Μητροπολίτης Τερνόπολης και Κριέμιενιετς Σέργιος: «Ο Κύριος μας βγάζει από την κόλαση αυτού του κόσμου και μας βάζει στον δρόμο της σωτηρίας»

«Για έναν αληθινό Χριστιανό οι θλίψεις οδηγούν προς τη χαρά και τη σωτηρία, «πᾶς γὰρ ως ἂν ἐπικαλείται ὄνομα Κυρίου σωθήσεται» (Ρωμ. 10, 13) — αυτά τα λόγια παρηγοριάς έλεγε ο Μητροπολίτης Σέργιος στο ποίμνιο της εκκλησίας που κατέβαλαν οι σχισματικοί στο χωριό Κούτι της περιοχής Σούμσκι (Shumsky) της περιφέρειας Τερνόπολης τον Αύγουστο 2017 στην προσωρινή εκκλησία, που τελούσαν τη Θεία Λειτουργία. — Αν κάποιος δέχεται τις ταλαιπωρίες με υπομονή, τότε ο Κύριος θα του δώσει τη χαρά, η οποία δεν θα μπορέσει να συγκριθεί με τίποτα. Αυτή είναι η χαρά που κανείς σε αυτόν τον κόσμο δεν μπορεί να μας την πάρει...». Ο Μητροπολίτης Τερνόπολης Σέργιος, ένας από τους πιο σεβαστούς και αυθεντικούς ιεράρχες της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, δεν κουράζεται να παροτρύνει το πολύπαθο ποίμνιο της Τερνόπολης στην ανοχή, υπομονή στις θλίψεις και ομολογία πίστεως, όπως επίσης στην αγάπη και συγχώρεση.

Μητροπολίτης Τερνόπολης και Κριέμιενιετς Σέργιος (Γκενσίτσκι)

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990

Για 27η συνεχή χρονιά, ο Μητροπολίτης Τερνόπολης και Κριέμιενιετς Σέργιος (Γκενσίτσκι) παραμένει ο επί κεφαλής αυτής της επαρχίας της Δυτικής Ουκρανίας. Την ανέλαβε αμέσως μετά την επισκοπική του χειροτονία το 1991, σε ηλικία 40 ετών, όταν ήταν ιερομόναχος της Λάβρας του Ποτσάγιεφ. Εκείνη την εποχή οι Ουνίτες και οι αυτοκεφαλιστές^[2], και στη συνέχεια οι σχισματικοί του ψευδοπατριάρχου Φιλαρέτου (Ντενισένκο) ξεκίνησαν τις μαζικές κατακτήσεις των εκκλησιών. Είναι εκπληκτικό ότι ο νεαρός ιεράρχης, μεταξύ των δύο άλλων —του επισκόπου Ονουφρίου, του σημερινού Προκαθημένου της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας (UOC), και του επισκόπου Αλυπίου (τώρα ο Αρχιεπίσκοπος Κρασνολιμάνσκι) — δεν φοβήθηκε να ανακαλέσει την υπογραφή του κάτω από το αίτημα του Φιλαρέτου για την παραχώρηση της αυτοκεφαλίας στην UOC, γεγονός που αναπόφευκτα θα οδηγούσε στο σχίσμα στην Ουκρανική Εκκλησία. Στην πραγματικότητα, αυτό συνέβη ένα χρόνο αργότερα, όταν ο Φιλάρετος, ο οποίος αποκόπηκε από την Εκκλησία, διακήρυξε τη δημιουργία της λεγόμενης «Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας του Πατριαρχείου του Κιέβου» (UOC-KP), δημιούργησε δηλαδή ένα αιμορραγικό σχίσμα, για το οποίο στερήθηκε την ιερατική αξιοπρέπεια και ως συνέπεια αναθεματίστηκε. Όμως τότε, στα τέλη του 1991, όταν ο Φιλάρετος υπήρξε ακόμα νόμιμος Μητροπολίτης της UOC, αφού ήταν εξοργισμένος με την ανάκληση των υπογραφών, εξέδωσε διάταγμα για την απομάκρυνση των επισκόπων Ονουφρίου, Σέργιου και Αλυπίου από τις έδρες τους. Όμως το ευσεβές ποίμνιό τους δεν ήθελε να παραμείνει χωρίς τους ιεράρχες του.

