«Αυτή αναγέννησε την εικόνα στην Εκκλησία μας»

«Θαυμαστή βοήθεια του Θεού»

Λίντια Νικολάεβνα Αλντόνινα, αδελφή της μοναχής Ιουλιανίας:

– Ήρθε το κακότυχο έτος του 1917. Εγώ ήμουν στο τελευταίο έτος του σχολείου και η Μαρία μόλις το είχε τελειώσει. Το φθινόπωρο η Μαρία άρχισε να παρακολουθεί τα μαθήματα του Φιόντορ Ρέρμπεργκ, όπου μάθαινε να επεξεργάζεται τον γύψο και μελετούσε τη φύση του ανθρώπου.

Τον Φεβρουάριο έλαβαν χώρα τα επαναστατικά γεγονότα. Ξεκίνησαν να διαδίδονται κάποιες περίεργες ιδέες και να εμφανίζονται διάφορα πολιτικά κόμματα. Ο κόσμος ήταν εν αναμονή ένοπλης εξέγερσης.

Στο τέλος της οδού μας, στον τόπο που λέγεται Σβίβαγια Γκόρκα, στο καμπαναριό του ναού του Αγίου Ιερομάρτυρα Νικήτα, τοποθετήθηκε ένα κανόνι, από το οποίο έβαλαν εναντίον του Κρεμλίνου. Μέσα στα παλάτια βρίσκονταν οι αξιωματικοί του Τσάρου, οι οποίοι προσπαθούσαν να υπερασπίσουν το Κρεμλίνο, όμως όλοι σκοτώθηκαν. Στους δρόμους έτρεχαν ένοπλοι στρατιώτες. Πολλά κτήρια βλήθηκαν. Ήμασταν όλοι έμφοβοι, μη γνωρίζωντας τι μας περιμένει. Σύντομα, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, η πείνα έπληξε τη Μόσχα. Υπήρχαν περίοδοι, που δεν βλέπαμε ψωμί για δύο ή τρεις μήνες. Τρόφιμα μπορούσε ν’ αγοράσει κανείς μόνο με κουπόνια, που έδινε το καινούργιο καθεστώς, για τα οποία δεν είχαμε δικαίωμα, επειδή η μητέρα μου ήταν κόρη και σύζυγος ιερέα.

Ήταν ανοιχτά τα δημόσια κυλικεία, όπου πηγαίναμε για να φέρουμε στο σπίτι σούπα από κεφάλια από ρέγγες. Δεν υπήρχε ούτε ζάχαρη ούτε τσάι ούτε αλάτι και ούτε σαπούνι προς πώληση. Είχαμε την ιδέα να φύγουμε από τη Μόσχα και να πάμε οπουδήποτε, ώστε να γλυτώσουμε τον θάνατο από την πείνα. Η Μαρία πήγε στον πατέρα Αλέξιο για να πάρει την ευλογία και άκουσε το εξής: «Αν φεύγουμε από τις δοκιμασίες, που μας στέλνει ο Θεός, αυτές θα μας βρουν εκεί, όπου θα καταφύγουμε. Γι’ αυτό, καλύτερα να κάνετε υπομονή εδώ».

Σύντομα η μητέρα μου αρρώστησε από τύφο. Μετά τη μητέρα μου, αρρώστησε η μικρότερη αδελφή μου, η Σίμα. Τη διέγνωσαν με «ισπανική γρίπη», η οποία έπληττε όλον τον κόσμο τότε. Ο πυρετός στην αδελφή μας έφτανε τους 41 βαθμούς. Ήταν ξαπλωμένη και παραμιλούσε. Λίγες μέρες αργότερα αρρώστησε και η Μαρία, με πνευμονία. Ήμουν η μόνη που μπορούσε να κινηθεί. Για να μην κρυώσω εντελώς, φορούσα όλα μου τα χειμωνιάτικα ρούχα, έτσι και κοιμόμουν. Δεν υπήρχε καμία θεραπεία, όλες ήταν απλώς ξαπλωμένες και αφεθείσες στο θέλημα του Θεού.

Σε δύο εβδομάδες οι άρρωστες σιγά-σιγά ανάρρωσαν.

Θυμάμαι τώρα εκείνην την περίοδο στη ζωή μας, όταν δεν είχαμε ούτε δουλειά ούτε κάποια έσοδα προς το ζην, και πιστεύω ότι αυτή ήταν η θαυμαστή βοήθεια του Θεού. Τη νιώθαμε στη διάρκεια όλης της ζωής μας και ιδιαίτερα τις Πέμπτες, ημέρα αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο.

«Κατά τους καιρούς των διωγμών, η ζωή της Μαρίας βρισκόταν συνεχώς στην κόψη του ξυρασιού»

Βλαντίμιρ Βλαντίμιροβιτς Μπίκοβ, πνευματικό τέκνο των Αγίων Αλεξίου και Σεργίου Μετσιόφ:

–Θα μιλήσω για τη Μαρία όχι ως αγιογράφο, αλλά ως αδελφή ελεημοσύνης της Κοινότητας της Μαροσέικα^[1], ως έναν καταπληκτικό πνευματικό άνθρωπο, την οποία συνάντησα, με την πρόνοια του Θεού, στον ναό του Αγίου Νικολάου στο Κλιόνικι. Το 1922 επισκέφτηκα τον γέροντα Αλέξιο για πρώτη φορά κι έγινα πνευματικό τέκνο του και από το 1924 έως το 1941 ήμουν υπό την πνευματική καθοδήγηση του πατρός Σεργίου Μετσιόφ. Έτσι, έβλεπα από κοντά πώς κυλούσε η ζωή της Μαρίας μέσα στην κοινότητα.

Ο πατήρ Αλέξιος, χάρη στην απέραντη αγάπη που είχε για τον πλησίον, έγινε καλός ποιμένας για πάρα πολλούς ανθρώπους στη Μόσχα. Έτσι, έγινε πνευματικό τέκνο του και η Μαρία, καθώς και μέλος της Κοινότητας. Ο πατήρ Αλέξιος έβαλε στην ανοιχτή ψυχή της Μαρίας ό,τι μπορούσε: Την πνευματική διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, τη βαθιά γνώση της αγάπης προς τον Θεό και τους ανθρώπους, την ταπείνωση και την κατανόηση του λόγου του Θεού. Ο Κύριος της έδωσε τη βαθιά πίστη και το ταλέντο της αγιογράφου, το οποίο η Μαρία πολλαπλασίασε με την προσευχή της.

