Αγιορείτικη αδελφότητα

Σημείωση: Οι αναμνήσεις καταγράφηκαν το 2013.

«Τα μάτια των Χερουβείμ»

Η αδελφότητα ακολουθεί το αγιορείτικο τυπικό: Αφιερώνει στην προσευχή τις νυχτερινές ώρες, επειδή η νύχτα, όπως δίδασκε ο Γέροντας Ιωσήφ Ησυχαστής, «κατά τη φύση της βοηθά τον νου να ησυχάσει και προσφέρει χρόνο για προσευχή».

Το εικοσιτετράωρο ακολουθιών στη μονή είναι το εξής: Μετά από τις ώρες ξεκούρασης, δηλαδή από τις 7 έως τις 10 το βράδυ, που τηρούνται σε όλη την περιοχή της μονής, οι πατέρες προσεύχονται στα κελλιά τους και μία η ώρα τη νύχτα μαζεύονται όλοι στον ναό για κοινή προσευχή: Το μεσονυκτικό, όρθρο και Λειτουργία.

«Ο Γέροντας μας έλεγε ότι ο νους μας μετά τον ύπνο είναι ξεκούραστος και καθαρός. Και καθώς ο νους μας βρίσκεται σε μια τέτοια κατάσταση καθαρότητας και ησυχίας, είναι η πιο κατάλληλη ώρα για να του δώσουμε, ως πρώτη τροφή, το όνομα του Χριστού», αναφέρεται στο βιβλίο «Ο Γέροντάς μου. Ιωσήφ ο Ησυχαστής και Σπηλαιώτης». Το βιβλίο αυτό, απ’ το οποίο θ’ αναφέρω μερικά αποσπάσματα, μεταφράστηκε στα Ρωσικά από τον αρχιμανδρίτη Συμεών (Γκαγκάτικ) κι έγινε πολύ σπάνιο και πολύ δυσεύρετο βιβλίο, τουλάχιστον στην Αμερική.

Τις καθημερινές, οι νυχτερινές ακολουθίες διαρκούν μέχρι τις 3:30–4:00 τα ξημερώματα και τις Κυριακές και τις γιορτές μία ώρα παραπάνω. Μετά από νυχτερινή ακολουθία και τράπεζα ακολουθεί ξεκούραση διάρκειας τριών ωρών. Υποτίθεται ότι όλοι οι προσκυνητές πρέπει να συμμετέχουν σε όλο τον κύκλο ακολουθιών της μονής, που ορίζει το τυπικό, τόσο τις νυχτερινές όσο και την ένατη ώρα, τον εσπερινό στις 3:30 και το μικρό απόδειπνο στις 5:00 το απόγευμα.

Μπαίνοντας στον μισοσκότεινο ναό, βλέπω τις ευθείες γραμμές των ανδρών. Οι μοναχοί προσκυνητές προσεύχονται στα στασίδια. Οι κοσμικές γυναίκες κάθονται στις καρέκλες στην αριστερή πλευρά και μερικές, που είναι με παιδάκια, στο πάτωμα. Οι Ρώσοι, κατά παράδοσην, προσεύχονται όρθιοι.

Σήμαντρο

Μετά από πεντάωρη πτήση από τη Νέα Υόρκη, τη γνωριμία με το Φοίνιξ, το εξωτερικό των ντόπιων φυλακών και τη μονή, έφθασα στον ναό, όταν είχε ήδη ξεκινήσει η Θεία λειτουργία. Οι πατέρες έψαλλαν καταπληκτικά, κατά την αγιορείτικη παράδοση.

«Ο Γέροντας μας δίδασκε ότι ο μοναχός που δεν αγρυπνεί και δεν έκανε την ευχή του Ιησού περιουσία του, δεν μπορεί να ονομάζεται μοναχός. Ο μοναχός χωρίς αγρυπνία, που δεν έγινε «νυκτικόραξ εν οικοπέδω» (Ψαλ. 101,7), σαν το πουλί που δεν κοιμάται και κελαηδεί, ο μοναχός που δεν απέκτησε νηφαλιότητα και δεν έμαθε να προσεύχεται, στην ουσία δεν μπορεί να ονομάζεται μοναχός. Δεν είναι μοναχός μέσα στην ψυχή, αλλά μόνο επιφανειακά. Χάρη στη συνειδητή αγρυπνία, ο μοναχός αποκτά, όπως λένε οι Πατέρες, τα μάτια των Χερουβείμ.