Η διωγμοί των Ορθοδόξων πιστών στην περιοχή της Τερνόπολης ξεκίνησαν ακόμη πριν από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Το 1989, μετά τη συνάντηση του Γκορμπατσόφ με τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β' στο Βατικανό, στην Ουκρανία αναγεννήθηκε η Ελληνική Καθολική Εκκλησία^[3] και με την ανοχή των αρχών άρχισαν οι μαζικές κατασχέσεις Ορθόδοξων ιερών ναών. Κατόπιν αποφάσεως του περιφερειακού συμβουλίου, ο καθεδρικός ναός της Τερνόπολης μεταδόθηκε στους Ουνίτες, και οι Ορθόδοξοι πήγαν αναγκαστικά στην Εκκλησία Γεννήσεως του Χριστού στην οδό Ρούσσκαγια 22. Εκεί έφτασε ο νεοδιορισμένος Επίσκοπος Σέργιος τον Φεβρουάριο του 1991. Όμως, οι αυτοκεφαλιστές της UAOC, οι οποίοι φάνηκαν αμέσως μετά από τις οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ (το «περεστρόικα») είχαν ήδη βάλει στο μάτι τους αυτό το ιερό ναό. Οι κατασχέσεις και οι ληστείες της εκκλησιαστικής περιουσίας οργανώθηκαν από τον εμπνευστή της οργάνωσης «Λαϊκού Κινήματος της Ουκρανίας», βουλευτή και ενεργό εθνικιστή Βασίλη Τσερβόνι, το πολιτικό πρόγραμμα του οποίου στηρίχθηκε στην ιδέα της «διάλυσης του UOC του Πατριαρχείου της Μόσχας στην Ουκρανία». Παρεμπιπτόντως, ο Τσερβόνιι τερμάτισε τραγικά τη ζωή του: πέθανε από κεραυνό όταν ψάρευε το 2009.

Προσκομιδή στην προσωρινή εκκλησία στο χωριό Κούτι της περιοχής Σούμσκι

Η καταλαμβανόμενη εκκλησία της Γεννήσεως του Χριστού παραδόθηκε στους σχισματικούς της UAOC και ο Επίσκοπος Σέργιος με το ποίμνιό του αναγκάστηκε να λειτουργήσει στο επισκοπικό κτίριο στο προαύλιο του ναού, το οποίο υπέστη επανειλημμένα ληστείες και επιθέσεις. Για πολύ καιρό ο Δεσπότης ζητούσε από την περιφερειακή διοίκηση να διαθέσει χώρο για κατασκευή ενός νέου καθεδρικού ναού, αλλά δεν έλαβε καμία θετική απάντηση. Η πρωτοβουλία των πιστών της κανονικής Εκκλησίας υποστηρίχθηκε με κάθε δυνατό τρόπο από τον Μακαριώτατο Мιτροπολίτη Βλαντιμίρο (Σαμποντάν; † 2014), ο οποίος έφτασε στο Κίεβο τον Ιούνιο του 1992 μετά την ιστορική Σύνοδο των Επισκόπων της UOC στο Χάρκοβο, στην οποία εξελέγη Προκαθημένος αντί του Φιλαρέτου, ο οποίος είχε πάρει το μονοπάτι του σχίσματος. Λόγω της παραβίασης των δικαιωμάτων των πιστών στην Ουκρανία, εστάλησαν σχετικά αιτήματα στον ΟΗΕ, στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς. Τελικά, στους Ορθοδόξους πιστούς της Τερνόπολης δόθηκε θέση για την κατασκευή της εκκλησίας στην Ανατολική συνοικία του περιφερειακού κέντρου. Μόλις έγινε η μετάδοση του επισκοπικού κτιρίου της UOC στην κοινότητα αυτοκεφαλιστών, ο Μητροπολίτης Σέργιος με το ποίμνιο ξεκίνησε να λειτουργεί στο υπόγειο τμήμα του καθεδρικού ναού που βρισκόταν υπό κατασκευή.