Ο πατήρ Αλέξιος έβαλε στην ψυχή της Μαρίας ό,τι μπορούσε: Την αγάπη προς τον Θεό και τους ανθρώπους, την ταπείνωση και την κατανόηση του λόγου του Θεού

Ήξερα τη Μαρία Νικολάεβνα από το 1922, αλλά η πρώτη μας συνομιλία έλαβε χώρα το 1929, στο διαμέρισμά της στην οδό Μπολσάγια Κομμουνιστιτσέσκαγια, δίπλα στην περιοχή Ταγκάνκα. Η συνομιλία μας κράτησε πολλές ώρες και σηματοδότησε την αρχή της φιλίας μας.

Η Μαρία, ως άνθρωπος έξυπνος, παρατηρητικός και ταλαντούχος, είχε μια τεράστια πνευματική δύναμη, το χάρισμα της συνεχούς προσευχής και μελετούσε προσεχτικά τον λόγο του Θεού. Εμβαθύνοντας και κατανοώντας κάθε λέξη, η Μαρία μοιραζόταν μαζί μας αυτά που διάβασε, μας εξηγούσε λεπτομερώς και απαντούσε στις ερωτήσεις.

Μετά τον θάνατο του γέροντος Αλεξίου, ο πατήρ Σέργιος ανέλαβε την αρχή στην Κοινότητα. Βλέποντας την υψηλή πνευματικότητα της Μαρίας Νικολάεβνα, την ένιωθε όχι μόνο ως πνευματική κόρη, αλλά και ως φίλη και σύμβουλο σε πολλά θέματα. Στις δύσκολες στιγμές της ζωής της Κοινότητας, ο πατήρ Σέργιος τη συμβουλευόταν.

Ο πατήρ Σέργιος βρισκόταν συχνά υπό κράτηση και στις εξορίες και του απαγορευόταν να εισέρχεται στη Μόσχα. Τότε έγραφε στα γράμματά του σ’ εμάς, τα μέλη της Κοινότητας: «Εάν προκύψουν κάποιες περιπλοκές, να πάτε στη Μαρία Νικολάεβνα και αυτή θα σας δώσει μια καλή συμβουλή». Κι εμείς, οι αδελφοί και οι αδελφές της Κοινότητας, προσερχόμασταν στη Μαρία και λαμβάναμε πάντοτε σαφείς απαντήσεις.

«Εάν προκύψουν κάποιες περιπλοκές, να πάτε στη Μαρία Νικολάεβνα και αυτή θα σας δώσει μια καλή συμβουλή»

Πολύ λίγοι από τα μέλη της Κοινότητας ήξεραν ότι ο πατήρ Σέργιος δημιούργησε έναν κύκλο από ανθρώπους, που διοικούσαν την Κοινότητα. Σ’ αυτήν την ομάδα συμμετείχαν η Μαρία Νικολάεβνα, η Σίμα Σολοβιόβα, η Τατιάνα Αλεξέεβνα Νταβίντοβα, σύζυγος του πατρός Βασιλείου, και η Ελιζαβέτα Ζαμιάτινα.

Αυτό το συμβούλιο δημιουργήθηκε με εντολή του πατρός Σεργίου, καθώς αυτός βρισκόταν συνέχεια είτε στις φυλακές είτε στην εξορία. Έτσι η Κοινότητα δεν σταματούσε τη λειτουργία της ούτε πριν ούτε μετά το κλείσιμο του ναού, το 1932. Η τελική απόφαση λαμβανόταν από τη Μαρία Νικολάεβνα, αλλά ο πατήρ Σέργιος λάμβανε γνώση πάντοτε για όλες τις αποφάσεις. Το 1928 η Μαρία Νικολάεβνα διοργάνωσε τον όμιλο αγιογραφίας, ο οποίος δραστηριοποιείτο μέχρι το 1939.

Ιερά Μονή Γέννησης Θεοτόκου στο Φεραπόντοβο. Δεκαετία του 1930.

Σε κάθε εικόνα, που φιλοτέχνησε η Μαρία, ζει ένα μέρος της πνευματικής κληρονομιάς, την οποία η Μαρία απέκτησε από τον γέροντα Αλέξιο και τον πατέρα Σέργιο

Το 1933, η Μαρία Νικολάεβνα και η γυναίκα μου Γιελένα πήγαν στις περιοχές του Νόβγκοροντ και του Πσκοβ, για να κάνουν αντίγραφα των τοιχογραφιών και των εικόνων. Το ταξίδι τους ήταν πολύ δύσκολο. Τα μοναστήρια και οι εκκλησίες ήταν κλειστές, κάποια απ’ αυτά ήταν κατεστραμμένα. Οι υπάλληλοι των μουσείων ήταν απρόθυμοι να τους επιτρέψουν να εισέλθουν και να κάνουν τη δουλειά τους, κάποιοι ήταν εντελώς αρνητικοί. Σε κάποια μέρη υπήρχαν μόνο φύλακες κι επέτρεπαν την είσοδο μόνο επί χρήματί. Κάποιές φορές, η Μαρία και η Γιελένα έκαναν αντίγραφα τη νύχτα, υπό το φως του κεριού. Η Μαρία τότε έφερε στη Μόσχα ένα μεγάλο φάκελο σκίτσων με εικόνες και τοιχογραφίες, τις οποίες περιεργάστηκα με μεγάλη προσοχή κι ενδιαφέρον.

Μαρία Νικολάεβνα Σοκολόβα. Έτος 1943 Στη μνήμη μου ζουν ακόμα οι αναμνήσεις για το πώς δημιουργείτο η εικόνα Πάντων των εν τη ρωσική γη διαλαμψάντων Αγίων. Η Μαρία, εκείνην την περίοδο, ήταν περίπου 30 χρονών. Μέχρι τότε είχε διαβάσει εκατοντάδες βίους των Αγίων, παραδόσεις, άρθρα και βιβλία. Μελέτησε πολύ μεγάλο εικονογραφικό υλικό. Αν κάνουμε προσπάθεια να υπολογίσουμε την ποσότητα των πνευματικών γνώσεων και του κόπου, που επένδυσε η Μαρία σ’ αυτήν την εικόνα, θα μπορέσουμε να πούμε ότι αυτό το έργο υπερβαίνει κάθε διδακτορική διατριβή. Η Μαρία έκανε εκατοντάδες σκίτσα, πέρασε ώρες προσευχόμενη και συλλογιζόμενη. Συμβουλευόταν τον πατέρα Σέργιο, τον πατέρα Μπορίς (Χόλτσεβ) και τον δεσπότη Αθανάσιο (Σάχαροβ), εκείνα τα μικρά χρονικά διαστήματα, που δεν ήταν στη φυλακή.