Ο Γέροντας, φιλόσοφος της σημερινής εποχής, ήξερε τι είναι η αγρυπνία για τον Θεό. Δεν είναι εκείνη η αγρυπνία, όταν όλη νύχτα ψαρεύουν ή περιπλανιούνται στους δρόμους και τα μαγαζιά. Η αγρυπνία είναι ό,τι κάνω εν Θεώ... Αυτό σημαίνει ότι ο νους ανυψώνεται, διαπερνά τους Ουρανούς και βλέπει τον Λόγο του Θεού, Που είναι πάνω από τον νου και τη γνώση, πάνω στον θρόνο και εν δόξα των Ουρανών, και εκεί συνομιλεί με Αυτόν... Αγάλλεται η καρδιά και ο άνθρωπος αναφωνεί: «Μακάριος είναι όποιος έχει τον νου του εν Θεώ! Είναι ευτυχισμένος και μακάριος»... Έτσι είναι η αλήθεια, έτσι πρέπει να είναι ο μοναχός!» («Ο Γέροντάς μου. Ιωσήφ ο Ησυχαστής και Σπηλαιώτης»)

Μετά την ακολουθία, ακόμα και στις νηστείες, ακουλουθεί η «νόστιμη» τράπεζα: πεπόνι, κίτρινο και κόκκινο καρπούζι, τσαι, καφές, σαλάτα από ντόπιο είδος αγγουριών, φυστικοβούτυρο και μαρμελάδα για ψωμί, χαλβάς με καρύδια, ελιές. Τα λεμόνια, πορτακάλια, γκρέιπφρουτ, μήλα, σταφύλια, ελιές, όλα αυτά είναι παραγωγής της μονής. Οι πατέρες κοπιάζουν στους ευρισκόμενους εντός της ερήμου κήπους με τα εσπεριδοειδή, στους ελαιώνες και στα αμπέλια. Μόνοι τους φτιάχνουν ψωμί, παράγουν κρασί για την εκκλησία και την τράπεζα και την πεντανόστημη μαρμελάδα από καρπούς των κακτών.

Τις καθημερινές, οι μοναχοί, κατά κανόνα, τρώνε το πρωινό τους στα κελλιά. Όμως, για τους προσκυνητές το πρωινό φαγητό είναι, επίσης, ευκαιρία για επικοινωνία. Κάθεσαι στο τραπέζι, μιλάς σιγά – σιγά και γύρω σου ακούγεται ο λόγος των Έλληνων, των Ρώσων, των Αγγλών, των Γάλλων, των Σέρβων, των Ουκρανών...

«Κατά καιρούς φιλοξενούσαμε πολλούς ανθρώπους και τους άρεσε πολύ το φαγητό μας. “Γιατί είναι τόσο νόστημο το φαγητό σας”», μας ρωτούσαν με έκπληξη. Ο Γέροντας μαγείρευε εντελώς νηστίσιμο φαγητό, καμιά φορά με ταχίνι, άλλοστε με φασόλια. Αλλά πάντα ήταν τόσο νόστημο, που ακόμη και το ψάρι δεν θα τους έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση. Τόσο νόστιμο το φαγητό το έκανε η προσευχή του Γέροντα, η ευλογία του. Εκεί, όπου τελείται το έργο του Θεού, το φαγητό γίνεται γλυκό σαν το μέλι. Μια φορά ρώτησα τον Γέροντα:

– Πως γίνεται αυτό; Γιατί έτσι συμβαίνει;

– Είναι από τον Θεό, από την ευχή του Ιησού. Τελείται η προσευχή κι έτσι ευλογείται και το φαγητό.

– Γέροντα, κάθε μέρα τρώμε νηστίσιμο φαγητό. Όταν τρώω ψάρι, είναι σαν το μέλι, όταν τρώω ξηρό ψωμί, είναι σαν το μέλι, όταν τρώω φασόλια, είναι σαν το μέλι, όταν τρώω φακές κι αυτές σαν το μέλι.