Με ενορίτες του χωριού Κούτα μετά την λειτουργία σε προσωρινή εκκλησία. Αύγουστος 2017

Τι θα απαντήσουμε όταν παρευρεθούμε ενώπιον του Κυρίου μας την ημέρα της Κρίσεως; Ότι πήγαμε στο «Μαϊντάν» με μίσος προς τους ομοδόξους αδελφούς μας;

Είναι επίσης εκπληκτικό το γεγονός ότι κατά όλες τις περιόδους των πολιτικών επιδεινώσεων στην Ουκρανία, την εποχή των«Μαϊντάν» (το 2004 και το 2014), όταν είχαν ενεργοποιηθεί οι ριζοσπαστικές εθνικιστικές δυνάμεις και έγιναν πιο συχνές οι επιθέσεις κατά της κανονικής Εκκλησίας με την κατάσχεση των Ορθόδοξων Εκκλησιών, ο Μητροπολίτης Σέργιος δεν κάλεσε ποτέ το ποίμνιό του να ανταποκριθεί στις επιθέσεις με ξεσηκωμούς ή δυναμικές ενέργειες, αλλά συμβούλεψε στους πιστούς να κρατήσουν την πίστη, την αφοσίωση στην Ορθοδοξία, την προσευχή και την ταπεινότητα. «Ο Κύριος ήρθε για να μας θεραπεύσει, για να μας ενώσει. Εάν χωριστούμε αυτό σημαίνει ότι θα αντισταθούμε ο ένας στον άλλον», είπε ο αρχιποίμενας. — Εάν διαιρεθούμε με το εθνικό κριτήριο, με αυτόν τον τρόπο θα καταργήσουμε τις εντολές του Κυρίου και θα ακυρώσουμε τα λόγια του Αποστόλου Παύλου: «Οὐκ ἔνι ᾿Ιουδαῖος οὐδὲ ῞Ελλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ». Γιατί αν δεν συμφιλιώσουμε μεταξύ μας, πώς θα αγαπήσουμε τον Θεό; Πώς θα Του υπηρετήσουμε; Τι θα απαντήσουμε όταν παρευρεθούμε ενώπιον του Κυρίου την ημέρα της Κρίσεως; Ότι πήγαμε στο «Μαϊντάν» με μίσος προς τους ομοδόξους αδελφούς μας;

Πίστη, ελπίδα και αγάπη του Μητροπολίτου Σέργιου

Καθεδρικός ναός στην Τερνόπολη

Ο όμορφος καθεδρικός ναός χτίστηκε προς τιμήν των τριών Ἁγίων Μαρτύρων, Πίστης, Ελπίδας, Αγάπης και της μητέρας τους Σοφίας. Στο νέο επισκοπικό κτίριο στεγάζεται ένα πνευματικό και εκπαιδευτικό κέντρο, κατηχητικά σχολεία για παιδιά και ενήλικες, καθώς και τα γραφεία σύνταξης των επαρχιακών ΜΜΕ. Τις Κυριακές και τις αργίες, ο καθεδρικός ναός γεμίζει, όπως και στις γιορτές του Πάσχα και των Χριστουγέννων, ολόκληρη η αυλή του ναού γεμίζει από ανθρώπους: το ποίμνιο, πιστό στους κανόνες και στον αγαπημένο του Αρχιερέα, ακούει τις ομιλίες του, παραμένει πιστό στην Ορθοδοξία, παρά τη βαριά ατμόσφαιρα αντιπάθειας και εχθρότητας. «Τώρα στην Τερνόπολη υπάρχει ένας τέτοιος συσχετισμός των θρησκειών: 70 ιεροί ναοί ανήκουν σε διάφορες θρησκευτικές κοινότητες», δήλωσε ο Μητροπολίτης Σέργιος σε δημοσιογράφους. – «Και στη διάθεση των πιστών της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας βρίσκεται μόνο ένας καθεδρικός ναός που είχαμε χτίσει. Ζητήσαμε οικόπεδα για νέες ενορίες της UOC, αλλά δεν υπάρχει θέση για εμάς. Αποδεικνύεται ότι είμαστε ξένοι στα πατρικά μας εδάφη, στην πατρίδα μας. Φυσικά, ευχαριστούμε τον Θεό για αυτό που έχουμε. Κατά τα Σοβιετικά χρόνια, είχαμε επίσης μόνο έναν ιερό ναό, αλλά αυτό δεν έχει και τόση σημασία, το σημαντικότερο όμως είναι να διατηρούμε ζωντανή τη λειτουργική ζωή στην εκκλησία. Και ο Κύριος μας δείχνει συνεχώς ότι είναι μαζί μας. Αλλά είναι κρίμα ότι ο λαός μας, οι άνθρωποι που στο σύνολό τους, ιστορικά είναι Ορθόδοξοι, τώρα αναγκαστικά βρέθηκαν σε τέτοια πλάνη...».