Έχοντας δημιουργήσει την εικόνα Πάντων των εν τη ρωσική γη διαλαμψάντων Αγίων, η Μαρία Νικολάεβνα Σοκολόβα δεν ήταν πια αγιογράφος μόνο της Κοινότητας της Μαροσέικα, αλλά έγινε αγιογράφος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αυτό το ταλέντο της αγιογράφου, που της χάρισε ο Θεός, μετά την αγιογράφηση της Εικόνας άνθισε πλήρως και στη συνέχεια όλα τα επόμενα έργα της Μαρίας ήταν τέλεια. Σε κάθε εικόνα που φιλοτέχνησε, ζει ένα μέρος της πνευματικής κληρονομιάς, την οποία η Μαρία απέκτησε από τον γέροντα Αλέξιο και τον πατέρα Σέργιο, καθώς και η βαθιά προσευχή της Μαρίας προς τον Θεό.

Το εικονοστάσι στη Φεργκάνα

Η Μαρία Νικολάεβνα ήταν κλειστός άνθρωπος και πολύ σπάνια άνοιγε την ψυχή της σε κάποιον. Όμως ήμασταν καλοί -φίλοι, και υπήρχαν στιγμές, που η Μαρία γινόταν πιο ανοιχτή και τότε μοιραζόταν μαζί μας τις πνευματικές επιδιώξεις της, τις χαρές και τις πίκρες της. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της, η Μαρία είχε ένα πνευματικό όνειρο, να γίνει μοναχή-αγιογράφος. Ο πατήρ Σέργιος τη συμβούλευε να μην καρεί μοναχή εκείνην την περίοδο. Παρ’ όλα αυτά, η Μαρία, αν και δεν ήταν μοναχή, περνούσε τη ζωή της, σ’αυτόν τον μάταιο κι επικίνδυνο κόσμο, ως αληθινή μοναχή.

Εκόνα «Σύνοδος των Ρώσων Αγίων». Δεκαετία του 1950. Η Μαρία Νικολάεβνα κινδύνευε συνέχεια. Δύο φορές ήθελαν να τη συλλάβουν.

Ο Κύριος με τη χάρη Του τη φύλαγε για εμάς τους αμαρτωλούς και τη φύλαγε ως αγιογράφο για τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Συχνά η Μαρία παρατηρούσε να την ακολουθούν, αλλά τίποτε δεν μπορούσε να τη σταματήσει. Πολλές φορές η Μαρία επισκεπτόταν τον πατέρα Σέργιο και τον δεσπότη Αθανάσιο στους τόπους εξορίας τους. Και, εν τω μεταξύ, όλα αυτά γίνονταν τη δεκαετία του 1930, όταν ήταν πολύ επικίνδυνο. Κατά τους καιρούς των διωγμών, η ζωή της Μαρίας βρισκόταν συνεχώς στην κόψη του ξυραφιού, όμως ο Θεός τη φύλαττε αόρατα.

Οι εικόνες, αγιογραφημένες από τη Μαρία (μοναχή Ιουλιανία), αποτελούν μεγάλο πλούτο της Ρωσικής Εκκλησίας και σήμερα βρίσκονται σε πολλούς μοσχοβίτικους ναούς, στην Τριαδική Λαύρα του Αγίου Σεργίου, στην Τασκένδη, στη Φεργκάνα, στο Βλαντίμιρ, στο Νόβι Οσκόλ, στο Οριόλ, στο Ρίμπινσκ, στις Βαλτικές χώρες και σε σπίτια πολλών ορθοδόξων πιστών, αγιάζοντας εμάς, τους χριστιανούς, με το φως της πίστεως και της χρηστότητας.

«Η ωφέλεια από την επικοινωνία μαζί της ήταν μεγάλη. Η ψυχή ξαναγεννιόταν»

Ελιζαβέτα Αλεξάντροβνα Μπουλγκάκοβα, πνευματικό τέκνο του ιερομάρτυρα Σεργίου Μετσιόφ:

– Γνώρισα τη Μαρία Νικολάεβνα όταν ήμουν 21 χρονών. Ο πατήρ Σέργιος το θέλησε. Είχα ανάγκη για επικοινωνία μ’ έναν πνευματικό άνθρωπο. Είχα μόνο βιβλία, στα οποία μπερδεύτηκα εντελώς. Δεν υπήρχε πρόσβαση πια στον πατέρα Σέργιο, επειδή είχε ήδη συλληφθεί και ζούσε σε μια μικρή πόλη, το Κάντνικοβ, της περιφέρειας Βόλογκντα. Τον παρακολουθούσαν και τότε, όπως πάντοτε. Οι πιο στενοί του άνθρωποι από την Κοινότητα τον επισκέπτονταν εκεί. Νιώθοντας την ανάγκη μου, ο πατήρ Σέργιος μου έγραψε, ώστε ν’ αποκτήσω πιο στενή επαφή με τη Μαρία Νικολάεβνα, να της έχω εμπιστοσύνη και να είμαι ειλικρινής μαζί της. Ταλαιπωρήθηκα πολύ μόνη μου, καθώς και από τα παιδικά μου χρόνια αισθανόμουν συμπάθεια για τη Μαρία Νικολάεβνα και γι’ αυτό δεν μου ήταν δύσκολο να υπακούσω τον πατέρα Σέργιο. Θυμάμαι ότι έλαβα το γράμμα τον χειμώνα, αλλά την πλησίασα μόνο στον Ευαγγελισμό, το 1932, όταν κάναμε την τελευταία Θεία λειτουργία στη Μαροσέικα. Μέχρι τότε είχαν συλληφθεί όλοι οι ιερείς μας. Το 1929 ο πατήρ Σέργιος, το 1931 ο πατήρ Μπορίς (Χόλτσεβ), μετά ήρθαν σ’ εμάς οι πατέρες από τον ναό του Αγίου Νικολάου στο Ποντκοπάγιαχ, αλλά και αυτούς συνέλαβαν. Την τελευταία λειτουργία την τέλεσε ο πατήρ Αλέξανδρος «ο καμπούρης», όπως τον αποκαλούσαμε. Ήταν μεγάλης ηλικίας άνθρωπος, καμπούρης και μάλλον είχε άρρωστη καρδιά. Ήξερε ότι θα τον συλλάβουν και αυτόν, αλλά ήρθε. Τότε κοινώνησαν όλοι οι πιστοί, που ήρθαν στον ναό. Και, πραγματικά, τον πήραν την επόμενη νύχτα.

