με χρώματα, αλλά και δημιουργώντας ένα ιδιαίτερο κλίμα, που προστατεύει τα κτήρια και τους ένοικους της μονής από καυτό ήλιο.

Το μοναστήρι έχει το δικό του σύστημα άρδευσης. Για πότισμα εφαρμόζεται η στάγδην άρδευση, καθώς και μερικά τμήματα της γης ποτίζονται συγκεκριμένες ώρες. Σε όλη την περιοχή της μονής υπάρχουν ισπανικά σιντριβάνια, που μετριάζουν λίγο τη ζέστη.