Στην Τερνόπολη 70 ιεροί ναοί ανήκουν σε διάφορες θρησκευτικές κοινότητες και στη διάθεση των πιστών της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας βρίσκεται μόνο ένας καθεδρικός ναός

Πώς να διατηρήσουμε την πνευματική ηρεμία μπροστά σε ένα νέο κύμα επιθετικότητας; Πώς να μην σκληραίνουμε και να μην προσφύγουμε σε δίκαιη εκδίκηση; Πώς να σωθούμε υπό αυτές τις συνθήκες και να βρούμε δύναμη για προσευχή; Είχαμε σκοπό να θέσουμε αυτές και άλλες ερωτήσεις στον Μητροπολίτη Σέργιο κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης συνάντησής μας στην Τερνόπολη στις 13 Νοεμβρίου 2019.

Ο Δεσπότης φαινόταν κουρασμένος. Όμως παρ 'όλα αυτά, ακολούθησε μια σύντομη συνομιλία.

Η καθημερινή του ξεκινά στις 7:30 με μια προσευχή στο ιερό του καθεδρικού ναού, όπου μνημονεύει στην προσκομιδή τα πολυάριθμα πνευματικά τέκνα του, όπως και τα ονόματα των θλιμμένων, των νοσούντων, των διωγμένων, των κεκοιμημένων και των ζώντων κληρικών της Εκκλησίας του Χριστού. Η Θεία Λειτουργία ακολουθείται από μια μακρά υποδοχή των κληρικών και των λαϊκών στην επαρχιακή διοίκηση. Στον Δεσπότη μπορεί να έρθει κανείς ελεύθερα, χωρίς να κλείσει ραντεβού, απευθείας που λέμε από έξω, δεν έχει προσωπικό γραμματέα που θα ρωτούσε πρώτα τους επισκέπτες με ποιο σκοπό έρχονται. Οι άνθρωποι φιλοξενούνται στην αίθουσα αναμονής, και ο ίδιος ο μητροπολίτης βγάνει και καλεί μέσα στο γραφείο του ορισμένους ενορίτες και ιερείς με τη δική του σειρά και την ακολουθία, που μπορεί να εξηγήσει μόνο αυτός.

Με το που έφυγε ο τελευταίος επισκέπτης, ακολούθησε η δική μας συνάντηση.

- Πώς να σωθούμε, ρωτάτε; - Ο Δεσπότης μιλούσε με χαμηλή φωνή. — Κοιτάζοντας τον Αρχιποιμένα μας, τον Χριστό. Κατά τη διάρκεια όλης της ζωής μας, ετοιμαζόμαστε να συναντηθούμε μαζί Του υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Προς Αυτόν πορευόμαστε... Επομένως, η θάλασσα του πολυτάραχου βίου μας μαίνεται, και ο εχθρός ζητεί, ποιον να καταβροχθίσει, αλλά εμείς προσπερνάμε αυτά που βρίσκονται πίσω και επιδιώκουμε σε αυτά που βρίσκονται μπροστά. Αυτές οι συνθήκες μας αναγκάζουν να έχουμε πνευματική εγρήγορση και αναγκάζουν εμάς, τεμπέληδες, να προσευχόμαστε, να ζητούμε βοήθεια από τον Σωτήρα μας. Και έτσι, λοιπόν, στρέφοντας προς τον Θεό, γινόμαστε ισχυρότεροι στην πίστη και αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε ότι ο εχθρός πολεμά ενάντια στη σωτηρία μας, και αφού το ξεχνάμε, ο Θεός μας το υπενθυμίζει ... Και εμείς, βιώνοντας αυτές τις δύσκολες στιγμές, προσπαθούμε να σωθούμε.

