Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ως ευκαιρία να επιφέρουμε αλλαγές σε μας τους ίδιους

Συνήθως, ακόμη και αυτοί που δεν έχουν σχέση με την εκκλησία γνωρίζουν πότε οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί αντιμετωπίζουν την πιο αυστηρή και μακρύτερη των νηστειών – την Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Αλλά πολλοί είναι αυτοί που δεν συνειδητοποιούν καν το πραγματικό νόημα τής νηστείας. Κάποιος απλά συμμετέχει πρόθυμα σε προσωρινή αποχή από το φαγητό, πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο εκπληρώνει ήδη το χριστιανικό του καθήκον. Αλλά είναι πραγματικά έτσι; Σε αυτό καθώς και σε άλλα ερωτήματα απαντά ο ιερομόναχος Δωρόθεος (Μπαράνοφ)

Ιερομόναχος Δωρόθεος (Μπαράνοφ) – Πάτερ Δωρόθεε, ποιο είναι το νόημα τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής, για ποιόν λόγο έχει καθιερωθεί;

– Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι μια εξέχουσα περίοδος στην ζωή τής Εκκλησίας, η οποία προηγείται τής γιορτής τής Αγίας τού Χριστού Ανάστασης. Είναι περίοδος που αλλάζει η λειτουργική ζωή και σαν αποτέλεσμα αυτού αλλάζει κι ο τρόπος πλήρωσης της καθημερινής ζωής των χριστιανών – των άνθρωπόν, δηλ., για τους οποίους η Εκκλησία αποτελεί μέρος της ύπαρξής τους. Κύριο ζητούμενο στην ζωή ενός Χριστιανού αυτήν την περίοδο αποτελεί η μετάνοια. Για έναν Χριστιανό, αυτή η λέξη έχει ιδιάζουσα σημασία. Στην ελληνική γλώσσα, "μετάνοια" σημαίνει "αλλαγή νοοτροπίας". Με αυτό εννοείται μια αλλαγή στο σύνολο του ατόμου – στον τρόπο ζωής του, στις ενέργειες, λέξεις, σκέψεις του. Ο άνθρωπος καλείται να συνειδητοποιήσει τη δική του αναλήθεια ενώπιον του Θεού και απέναντι σε όλους τούς ανθρώπους

Εάν θελήσουμε με μια λέξη να περιγράψουμε τον σύγχρονο άνθρωπο, τον μέσο αντιπρόσωπο τής δυτικοευρωπαϊκής κουλτούρας, τότε μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για κάποιον που είναι σίγουρος για τον εαυτό του. Πιστεύει ότι μπορεί να τα βγάλει πέρα με σχεδόν οποιοδήποτε έργο. Ο Χριστιανός καταλαβαίνει ότι οι δικές του δυνάμεις είναι περιορισμένες, ότι οι αμαρτίες και οι ατέλειές του, τον οδηγούν στον θάνατο, μερικές φορές με την κυριολεκτική έννοια τής λέξης. Αλλά σημαντικό εδώ είναι ότι η ψυχή του πεθαίνει, και προσγειωνόμενη, επικοινωνεί μόνο με το υλικό, το επίγειο και χάνει την επαφή με τον Θεό. Αυτό το αίσθημα του ίδιου τού θανάτου οδηγεί το άτομο σε μια πολύ απλή σκέψη: αν πεθάνω, τότε χρειάζομαι την Σωτηρία, και μόνο ο Κύριος μπορεί να με σώσει. Και αυτός που αισθάνεται την ανάγκη για έναν Σωτήρα, θα αρχίσει να αναζητά το Θεό. Και ο Θεός, πρώτα απ 'όλα, αναζητείται με την προσευχή. Η προσευχή βοηθά να γνωρίσουμε τον Θεό. Με την Ανάσταση τού Χριστού, ο Θεός μάς ανοίγει μια νέα προοπτική στην ζωή στην οποία δεν υπάρχει θάνατος.

"Μα είναι πράγματι δυνατόν να θυμόμαστε την μετάνοια και την σχέση μας με τον Θεό, μόνο κατά τη διάρκεια τής νηστείας;"