Από τις πρώτες επισκέψεις μου στη Μαρία Νικολάεβνα άρχισα να λαμβάνω μεγάλη βοήθεια απ’ αυτήν. Μου έδειξε τον σωστό πνευματικό δρόμο. Εργαζόμουν, όπως κι εκείνη, σε εκδοτικό οίκο και είχα αρκετά ελεύθερο ωράριο. Έτσι άρχισα να σπεύδω για διάφορες εντολές, που μου έδινε η Μαρία Νικολάεβνα. Το τηλέφωνο δεν το χρησιμοποιούσαμε τότε.

Μου έδειξε τον σωστό πνευματικό δρόμο

Δεν ξέρω τι ώρα ξυπνούσε, αλλά από το πρωί ως το μεσημέρι δούλευε για τον εκδοτικό οίκο. Παράλληλα, η Μαρία Νικολάεβνα δεχόταν τους ανθρώπους, που ερχόντουσαν για διάφορες συμβουλές. Μετά μου έδινε οδηγίες για όλη την ημέρα, ας πούμε να μεταφέρω σε κάποιον ένα μήνυμα ή να μιλήσω με κάποιον ιδιαιτέρως. Όλη η Κοινότητά μας ήταν χωρισμένη σε ομάδες, έτσι ώστε ένας άνθρωπος στην κάθε ομάδα να γνωρίζει την αλληλουχία στις ακολουθίες. Η κανονάρχης μας, η Μαρία Στεπάνοβνα, έγραψε τη σειρά των ακολουθιών με όλες τις λεπτομέρειες, για κάθε μια τέτοια ομάδα. Ο πατήρ Σέργιος ήθελε οι ακολουθίες να μην παύουν να τελούνται. Κάθε ομάδα είχε τη δική της μέρα, όταν όλα τα μέλη της συναθροίζονταν, ανάλογα με τη δυνατότητα, και τελούσαν την ολονύκτια ακολουθία, τις ώρες και τα αντίφωνα της Θείας λειτουργίας.

Κάθε μέρα, γύρω στις 5 το απόγευμα, η Μαρία Νικολάεβνα πήγαινε σε κάποια απ’ αυτές τις ομάδες. Μετά την ακολουθία, υπήρχε συνήθως ένα μικρό κέρασμα, κατά τη διάρκεια του οποίου η Μαρία Νικολάεβνα διάβαζε κάτι ωφέλιμο κι ενδιαφέρον. Εκείνον τον καιρό οι γραπτές αναμνήσεις για τον πατέρα Αλέξιο Μετσιόφ ήταν ακόμα ελάχιστα γνωστές. Μας τις διάβαζε στις ομάδες, καθώς και τις επιστολές του πατρός Σεργίου, στις οποίες απευθυνόταν σε όλους μας. Αυτές οι συναντήσεις ήταν πολύ πολύτιμες για εμάς. Κάθε απόγευμα της Μαρίας Νικολάεβνα ήταν καθορισμένο για μια τέτοια σύναξη, ακόμη και τις Κυριακές. Είχε πάντοτε σχέδιο, πού θα πάει και για ποιο πράγμα θα μιλήσει εκεί. Σχεδόν κάθε φορά μετά τη σύναξη, κάποιος τη συνόδευε μέχρι το σπίτι, για να έχει την ευκαιρία να μιλήσει μαζί της περισσότερο.

Επίσης, στην Κοινότητα της Μαροσέικα υπήρχαν ομάδες, όπου, υπό την καθοδήγηση της Μαρίας Νικολάεβνα, μελετούσαμε την Αγία Γραφή. Αυτό ήταν πάρα πολύ ενδιαφέρον. Γράφαμε κιόλας κι εκθέσεις, πάνω σ’ αυτά που διαβάσαμε. Εγώ νόμιζα ότι υπάρχει μόνο μια τέτοια ομάδα, η δική μας, αλλά αργότερα αποκαλύφθηκε ότι υπήρχαν και άλλες. Τόσο καλά μάθαμε να σιωπούμε εκείνους τους καιρούς!

Η Μαρία Νικολάεβνα ζούσε μαζί με τη μητέρα της, Λίντια Πετρόβνα, στην οδό Μπολσάγια Κομμουνιστίτσεσκαγια σ’ ένα παλιό διώροφο σπίτι, με ξύλινο φράχτη, ο οποίος στο άνοιγμά του, δυστυχώς, έτριζε. Στον δεύτερο όροφο, στην αριστερή γωνία του δωματίου, ήταν το μέρος της Μαρίας Νικολάεβνα, περιφραγμένο και στις δύο πλευρές από ντουλάπες. Στη γωνίτσα είχε ένα τραπέζι, το οποίο κάλυπτε με μια μαντήλα, όπως στην εκκλησία. Επίσης, είχε διάφορες μικρές εικόνες για κάθε γιορτή. Η εικόνα τοποθετείτο πάνω στο τραπεζάκι, μπροστά της ήταν ένα καντήλι και το Ευαγγέλιο, λουλούδια ή ένα κλαδί πεύκου τον χειμώνα. Οι λειτουργίες τελούνταν πολύ σπάνια. Κατάφερα να παρευρεθώ εκεί μόνο μια φορά.

Ο πατήρ Σέργιος έδωσε την ευλογία, σε όσους είχαν ανάγκη πνευματικής υποστήριξης, ν’ απευθύνονται στη Μαρία Νικολαέβνα με πάσα ειλικρίνεια και να της έχουν την ίδια εμπιστοσύνη, όπως και σ’ εκείνον. Και, εν τω μεταξύ, ήταν μόνο 32 χρονών. Η ωφέλεια από την επικοινωνία μαζί της ήταν μεγάλη. Η ψυχή αναγεννιόταν.

Ο πατήρ Σέργιος έδωσε την ευλογία ν’ απευθυνόμαστε στη Μαρία Νικολάεβνα και να της έχουμε την ίδια εμπιστοσύνη, όπως και σ’ εκείνον

Το 1938 πέθανε η Λίντια Πετρόβνα, η μητέρα της Μαρίας Νικολάεβνα.

Η Λίντια Νικολάεβνα (η αδελφή της Μαρίας Νικολάεβνα) είχε σκοπό να εγκαταλείψει τη Μόσχα. Η Μαρία Νικολάεβνα, με την ευλογία του πατρός Σεργίου, πήγε στο Ρίμπινσκ, όπου διέμενε η τυφλή Γερόντισσα Ξένια, στην οποία προσέρχονταν ακόμη και οι Αρχιερείς. Στην ερώτηση του πατρός Σεργίου «Πού να εγκατασταθεί;», δόθηκε η εξής απάντηση: «Τον περιμένει το σχήμα, η εγκλείστρα. Είναι ιερομάρτυρας». Και στη Μαρία Νικολάεβνα η Γερόντισσα είπε το εξής: «Η Μάρθα και η Μαρία. Η Μάρθα και η Μαρία». Και τότε η Μαρία Νικολαέβνα κατάλαβε ότι πρέπει να είναι μαζί με την αδελφή της.