Ο Κύριος μας θυμίζει με αυτές τις δοκιμασίες για την ματαιότητα της ελπίδας για το κόσμο, για τον πλούτο και άλλες κοσμικές αξίες. Ο κόσμος τούτος μας εξαπατά συνεχώς, είναι πονηρός και θέλει να μας αποσύρει προς την άβυσσο της κόλασης. Συνεπώς, φωνάζουμε: «Κύριε, σώσον ημάς! Κύριε, ελέησον ημάς και συγχώρεσέ μας, τους αμαρτωλούς!». Και ο Κύριος μας βοηθάει. Σε τελική ανάλυση, η προσευχή μας είναι δυνατή όχι όταν είμαστε ξεκούραστοι και χαλαροί, αλλά όταν πραγματικά προβληματιζόμαστε, αισθανόμαστε άγχος για τα ιερά μας, άγχος για την προσωπική μας σωτηρία. Τότε πραγματικά η κραυγή μας είναι από τα βάθη της ψυχής μας, από την ειλικρινή μετάνοια. Μόνο με ειλικρινή μετάνοια και ελπίδα για τη βοήθεια και το έλεος του Θεού είναι δυνατόν να ξεπεραστούν όλες οι δυσκολίες. Ο Κύριος μας ακούει, μας βοηθά και παρηγορεί. Και μέσα από αυτά προβάλλει το θαύμα του ελέους του Θεού, και γι 'αυτό ευχαριστούμε τον Κύριο.

Μητροπολίτης Τερνόπολης και Κριέμιενιετς Σέργιος (Γκενσίτσκι)

– Δέσποτα, οι άνθρωποι είναι τώρα πολύ πολιτικοποιημένοι, κάθε μέρα δέχονται μια ολόκληρη ροή πολιτικών ειδήσεων, συχνά προκατειλημμένων και επιθετικών. Και οι άνθρωποι πιστεύουν σε ό, τι λένε τα ΜΜΕ. Τι πρέπει να κάνουμε για να μην γίνουμε όμηροι τέτοιου αποκλεισμού πληροφοριών;

- Πιθανώς, πρέπει να μην έχουμε εμπιστοσύνη στα ΜΜΕ. Θυμάστε πώς κάποτε ο Άγιος Αντώνιος ο Μέγας άκουσε μια φωνή να του λέει: «Αντώνιε, τον εαυτό σου πρόσεχε. Αυτά είναι κρίματα Θεού και δεν σε συμφέρει να τα μάθεις». Αλλά εμείς τα ακούμε και ψάχνουμε δικαιολογίες: είμαστε καλοί και τους εμπιστευόμαστε και! Σε ποιους εμπιστευόμαστε; Ποια φωνή ακούμε; Της Εκκλησίας του Χριστού, των Άγιων Πατέρων; Ή τη φωνή των αδύναμων ανθρώπων που χάθηκαν οι ίδιοι; .. Επομένως, πρέπει να το πάρουμε στα σοβαρά και να απαντήσουμε στην ερώτηση: σε ποιον δίνουμε την προσοχή μας, ποιον ακούμε, ποιος είναι η ελπίδα μας; Ας ανοίξουμε την Αγία Γραφή, ακόμη και το Ψαλτήρι - τι λέγεται εκεί; «Μη στηρίζετε την πεποίθησιν και την ελπίδα σας στους άρχοντας, στους υιούς των θνητών ανθρώπων, οι οποίοι δεν έχουν πάντοτε την δύναμιν να σας σώσουν» (Ψαλμός 145, 3). Και τι λένε οι προσευχές της Εκκλησίας μας; «Την πάσαν ελπίδα μου εις σε ανατίθημι Μήτερ του Θεού, φύλαξόν με υπό την σκέπην σου».