– Όχι, οι Χριστιανοί πρέπει να τα σκέφτονται όλη την ώρα. Αλλά, και πάλι, επιστρέφουμε στο πρόβλημα τής ανθρώπινης αδυναμίας. Δεν μπορεί κάποιος να βρίσκεται διαρκώς σε κατάσταση ψυχοπνευματικής και σωματικής έντασης. Πρέπει πάντα να αποζητούμε την χαλάρωση, να ηρεμήσουμε τα νεύρα, τη σάρκα, να ξαπλώσουμε, να καθίσουμε, να καπνίσουμε, να συνομιλήσουμε σε ένα μπαρ με φίλους. Αλλά όταν έρθει η στιγμή που θα σκεφτούμε ότι κάτι στη ζωή μας πρέπει να αλλάξει, τότε αγχωνόμαστε. Και βρισκόμαστε σε αυτή την κατάσταση για ένα λεπτό, ώρα, ημέρα, εβδομάδα, μήνα, και στο τέλος οι δυνάμεις μάς εγκαταλείπουν και πάλι. Δεδομένης τής ανθρώπινης αδυναμίας, η Εκκλησία αφιερώνει μια ιδιαίτερη περίοδο όπου το άτομο μπορεί να φτάσει σε κάποια πνευματικά ύψη, και ακολούθως, να ζήσει, για αρκετό χρονικό διάστημα, με τις ζωντανές αναμνήσεις για το πώς προσέγγισε τον Θεό και πόσο καλά ήταν γι΄αυτόν εκείνο τον καιρό τής προσέγγισης. Για τούς χριστιανούς που δεν περνούν για πρώτη φορά από την Μεγάλη Τεσσαρακοστή έτσι και είναι.

– Πολλοί άνθρωποι είναι πεπεισμένοι ότι με το που απλά περιορίζονται σε συνηθισμένα προϊόντα για μια ορισμένη χρονική περίοδο, καθαρίζουν ήδη την ψυχή τους, και ότι αρχίζουν να ζουν σύμφωνα με το πνεύμα τής Εκκλησίας. Μήπως πρόκειται για αυταπάτη;

– Στην πραγματικότητα, η τραγωδία της εκκλησιαστικής, αλλά και τής δημόσιας ζωής μας, συνίσταται στο γεγονός ότι για την μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων, νηστεία σημαίνει αποκλειστικά και μόνο περιορισμός τής τροφής, σε ποιοτικό και ποσοτικό επίπεδο. Αυτό είναι ένα στερεότυπο που είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί.

Πολύ συχνά ακούγονται κατηγορίες ενάντια στην Εκκλησία ότι τάχα εξαναγκάζει τούς πιστούς σε νηστεία. Αλλά κανείς δεν εξαναγκάζει κανέναν. Επιπλέον, εδώ και πολλά χρόνια, οι ιερείς επέμειναν ομόφωνα ότι η νηστεία σχετιζόμενη με την τροφή δεν είναι καν ο σκοπός, παρά το μέσο. Σκοπός είναι η αυτοσυγκράτηση στις συναισθηματικές εμπειρίες τού ατόμου. Εάν δεν τρώτε μεν κρέας, αλλά, από την άλλη, παρακολουθείτε τηλεόραση χωρίς μέτρο, το οποίο συνιστά και αργόσχολη δραστηριότητα, τότε η αποχή σας από την συγκεκριμένη τροφή στερείται νοήματος.

Γιατί τελικά να κάνει σωματική νηστεία κάποιος; Μα για να απελευθερώσει δύναμη που θα τροφοδοτήσει την πνευματική εργασία. Το νόημα τής νηστείας είναι ότι περιορίζοντας, μπλοκάροντας την σάρκα, ο άνθρωπος έχει την ευκαιρία να αφήσει το πνεύμα να δουλέψει, κατευθύνοντας όλη του τη δύναμη στον Θεό. Πηγαίνει στην Εκκλησία, προσεύχεται, παρακολουθεί προσεκτικά τον εαυτό του, την εσωτερική του ζωή, απομακρύνεται από τα άχρηστα πράγματα και τα άσκοπα χόμπι, κάνει καλές πράξεις. Ένα άτομο που αρχίζει να ζει σύμφωνα με τις αρχές τής αυτοσυγκράτησης, στην πραγματικότητα αναπτύσσεται, αποκτά δύναμη. Όλοι διαμαρτύρονται για την έλλειψη χρόνου. Αλλά αφήνοντας πίσω μας όλες αυτές τις δραστηριότητες που γενικά δεν χρειαζόμαστε, απελευθερωνόμαστε για σημαντικό χρονικό διάστημα. Θα συμβούλευα το εξής: πριν καν αρχίσει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, γράψτε σε ένα κομμάτι χαρτί μια λίστα με όλα αυτά από τα οποία θα μπορούσατε να απαλλαγείτε ανώδυνα στην ζωή σας. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι η κατάλληλη στιγμή για να εξασκηθείτε.

– Σε ποια προϊόντα επιβάλλει απαγόρευση η Μεγάλη Τεσσαρακοστή;

– Υπάρχει κάτι που λέγεται Εκκλησιαστικός Κανονισμός. Η Εκκλησία, ως μητέρα που τρέφει αγάπη στα παιδιά της, θέτει ορισμένους κανόνες στα παιδιά της. Έχουν επινοηθεί από θεόπνευστους ανθρώπους, πολύ πιο ευφυείς και έμπειρους από εμάς. Αυτοί οι κανόνες είναι απλοί. Όσον αφορά στο φαγητό, μιλάμε για περιορισμό στο κρέας, στα γαλακτοκομικά προϊόντα και στα τρόφιμα ζωικής προέλευσης. Σχετίζεται, εν μέρει, με την παλιά εξιστόρηση, σύμφωνα με την οποία, στον κήπο της Εδέμ, ο Αδάμ τρέφονταν μόνο με βλάστηση.