Τη συνάντησα ήδη στο Ζαγκόρσκ (η τότε ονομασία της πόλης Σέργκιεβ Ποσάντ), όταν με άφησαν ελεύθερη, μετά από κράτηση τεσσάρων μηνών. Εκείνη η περίοδος ήταν τρομερή λόγω του ότι ο θάνατος παραμόνευε κάθε στιγμή, αλλά τελικά απελευθερώθηκα. Τα έγγραφά μου επιστράφηκαν εντελώς καθαρά, δηλαδή χωρίς καμία αναφορά στην κράτησή μου. Ήταν το θαύμα των προσευχών του πατρός Σεργίου. Όμως, για να έρθει κανείς στη Μόσχα, χρειαζόταν μια ειδική άδεια. Δεν μου την έδωσαν. Έτσι, θέλοντας και μη, βρέθηκα στο Ζαγκόρσκ. Βρήκα εύκολα το σπίτι, όπου έμενε η Μαρία Νικολάεβνα. Η πόρτα δεν ήταν κλειδωμένη. Μπήκα στην κουζίνα. Η γωνίτσα της Μαρίας Νικολάεβνα ήταν περιφραγμένη με μια παλιά βαθιά κόκκινη κουρτίνα. Η κουρτίνα άνοιξε και από ’κεί βγήκε η Κλάβντια Νικάντροβνα. Εκείνη μαζί με τη Μαρία Νικολάεβνα διάβαζαν την ολονύκτια ακολουθία. Προστέθηκα κι εγώ. Η Μαρία Νικολάεβνα ποτέ δεν διέκοπτε τις ακολουθίες χωρίς μεγάλη ανάγκη. Όταν τελειώσαμε, βεβαίως, αρχίσαμε να ρωτάμε η μία την άλλη για το πώς περάσαμε αυτούς τους πρώτους μήνες του πολέμου. Ξαφνικά, παρατήρησα εκεί μια μικρή τσάντα, που κρεμόταν πάνω από το κρεβάτι της Μαρίας Νικολάεβνα. Είπε ότι αυτή η τσάντα ήταν για τους φτωχούς. Όταν λάμβαναν κάποιο ψωμί, έκοβαν ένα κομμάτι και το άφηναν εκεί στην τσάντα.

«Όλα μού φαίνονταν θαύμα»

Ιρίνα Βασίλιεβνα Βατάγκινα, αγιογράφος, ζωγράφος και συντηρήτρια, καθηγήτρια του Ορθοδόξου Ινστιτούτου Αγίου Τύχωνα:

– Ήταν το έτος 1949. Μόλις είχα αποφοιτήσει από το Ινστιτούτο Καλών Τεχνών ονόματι Β. Ι. Σούρικοβ. Πήγα στο Ζαγκόρσκ να κάνω κάποια σκίτσα, ελπίζοντας παράλληλα να βρω εκεί τη Μαρία Νικολαέβνα. Στη διάρκεια της ημέρας ασχολούμουν με τη ζωγραφική και το απόγευμα πήγα στην εκκλησία για τον εσπερινό και συνάντησα εκεί μια γυναίκα, μέτριου ύψους, με μεγάλα, όμορφα και λαμπερά μάτια. Σκέφτηκα πως αυτή πρέπει να ήταν η Μαρία Νικολάεβνα. Διανυκτέρευσα στο σπίτι των καλών μου φίλων Τσουρακόβι, στο χωριό Σεμχόζ, κοντά στο Ζαγκόρσκ. Αποδείχθηκε ότι η Κάτια και η Μάσα Τσουρακόβι ήξεραν πολύ καλά τη Μαρία Νικολάεβνα και όλη την οικογένειά της και ότι είναι γείτονές της και μπορούσαν να μας φέρουν σ’ επαφή.

Την ορισμένη μέρα πήρα το σακίδιο με τα έργα μου και πήγα σε μια περιοχή του Σεργκιέβ Ποσάντ, τη Σεμχόζ. Η Μάσα και η Κάτια με πήγαν στη Μαρία Νικολάεβνα. Βεβαίως, εκείνη η γυναίκα από τον ναό, με τα λαμπερά μάτια, ήταν η ίδια η Μαρία Νικολάεβνα. Πρέπει να πω ότι πριν απ’ αυτό σπούδαζα αγιογραφία και συντήρηση εικόνων στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ, υπό την καθοδήγηση της Ν. Α. Ντιόμινα και του Ι. Α. Μπαράνοβ. Έκανα μερικά αντίγραφα εικόνων, τα οποία κι έφερα να δείξω στη Μαρία Νικολάεβνα. Της άρεσαν.

Η μοναχή Ιουλιανία στα Δωμάτια του Σεραπίωνος

Μετά τη γνωριμία μας πήγα στο εξοχικό μου σπίτι, στην Ταρούσα. Ζωγράφιζα εκεί τα τοπία, αλλά χωρίς χαρά. Είχα την αίσθηση ότι σπαταλάω τον χρόνο μου. Και ξαφνικά ήρθε ένα γράμμα από τις αδελφές Τσουρακόβι: «Πού εξαφανίστηκες; Σε ψάχνουμε εδώ και πολύ καιρό. Η Μαρία Νικολάεβνα σε θέλει, να τη βοηθήσεις στην αγιογράφηση των Δωματίων του Σεραπίωνος». Έτρεξα αμέσως εκεί. Έφτασα στο Ζαγκόρσκ την 4^η Αυγούστου, την ημέρα της ονομαστικής εορτής της Μαρίας Νικολάεβνα. Η Μαρία Νικολάεβνα τότε ήταν 50 χρονών και μου φαινόταν ηλικιωμένη γυναίκα (εγώ ήμουν 24 τότε).