Εάν στραφούμε στον Κύριο, στην Υπεραγία Θεοτόκο, στην Αγία Εκκλησία, θα δούμε ότι εκεί, σε κάθε γραμμή των εκκλησιαστικών προσευχών και ψαλμοδιών, υπάρχουν όλα τα απαραίτητα για τη σωτηρία μας. Και αν εμπιστευτούμε στον Κύριο, σίγουρα θα επιβεβαιωθούμε ότι δεν θα ντροπιάσει την εμπιστοσύνη μας, αλλά θα μας προστατεύσει από τον κόσμο τούτο. Ο Κύριος θα μας βοηθήσει να μην περιφρονούμε και να μην μισούμε αυτόν τον κόσμο, αλλά να τον συμπονούμε, να λυπηθούμε τους ανθρώπους που δεν γνωρίζουν τον Θεό, συνειδητοποιώντας ότι έχουν χαθεί. Και να ευχαριστήσουμε τον Θεό που μας οδηγεί έξω από την κόλαση του κόσμου τούτου και μας κατευθύνει προς την πορεία που οδηγεί στην σωτηρία. Το ίδιο ευχόμαστε και σε κοσμικούς που είναι πλανεμένοι, που αναζητούν τον Κύριο ή ακόμη δεν τον αναζητούν. Ευχόμαστε σε όλους να βρουν την πορεία του Κυρίου, την πορεία σωτηρίας, και να ζήσουν μια πλήρη γεμάτη ζωή στην Αγία Εκκλησία. Τότε θα έρθει η ειρήνη και στη χώρα μας.

- Δηλαδή, για να διορθώσουμε κάπως τον κόσμο γύρω μας και να πετύχουμε αλληλοκατανόηση και αγάπη, πρέπει να ξεκινήσουμε από τον εαυτό μας, από την καλλιέργεια του εαυτού μας; Εάν ζούμε μια ζωή με μετάνοια, προσευχόμαστε και μας ενδυναμώνει η Χάρη του Θεού, θα ενεργήσει και στους πλανεμένους;

– Φυσικά. Πράγματι, εάν ζούμε μια ζωή με μετάνοια, προσευχόμαστε, έχουμε συμπόνια για τους αμαρτωλούς, μετανοούμε για τις αμαρτίες μας, η Χάρη του Θεού μας ενισχύει και μας βοηθάει, και ενεργεί σε εκείνους που έχουν χάσει τον δρόμο τους. Και, μιλώντας μεταφορικά, τότε αλλάζει το πνευματικό κλίμα τόσο γύρω μας, όσο και μέσα μας, και στην κοινωνία, και στην πολιτεία. Γνωρίζουμε από την ιστορία ότι η Χάρη του Θεού άλλαζε τους διώκτες της Εκκλησίας και τους μεταμόρφωνε. Επομένως, απαιτείται υπομονή, ταπεινότητα και προσευχή. Μπορεί κανείς να βρει παραδείγματα στους Αγίους Πατέρες, όταν ακόμη και οι πιο φανατικοί διώκτες της Εκκλησίας, βλέποντας την καρτερικότητα των Χριστιανών, τους σεβάστηκαν και τους εκτίμησαν βαθιά. Και πολλοί από αυτούς έγιναν μάρτυρες επίσης. Ίσως και οι σύγχρονοί μας, που διαπράττουν το κακό στην Εκκλησία, να μην είναι έτσι, αλλά έχουν τουλάχιστον μια σπίθα σεβασμού για εμάς. Βλέπουν ότι οι Ορθόδοξοι πιστοί δεν υπακούνε στο πνεύμα των καιρών, δεν επαναλαμβάνουν πολιτικά συνθήματα, αλλά κηρύττουν αγάπη, καρτερικότητα και επιμονή στην πίστη, και μας σέβονται για αυτό, στα βάθη της ψυχής τους. Ως εκ τούτου, ας μας χαρίσει ο Θεός να είμαστε παράδειγμα τόσο για τους οικίους μας, όσο και για εκείνους που επαναστατούν εναντίον μας. Ας είναι αυτό ένα παράδειγμα αγάπης για τους πλησίους μας και για τους εχθρούς μας. Και να ευχηθούμε να σωθούν όλοι από αυτή την αγάπη του Χριστού.