– Έτσι είναι, είπε ο Γέροντας. Ο άνθρωπος, που βρίσκεται στη σωστή πνευματική κατάσταση, ό,τι και να τρώει, θα είναι το καλύτερο γι’ αυτόν. Απ’ αυτό μπορούμε να μάθουμε σε ποια πνευματική κατάσταση βρίσκεται ο μοναχός...» («Ο Γέροντάς μου. Ιωσήφ ο Ησυχαστής και Σπηλαιώτης»).

Βάζοντας το μαντίλι στο κεφάλι, βγήκα από τον ξενώνα. Γύρω όλα είναι ήσυχα. Φαίνεται ότι αυτοί οι ναοί είναι χτισμένοι από πέτρα γκρι χρώματος, το καμπαναριό στεγασμένο με κόκκινα κεραμίδια, τα σιντριβάνια, όλα αυτά είναι μια παραμυθένια όαση στη μέση της ερήμου. Εκατοντάδες δέντρα και κόκκινοι δρόμοι ενώνουν τις εκκλησίες με άλλα κτίσματα της μονής. Η πρασινάδα ανακατεύεται με διάφορα άλλα χρώματα των λουλουδιών. Μια λεπτή μυρωδιά είτε ενισχύεται είτε εξασθενεί είτε εξαφανίζεται εντελώς. Η μύτη μου, μηχανικά, ακολουθεί αυτήν τη μυρωδιά. Μυρίζω τα λουλούδια, αλλά δεν έχουν αυτήν τη μυρωδιά. Τελικά, κατάλαβα ότι ο ίδιος ο αέρας εκπέμπει τη μυρωδιά.

«Δίπλα στο καλυβάκι του Γέροντα έκανα το κομποσχοίνι και αυτός μου μιλούσε για τους πατέρες, τους οποίους περιποιούταν, όταν γέρασαν. Το σημείο, δίπλα στην καλύβα, είχε μια ευωδία, σαν από κρίνα ή τριαντάφυλλα, ενώ γύρω δεν είχε τίποτα, εκτός από μια αριά. Μια φορά μύριζα τον αέρα και ο Γέροντας με ρώτησε:

– Τι κάνεις;

– Γέροντα, μυρίζει κρίνα και τριαντάφυλλα.

– Έλα πιο κοντά στην πόρτα.

Πλησίασα την πόρτα του κελλιού του Γέροντα και μύρισα το άρωμα. Μπήκα μέσα και όλο το κελλί ευωδίαζε τόσο πολύ, που ακόμα και το γένι μου και τα ρούχα μου ευωδίαζαν. Ο Γέροντας τότε μου είπε:

– Είναι από την προσευχή. Μα δεν καταλαβαίνεις; Η ευωδία είναι το όνομα του Χριστού.

Μάλλον ο Γέροντας προσευχόταν στη διάρκεια εκείνης της νύχτας. Από την ευχή του Ιησού ευωδιάζει όχι μόνο ο άνθρωπος, αλλά και το μέρος, όπου βρίσκεται»(«Ο Γέροντάς μου. Ιωσήφ ο Ησυχαστής και Σπηλαιώτης»).

Αθωνίτες

Τα δύο τρίτα της αδελφότητας της μονής είναι Ελληνοαμερικανοί, που είναι δεύτερη και τρίτη γενιά των οικογενειών Ελλήνων από τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Οι Αθωνίτες είναι πέντε.

Περίπου το ένα πέμπτο της αδελφότητας είναι Αμερικανοί, που βαφτίστηκαν Ορθόδοξοι. Ένας αδελφός είναι Γιαπωνέζος, απόφοιτος Σεμιναρίου του Αγίου Γερμανού στην Αλάσκα. Ο πατήρ Χριστοφόρος είναι Αφροαμερικανός. Έχει κι έναν δόκιμο από το Ομσκ.

Στο κοιμητήριο της μονής βρίσκεται ο τάφος ενός μεγάλου επιστήμονα βυζαντινολόγου, απόφοιτου του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, περίφημου μεταφραστή βίων των Αγίων από τα Ελληνικά, του Κωνσταντίνου Καβαρνού. Ο κ. Καβαρνός όλη του τη ζωή την έζησε εν κόσμω, όμως πάντοτε είχε κλίση προς τη μοναχική ζωή κι έτσι, μερικά χρόνια πριν τον θάνατό του, εκάρη μοναχός από τον Γέροντα Εφραίμ. Πέθανε ως μοναχός Κωνσταντίνος, σε ηλικία 92 χρονών.