Ξεκίνησε μία εντελώς ασυνήθιστη κι ευτυχισμένη ζωή. Η Μαρία Νικολάεβνα, ο Σεργκέι Τσουρακόβ, η Κάτια κι εγώ, ασχολούμασταν με τις τοιχογραφίες. Εγώ και η Κάτια κάναμε την πιο απλή δουλειά. Φτιάχναμε καλούπια από χαρτόνι, για μεταφορά σχεδίων στον τοίχο. Επίσης, τρίβαμε τα χρώματα. Όλα αυτά μας προκαλούσαν μεγάλο ενδιαφέρον. Στη συνέχεια συμμετείχαμε στην αγιογράφηση των τοίχων με τα βασικά χρώματα. Θυμάμαι ότι τρεις φορές καθαρίσαμε και ζωγραφίσαμε ξανά τον θόλο των Δωματίων του Σεραπίωνος -τον ουρανό. Προσπαθούσαμε να πετύχουμε τον σωστό τόνο. Η Μαρία Νικολάεβνα συμμετείχε ενεργά και μας ενθάρρυνε: «Εντάξει, να το κάνουμε και τρίτη φορά, δικά μας είναι τα χέρια». Οι μοναχοί περνούσαν συνέχεια, για να δουν το έργο μας. Ιδιαίτερα συχνά έρχονταν ο πατήρ Σέργιος (Γκολουμπτσόβ) και ο προεστός πατήρ Ιωάννης. Δύο φορές μας επισκέφθηκε ο Μακαριώτατος Πατριάρχης Μόσχας Αλέξιος Α΄.

Τοιχογραφίες των Δωματίων του Σεραπίωνος

Τις στιγμές της ξεκούρασης η Μαρία Νικολάεβνα μας διάβαζε κάτι ψυχωφέλιμο, εξηγούσε τις ακολουθίες και γενικά ασχολούταν με τη μόρφωσή μας πάνω στα εκκλησιαστικά θέματα.

Στην αγιογράφηση των Δωματίων του Σεραπίωνος, η Μαρία Νικολάεβνα βασιζόταν στα αντίγραφα, που είχε κάνει στην Ιερά Μονή Γέννησης Θεοτόκου στο Φεραπόντοβο. Το βράδυ, όταν όλοι έφευγαν για το σπίτι τους, έμενα για ν’ αντιγράψω τα ήδη ολοκληρωμένα αποσπασμάτα των τοιχογραφιών. Στη συνέχεια, αυτά τα αντίγραφα με βοήθησαν στη δουλειά μου πολλές φορές. Κάθε βράδυ ήθελα να κοιμηθώ γρήγορα, ώστε γρήγορα και να ξυπνήσω και ν’ αρχίσει άλλη μια ευτυχισμένη μέρα, όπως η προηγούμενη. Ήταν ένας ιδιαίτερος κόσμος. Επίσης, οι μοναστικές ακολουθίες και η παρουσία των λειψάνων του Αγίου Σεργίου δημιουργούσαν μια ωραία ατμόσφαιρα.

Τοιχογραφίες των Δωματίων του Σεραπίωνος

Πρέπει να φανταστούμε εκείνον τον καιρό. Οι σημερινοί νέοι δεν το καταλαβαίνουν. Εκείνος ο καιρός ήταν σαν «έρημος». Φαινόταν πως δεν υπήρχε δυνατότητα να εργαστούμε για την Εκκλησία. Το πολύ-πολύ μπορούσε κανείς να εργαστεί ως συντηρητής σε μουσείο. Ο δάσκαλός μου από την Πινακοθήκη του Τρετιακόφ, ο Ι. Μπαράνοβ, έλεγε με λύπη: «Αν εσύ κι εγώ εργαζόμασταν για την Εκκλησία, πόσο θα φλέγονταν οι καρδιές μας!» Όμως, όλα αυτά ήταν μόνο όνειρα. Και ξανφικά...

Η Εμφάνιση της Θεοτόκου στον Άγιο Σέργιο. Εικόνα από τα Δωμάτια του Σεραπίωνος Φυσικά, όλα μου φαίνονταν σαν θαύματα. Έτσι και ήταν. Λίγο πριν απ’ αυτό, είχα διαβάσει το βιβλίο του Α. Γιακουμπόβιτς, για τον πατέρα Αλέξιο Μετσιόφ (τώρα δημοσιεύθηκε, αλλά τότε κυκλοφορούσε δακτυλογραφημένο). Το βιβλίο μού έκανε μεγάλη εντύπωση. Και τώρα ανακαλύπτω ότι η Μαρία Νικολάεβνα ήταν μία από τις στενότερες πνευματικές κόρες του πατρός Αλεξέι και του πατρός Σεργίου.

Τον Οκτώβριο ολοκληρώσαμε την αγιογράφηση των Δωματίων του Σεραπίωνος κι εγώ συνέχισα τη δουλειά μου στον ναό της Αγίας Τριάδος, με τη συντήρηση τοιχογραφιών. Η Μαρία Νικολάεβνα ερχόταν εκεί κάθε μέρα στις 7 το πρωί. Μετά την παράκληση, που τελούσαν οι μοναχοί, σκαρφαλώναμε στις σκαλωσιές και μέχρι τις 9 το πρωί κάναμε αντίγραφα των εικόνων από το εικονοστάσιο, πριν έρθουν οι συντηρητές. Η Μαρία Νικολάεβνα πάντοτε, όταν είχε τη δυνατότητα, έκανε αντίγραφα των εικόνων. Τα αντίγραφα ήταν πρόχειρα και αποτελούσαν βοηθητικό υλικό για τη δουλειά της. Τις Κυριακές πήγαινα στη Μαρία Νικολάεβνα στο Σεμχόζ και μαζί ασχολούμασταν με την εικονογραφία.

Και μετά αρχίσαμε την αγιογράφηση των εικόνων για τον ναό του Προφήτη Ηλία στη Μόσχα.

Οι Όσιοι Θαυματουργοί πασών των Ρωσιών. Εικόνα από τον ναό του Προφήτη Ηλία.

Η Μαρία Νικολάεβνα είχε μεγάλο κύρος και ως πνευματική προσωπικότητα και ως αγιογράφος. Μπροστά στα μάτια μου η στάση του κλήρου σχετικά με την αγιογραφία άλλαξε ριζικά. Και αυτό ήταν σε μεγάλο βαθμό κατόρθωμα της Μαρίας Νικολαέβνα. Η μακροχρόνια εργασία της στον όμιλο αγιογραφίας στη Θεολογική Ακαδημία της Μόσχας ωφέλησε τα μέγιστα την εκπαίδευση της νέας γενιάς κληρικών. Οι περισσότεροι σύγχρονοι αγιογράφοι είναι μαθητές της ή μαθητές των μαθητών της. Αλλά στην αρχή ήταν μόνη της.