– Και τι γίνεται με αυτούς που η νηστίσιμη διατροφή δεν συμβαδίζει με την κατάσταση τής υγείας τους;

– Επαναλαμβάνω, η Εκκλησία είναι Μητέρα για τούς πιστούς της. Και μια μητέρα δεν θα βλάψει ποτέ το παιδί της. Εάν το παιδί είναι αδύναμο, καταβεβλημένο, τότε η μητέρα θα διαμορφώσει τις κατάλληλες συνθήκες γι'αυτό. Εάν ένα άτομο έχει άρρωστο στομάχι, αν βρίσκεται σε αδυναμία (και η εγκυμοσύνη, για παράδειγμα, συνεπάγεται επίσης αδυναμία), τότε αυτός ο άνθρωπος δεν χρειάζεται διατροφική νηστεία: η σάρκα του καταπονείται ήδη.

– Ίσως η νηστεία να μην πρέπει να είναι αυστηρή για όσους την κάνουν για πρώτη φορά;

– Καθώς η νηστεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Εκκλησία, θα είναι πολύ δύσκολο για κάποιον να ξεκινήσει να νηστεύει για πρώτη φορά από μόνος του. Αν κάποιος αποφάσισε για πρώτη φορά να νηστέψει, ας πάει στην Εκκλησία και να πει στον ιερέα: «Πάτερ, αποφάσισα για πρώτη φορά να νηστέψω, δώστε μου την ευλογία σας, πείτε μου πώς πρέπει να κάνω τι».

– Ναι, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν θα είναι σε θέση να συμμετάσχουν σε άλλες πτυχές τής νηστείας, έτσι δεν είναι;

– Φυσικά κι όχι. Όσον αφορά στις άλλες πτυχές τής νηστείας, μπορούμε να αναφέρουμε τα λόγια τού Απόστολου Παύλου: ο καθένας πρέπει να προσπαθήσει να «απαλλαγεί από κάθε κακό». Οποιοσδήποτε μπορεί να το κάνει αυτό. Να μπορέσουμε να κόψουμε τα δεσμά τής αμαρτίας, από πάνω μας, αυτό είναι που ζητά από μάς η Εκκλησία, ειδικά την περίοδο τής νηστείας.

– Χρειάζεται να αλλάξουμε την διατροφή τού παιδιού αυτές τις μέρες;

– Υπάρχει η άποψη ότι η διατροφική νηστεία δεν απευθύνεται στα παιδιά που είναι μέχρι επτά χρόνων. Από την μία, το σώμα τους ακόμη αναπτύσσεται και η ζωή τους δεν είναι ακόμη τόσο «συνδεδεμένη» με την αμαρτία όπως στους ενήλικες, επομένως δεν χρειάζονται να κάνουν κάποιο σωματικό κατόρθωμα. Από την ηλικία των επτά και πάνω, το άτομο είναι ήδη σε θέση να δώσει λογαριασμό για τις πράξεις του. Οι γονείς μπορούν να αποφασίσουν από μόνοι τους, λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση τών παιδιών τους, σε ποιο βαθμό πρέπει να τα μυήσουν στην αυτοσυγκράτηση. Π.χ., για τα παιδιά που πρωτοξεκινάνε, μπορούμε να τούς ζητήσουμε να κρατηθούν μακριά τα γλυκά. Συνήθως τα παιδιά συμφωνούν πρόθυμα σε αυτό, η αλλαγή τα ενδιαφέρει πάντα.

– Μιλήσαμε πολύ για την παράδοση και τη σημασία της νηστείας, αλλά o καθένας μας φέρνει τις δικές τους μνήμες και συναισθήματα που συνδέονται με αυτό το γεγονός. Τι σημαίνει Μεγάλη Τεσσαρακοστή για εσάς προσωπικά;

– Για μένα ως ιερέα και μοναχό, η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι, πρώτα απ'όλα, η χαρά τής Λειτουργίας. Για να καταλάβει κανείς τι είναι αυτή η χαρά, πρέπει να αρχίσει να πηγαίνει στην Εκκλησία. Η Λειτουργία την Σαρακοστή δεν μπορεί να αφήσει κανέναν αδιάφορο. Σε αυτήν εκδηλώνεται με τον πιο έντονο τρόπο η εγγύτητα τού Θεού στον άνθρωπο. Και αυτό το αίσθημα τής εγγύτητας τού Θεού είναι το κύριο στοιχείο τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής για μένα προσωπικά.