Αλλά και οι νέοι πατέρες της μονής του Αγίου Αντωνίου διαθέτουν πτυχία και τίτλους σπουδών από τα πιο αναγνωρισμένα πανεπιστήμια. Όμως δεν καυχώνται γι’ αυτά, αλλά βάζουν το ζωστικό και πηγαίνουν στους κήπους ή στ’ αμπέλια, στην οικοδομή έξω από το μοναστήρι, στο εκδοτικό τμήμα, στους ξενώνες, στον φούρνο, στο οινοποιείο, υποδέχονται τους προσκυνητές, ετοιμάζουν φαγητό, μαζεύουν τους χουρμάδες...

Ο πατήρ Σεραφείμ, επίσης, θα μπορούσε να μιλήσει για τις σπουδές του στη Ρωσία και τη συνέχειά τους στην Αμερική. Επί τρία χρόνια πήγαινε, ως προσκυνητής, στη μονή του Αγίου Αντωνίου και το φθινόπωρο του 2002 έγινε δόκιμος εκεί.

– Στην αρχή, ο υποψήφιος μένει στο μοναστήρι ως εργαζόμενος. Συνήθως, μετά από μερικούς μήνες, με την ευλογία του Γέροντα, βάζει το ζωστικό, μας λέει ο πατήρ Σεραφείμ. – Μετά από πέντε – έξι χρόνια δοκιμασίας, ο δόκιμος κείρεται ρασοφόρος μοναχός και του αλλάζουν το όνομα. Στο μοναστήρι μας δεν έχει κουρά Μικρού Σχήματος. Στο Μεγάλο Σχήμα οι μοναχοί κείρονται ηλικιωμένοι, συνήθως λίγο πριν τον θάνατό τους.

Το όνομα του Αγίου Σεραφείμ στα ελληνικά μοναστήρια δίνεται αρκετά συχνά στους μοναχούς. Στο καθολικό ναό της μονής, στο τέμπλο, έχει ολόσωμη εικόνα του Αγίου. Στο κάτω μέρος της εικόνας έχει πολλά τάματα, που έφεραν οι πιστοί, για να ευχαριστήσουν τον Άγιο, για τη βοήθειά του.

– Δεν ήμουν πρωτάρης σ’ αυτό το μοναστήρι, αλλά κι έγω είχα την περίοδο εξοικείωσης με τη γλώσσα, το φαγητό, τις παραδόσεις, συνεχίζει ο πατήρ Σεραφείμ. Διδασκόμουν Ελληνικά δύο φορές την εβδομάδα, από έναν μοναχό που ευλόγησε ο Γέροντας Εφραίμ. Σύντομα με όρισαν στα διακονήματα, που σχετίζονται με την υποδοχή των επισκεπτών και περισσότερο των Ρώσων προσκυνητών. Έτσι, μετά από δύο – τρία χρόνια συνεχούς επικοινωνίας στα Ελληνικά και ζωής σε ελληνόφωνο περιβάλλον, έμαθα πολύ γρήγορα τη γλώσσα. Μ’ αυτόν τον τρόπο, έχω συνηθίσει να μιλάω και να γράφω σε τρεις γλώσσες παράλληλα.

***

Πολύ καιρό πριν πατήσω την ευλογημένη γη της μονής του Αγίου Αντωνίου, είχα ακούσει για την αυστηρότητα των ντόπιων πατέρων. Και όχι μόνο από τις προσβεβλημένες προσκυνήτριες, που έλαβαν επιτίμιο λόγω εκτρώσεων που έκαναν (από ένα μέχρι τρία χρόνια χωρίς Θεία Κοινωνία!), αλλά και από τους ίδιους τους Αρχιερείς και ιερείς.