Μ.Σοκολόβα, Ι. Βατάγκινα, Ε.Τσουρακόβα

«Στάλθηκε στον δρόμο της ζωής μου»

Εκατερίνα Σεργκέεβνα Τσουρακόβα, αγιογράφος, ζωγράφος-συντηρήτρια του Εκκλησιατικού και Αρχαιολογικού Γραφείου της Θεολογικής Ακαδημίας της Μόσχας:

Όταν έμπαινα στο δωμάτιό της, ήταν σαν να βρισκόμουν σ’ έναν άλλο κόσμο. Μόνο με μια απλή επίσκεψη κατοικούσε η ειρήνη μέσα στην ψυχή μου

– Ήξερα τη Μαρία Νικολάεβνα, τη μοναχή Ιουλιανία, επί πολλά έτη. Αποκτήσαμε πιο στενές σχέσεις, όταν έχασα τον πατέρα μου. Γκρεμίστηκε όλος ο κόσμος μου. Για πρώτη φορά αντίκρισα τον θάνατο. Ο αγαπημένος μου πατέρας πέθανε στα χέρια μου. Ήταν μεγάλο σοκ για ’μένα.

Για έναν ολόκληρο χρόνο δεν μπορούσα να συνέλθω. Η Μαρία Νικολάεβνα με λυπήθηκε, στάθηκε κοντά μου και με υποστήριξε ιδιαίτερα. Στάλθηκε στον δρόμο της ζωής μου. Η Μαρία Νικολάεβνα μου έδειξε τον δρόμο προς την εκκλησιαστική τέχνη. Με πήρε βοηθό της στην αγιογράφηση της τράπεζας στο μοναστήρι, καθώς και συμμετείχα στην αγιογράφηση των Δωματίων του Σεραπίωνος, μαζί με την Ιρίνα Βατάγκινα. Ο μεγάλος αδελφός μου εργαζόταν εκείνον τον καιρό στη Λαύρα, ασχολούμενος με την αγιογράφηση του Ναού της Αγίας Τριάδος, μαζί με τον καλλιτέχνη Μπράγκιν. Η Μαρία Νικολάεβνα αντάλλαζε απόψεις με τον κ. Μπράγκιν, όταν εκείνος επισκεπτόταν τα Δωμάτια του Σεραπίωνος.

Η εμφάνιση της Θεοτόκου στον Άγιο Σεραφείμ. Η εικόνα βρίσκεται στο παράβημα του Αγίου Σεραφείμ του ναού της τράπεζας της Λαύρας Η Μαρία Νικολάεβνα ήταν πνευματική μητέρα μου. Την επισκεπτόμουν για να μιλήσουμε, να της πω τους λογισμούς μου.

Όταν έμπαινα στο δωμάτιό της, ήταν σαν να βρισκόμουν σ’ έναν άλλον κόσμο. Εκεί υπήρχε κάποια ειδική ατμόσφαιρα. Μόνο με μια απλή επίσκεψη κατοικούσε η ειρήνη μέσα στην ψυχή μου.

Εργαζόμασταν μαζί και στη Λαύρα, και στην Ακαδημία. Όταν ασχολούμασταν με τη συντήρηση του ναού της τράπεζας, ο προεστώς στο μοναστήρι ήταν ο αρχιμανδρίτης Ποιμήν (μέλλων Πατριάρχης). Ερχόταν συχνά και μας ενθάρρυνε, λέγοντας μας κάτι. Πάντα φρόντιζε να τρώμε καλά και γενικώς ήταν πολύ περιποιητικός. Η δουλειά μας προχωρούσε αρκετά γρήγορα. Τελειώσαμε σε δύο μήνες. Είχαμε να καθαρίσουμε τη σκηνή της Κρίσεως και άλλες.

Ο αρχιμανδρίτης Νικόλαος, όταν με χαιρετούσε κάθε πρωί, έλεγε: «Έλα, Κάτια, στην Κρίση!»

Μετά αρχίσαμε να κάνουμε τ’ άλλα δύο παραβήματα σ’ εκείνον τον ναό. Εγώ έτριβα τα χρώματα κι έκανα τους προπλασμούς. Η Μαρία Νικολάεβνα ήταν ιδιαίτερα εργώδης. Δούλευε τόσο πολύ, που δεν περιγράφεται.

Σύνοδος των Αρχιερέων πασών των Ρωσιών. Βρίσκεται στα δωμάτια του Μητροπολίτη. Έτος 1965. Δεν της άρεσε να μιλά για τον εαυτό της. Ήταν αρκετά εσωστρεφής. Με έστειλε στον πατέρα Ιώνανη (Μασλόβ), τον οποίο η Μαρία Νικολαέβνα επισκεπτόταν πολλές φορές στην Ιερά Μονή Γεννήσεως της Θεοτόκου «Γλίνσκαγια Πούστιν».

Ήξερε πολύ καλά τον Αρχιεπίσκοπο Σέργιο (Γκολουμπτσόβ), τον αρχιμανδρίτη Αλύπιο (Βόρονοβ), τον προεστώτα της Μονής των Σπηλαίων στο Πσκοβ και τον αρχιμανδρίτη της Λαύρας Νικόλαο (Σαμσόνοβ). Όλοι ήταν επαγγελματίες καλλιτέχνες κι έτρεφαν μεγάλο σεβασμό για τη Μαρία Νικολάεβνα.

«Είναι εξαιρετικός άνθρωπος»

Ιρίνα Αλεξέεβνα Ιβανόβα, τεχνοκριτικός:

– Ο Βασίλι Κίρικοβ^[2] μιλούσε για τη Μαρία Νικολάεβνα με μεγάλη συγκίνηση πάντοτε, θεωρώντας τη ως την πιο πιστή και αφοσιωμένη μαθήτριά του. Το πάθος για τα έργα του Μεσαίωνα γέμιζε τόσο τον Κίρικοβ όσο και τη Μαρία Νικολάεβνα. Εμπνέονταν ο ένας από τον άλλον, αντλώντας δυνάμεις και απεριόριστη χαρά από το θησαυροφυλάκιο αυτής της τέχνης, η οποία τους έδινε την ευκαιρία να ζουν και να δουλεύουν με αφοσίωση.

Η Μαρία Νικολάεβνα και ο Κίρικοβ ήταν ομοϊδεατές. Τον τελευταίο μπορούσες να τον εμπιστευθείς πλήρως, να του μιλήσεις για τα πάντα έως το τέλος, συναντώντας από μέρους του πλήρη συμπάθεια και κατανόηση. Σ’ εκείνα τα δύσκολα χρόνια, αυτό ήταν μεγάλη ευτυχία.