Τι μπορούμε να πούμε σε κάποιον, που λέει να εξομολογηθεί στο μοναστήρι; Στην ελληνική παράδοση οι πιστοί δεν εξομολογούνται πριν από κάθε Κοινωνία κι έτσι δεν θα δείτε τον παπά να εξομολογεί τον κόσμο πριν, μετά και στη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας. Στα ελληνικά μοναστήρια έχει ορισμένες ώρες και τόπο για εξομολόγηση, επειδή η εξομολόγηση είναι σοβαρό ζήτημα.

– Οι σχέσεις πνευματικού και εξομολογουμένου είναι σχέσεις πατέρα με γιο ή πατέρα με κόρη, με όλες τις συνέπειες, δηλαδή νουθεσίες και ευλογίες του Γέροντα, καθώς και η εκτέλεση αυτών. Έτσι καταλαβαίνει το νόημα της πνευματικής καθοδήγησης η φοιτήτρια Αγγελική, η οποία ήρθε στο Σαν Φρανσίσκο για σπουδές από την Κύπρο. – Μου είναι σημαντικό ο πνευματικός να έχει πνευματική εμπειρία και πνεύμα της προσευχής. Δεν είναι τυχαίο που επισκέπτομαι αυτό το μοναστήρι. Έχω συναντήσει πολλούς ανθρώπους, που είχαν ζητήσει την πνευματική καθοδήγηση του Γέροντα Εφραίμ κι εδώ και πολλά χρόνια ακολουθούν τις οδηγίες του. Εγώ προσωπικά είχα εξομολογηθεί και στον Γέροντα Εφραίμ και στον Αρχιμανδρίτη Παΐσιο. Είναι διαφορετικοί άνθρωποι, όμως και οι δύο είναι αληθινοί πνευματικοί. Ο πατήρ Παΐσιος είναι πολύ αυστηρός. Ο Γέροντας Εφραίμ κυριολεκτικά λάμπει από αγάπη, όταν δέχεται τον κόσμο. Στην αρχή νόμιζα ότι τα μάτια του είναι γαλάζια και μετά από κάποιο καιρό πρόσεξα ότι είναι καστανά! Καταλαβαίνετε;

Ναι, το καταλαβαίνω, όμως αυτήν τη φορά δεν έτυχε να δω τον Γέροντα Εφραίμ, επειδή εγώ αναχώρησα για το αεροδρόμιο νωρίς την ίδια ημέρα που εκείνος θα επέστρεφε στο μοναστήρι από τη θεραπεία του.

Αναρωτιέται κανείς αν πρέπει με κάθε τρόπο να επιδιώκει να εξομολογηθεί στον ίδιο τον Γέροντα; Μήπως είναι αρκετό απλώς να τον πλησιάσεις στον ναό και να πάρεις την ευλογία του ή να του γράψεις ένα σημείωμα, το οποίο σίγουρα θα του παραδώσουν; Αυτό το αποφασίζει ο καθένας μόνος του. Ξέρω ότι μια φορά ένας αξιότιμος Ρώσος πρωτοπρεσβύτερος (ντόπιος) περίμενε τον Γέροντα δίπλα στο δωματιάκι, όπου ο Γέροντας δεχόταν τον κόσμο, και δεν κατάφερε να τον δει...

Πρώτα και κύρια, ο πατήρ Εφραίμ πήγε στην Αμερική για την πνευματική καθοδήγηση των συμπατριωτών του, των Ελλήνων, οι οποίοι, παρ’ όλα τα υλικά αγαθά που απέκτησαν, αισθάνονταν πνευματική δίψα. Για την ευχή του Ιησού στις ΗΠΑ, βέβαια, πριν έρθει ο πατήρ Εφραίμ, δεν ήξεραν τίποτα.

Φυσικά, σε μια τέτοια πολυεθνική χώρα, όπου υπάρχουν 15 ορθόδοξες δικαιοδοσίες, έτσι κι αλλιώς ο κόσμος έλκεται στην αληθινή πίστη κι έτσι δεν ήταν δυνατόν να μείνει άγνωστος ούτε ο Γέροντας ούτε το έργο του. Εδώ και 20 χρόνια, με την ευλογία του Γέροντα Εφραίμ, χτίζονται μοναστήρια σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ, από την Καλιφόρνια μέχρι τη Φλόριντα, δίνοντας τη δυνατότητα σε κάθε ευσεβή προσκυνητή να επισκεφθεί το πλησιέστερο μοναστήρι. Οι ορθόδοξοι χριστιανοί πιστεύουν ότι η προσευχή των μοναχών προστατεύει τη χώρα από δυστυχίες και φυσικές καταστροφές.

Στη μονή του Αγίου Αντωνίου, όπου μένει ο πατήρ Εφραίμ, την πνευματική καθοδήγηση των μη ελληνόφωνων προσκυνητών πραγματοποιεί ο καθηγούμενος της μονής, ο Αρχιμανδρίτης Παΐσιος. Οι προσκυνήτριες, χωρίς να φεύγουν μακριά από τη χώρα τους, έχουν τη δυνατότητα, για αρκετό χρονικό διάστημα, να μείνουν σ’ ένα από τα εφτά γυναικεία μοναστήρια, που ίδρυσε ο Γέροντας στις ΗΠΑ και τον Καναδά.

Την παραμονή της αναχώρησής μου, στη διάρκεια της νυχτερινής Θείας Λειτουργίας, στο μυαλό μου τριγύριζαν τα λόγια του ηγουμένου Άβελ από το Άγιον Όρος, που στη συνέχεια εκάρη σε Μεγάλο Σχήμα με όνομα Σεραφείμ: «Όταν όλος ο κόσμος κοιμάται, εμείς προσευχόμαστε». Ακριβώς γι’ αυτό ο κόσμος πηγαίνει σήμερα στη μονή του Αγίου Αντωνίου και σε άλλα 16 μοναστήρια του Γέροντα Εφραίμ, για να μάθουν αυτήν την προσευχή και το πνεύμα της ειρήνης.

Μετά την τελευταία μου νυχτερινή Λειτουργία στο μοναστήρι, χάιδεψα τη γάτα – σφίγγα και πήρα τον δρόμο της επιστροφής σ' εκείνον τον κόσμο, όπου οι άνθρωποι είναι χαμένοι. Έχουμε τα πάντα, όμως θέλουμε παραπάνω. Ριχνόμαστε μπροστά, σπρώχνοντας τους άλλους. Ξαφνικά, όμως, συνειδητοποιούμε ότι η ψυχή μας δεν χορταίνει και η καρδιά μας δεν γεμίζει με χαρά. Προσπαθούμε να βρούμε την αιτία, πανικοβαλλόμαστε, απαιτούμε. Κι εδώ στην έρημο ανθίζουν κήποι, χτίζονται εκκλησίες και οι πατέρες είναι πάντα χαμογελαστοί. Η καρδιά του καθενός αναζητά και βρίσκει εδώ την ποθούμενη ησυχία και τα απλά λόγια, που πηγάζουν από την καρδιά. Όπως πριν πολλά χρόνια, σ’ ένα ξύλινο καλυβάκι, κατοίκησε ο Αγιορείτης ηγούμενος, έτσι κι εδώ, ανάμεσα στους φοίνικες, κατοίκησε ο σύγχρονός συμπροσευχητής του.

«Δεν έκανε συζητήσεις και κατηχητικές ομιλίες, αλλά ανέφερε παραδείγματα από το Γεροντικό και από τη ζωή... Μια διδαχή σύντομη, αλλά πλήρης και ακριβής... Επειδή, εάν ο άνθρωπος είναι ασκητής, δεν χρειάζεται πολυλογίες. Ο μοναχικός βίος δεν θέλει πολλές θεωρίες, αλλά θέλει λίγες αλήθειες, οι οποίες θα γίνονται πράξη... Ο Γέροντας σου λέει: «Να σιωπάς, να κάνεις την ευχή, να διώχνεις τους λογισμούς και μη φλυαρείς»...

Πρέπει να ζούμε εν πνεύμα αγάπης και δη αδελφικής. Επειδή αυτό που μας λείπει είναι η αγάπη και η ταπείνωση. Εάν είχαμε αυτήν την ταπείνωση και την αγάπη με υπακοή, δεν θα χρειαζόμασταν τίποτε άλλο, καμία άλλη φιλοσοφία» («Ο Γέροντάς μου. Ιωσήφ ο Ησυχαστής και Σπηλαιώτης»).