Σήμερα μπορούμε μόνο να μελαγχολήσουμε, για το ότι δεν ξέρουμε όλες τις λεπτομέρειες της συνεργασίας τους, για το πώς, κατά τη διάρκεια της δουλειάς τους πάνω στο αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας Βλαντίμιρσκαγια του 12^ου αιώνα στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ, συζητούσαν τους τρόπους αγιογράφησης και την ιδιομορφία, με την οποία είναι δομημένη η εικόνα, τρέφοντας δέος μπροστά στη βαθύτητά της.

Ο Βασίλι Κίρικοβ θαύμαζε τη Μαρία Νικολάεβνα, επαναλαμβάνοντας: «Είναι εξαιρετικός άνθρωπος, εξαιρετικός άνθρωπος...».

Στις μέρες μας, όταν λαμβάνει χώρα η ηθική αναγέννηση του λαού μας, όταν με ιδιαίτερη δύναμη αφυπνίζεται το συναίσθημα εθνικής αυτοσυνείδησης, εμείς, με βαθιά ευγνωμοσύνη, σεβόμαστε αυτούς, που εκείνα τα χρόνια ανακάλυπταν ατρόμητα και αλύγιστα την κληρονομιά μας.

«Μόνο ζώντας πνευματικά και με την προσευχή, μπορεί κανείς να ξεκινήσει την αγιογράφηση μιας εικόνας»

Αρχιμανδρίτης Ελευθέριος (Ντιντένκο):

Όσο περισσότερο προσεύχεται ο αγιογράφος πάνω στην εικόνα, τόσο περισσότερο η εικόνα θ’ αναδύει αυτήν την προσευχή και τη χάρη πάνω στους ανθρώπους, που θα προσεύχονται μπροστά της

– Πρώτ’ απ’ όλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Κύριο, για το γεγονός ότι συνάντησα τη Μαρία Νικολάεβνα -μοναχή Ιουλιανία- στη ζωή μου.

Η μοναχή Ιουλιανία άφησε ένα βαθύ σημάδι στη ζωή μου. Θα ήθελα να σημειώσω ότι, πάνω απ’ όλα, αυτή μας έμαθε να καταλαβαίνουμε τις εικόνες. Μερικοί από εμάς δεν αντιλαμβάνονταν τι σημαίνει το να καταλάβουμε την εικόνα.

Η Μαρία Νικολάεβνα μας έλεγε πως ο λόγος του Θεού κατανοείται ανάλογα με την πνευματική μας προκοπή (επειδή οι Πατέρες σημειώνουν ότι όσο περισσότερο προσπαθούμε να εκτελούμε τις εντολές του Θεού και όσο περισσότερο ζούμε με τον χριστιανικό τρόπο ζωής τόσο περισσότερο κατανοείται από εμάς ο λόγος του Θεού). Με τον ίδιο τρόπο και η εικόνα μάς ανοίγει τον δρόμο στην πνευματική ζωή. «Μόνο ζώντας πνευματικά και με την προσευχή, μπορεί κανείς να ξεκινήσει την αγιογράφηση ή τη συντήρηση μιας εικόνας». Αυτά τα λόγια της Μαρίας Νικολάεβνα, τα οποία, εν τω μεταξύ, επαναλάμβανε συχνά, χαράχθηκαν στη μνήμη μου για πάντα Η Μαρία Νικολάεβνα έλεγε πώς όσο περισσότερο προσεύχεται ο αγιογράφος πάνω από την εικόνα τόσο περισσότερο η εικόνα θ’ αναδύει αυτήν την προσευχή και τη χάρη πάνω στους ανθρώπους, που θα προσεύχονται μπροστά της. Εδώ υπάρχει μια άμεση σχέση.

Μάθημα στον όμιλο αγιογραφίας Η Μαρία Νικολάεβνα συνεχώς αγιογραφούσε τις εικόνες και συνεχώς προσευχόταν, απευθυνόμενη στους Αγίους, που ζωγράφισε.

Τη ρωτούσαμε: «Τι σημασία έχει η συνεχής προσευχή στο έργο της αγιογραφίας;» Επειδή όλοι εμείς παρατηρήσαμε πως όταν η προσοχή κολλάει στη γραφή, η προσευχή χάνεται. Η Μαρία Νικολάεβνα μας διαβεβαίωσε πως η προσευχή είναι το γεγονός όπου, κατά τη διάρκεια αγιογράφησης της εικόνας, αισθάνεσαι τη βοήθεια του Θεού ή του Αγίου, που ζωγραφίζεις. Πρέπει να προσπαθούμε να μην ξεχνάμε ποτέ την παρουσία του Θεού, να τη νιώθουμε. Κι εκείνη μας το επαναλάμβανε συνέχεια: «Πρέπει να το συνηθίσετε, να εξαναγκάζετε τον εαυτό σας». Η ίδια η Μαρία Νικολάεβνα έκανε αυτόν τον αγώνα κι έλεγε σε όλους, που ήταν σ’ επαφή μαζί της ή που ήταν μαθητές της, να το κάνουν. Επίσης ήθελα να τονίσω μια ιδιαιτερότητα, που είχε η Μαρία Νικολάεβνα: Ο καθένας μας από τον όμιλο θεωρούσε ότι τον ξεχωρίζει απ’ όλους τους υπόλοιπους. Και μόλις μετά από πολλά χρόνια ανακαλύψαμε ότι αυτό το συναίσθημα το είχε κάθε μέλος του ομίλου αγιογραφίας. Βεβαίως και είμαστε ευγνώμονες στη Μαρία Νικολαέβνα για μια τέτοια συμπεριφορά. Και όλοι εμείς πιστεύουμε πως η μοναχή Ιουλιανία είναι άγιος άνθρωπος και πως προσεύχεται εκεί για όλους μας, ιδιαίτερα για τους αγιογράφους. Ο καθένας μας αισθάνεται την ευλογημένη βοήθειά της.

Μαθήματα στον όμιλο αγιογραφίας

« Ακριβώς αυτή αναγέννησε την εικόνα στην Εκκλησία μας»

Πρωθιερέας Βλαδίμηρος Βορομπιόβ, προϊστάμενος του ναού του Αγίου Νικολάου στη Κουζνέτσκαγια Σλομποντά της Μόσχας, Πρύτανης του Ορθοδόξου Ινστιτούτου του Αγίου Τύχωνα:

– Γνώρισα τη Μαρία Νικολάεβνα, όταν μπήκα στη Θεολογική Σχολή, το 1978.

Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που συνάντησα στα σκαλοπάτια της Σχολής και σχεδόν αμέσως κατάλαβα ότι μπροστά μου βρίσκεται ένας άγιος άνθρωπος.

Λόγω της ευλάβειας, που είχε η ψυχή της, ήταν τόσο καρποφόρο το έργο της ζωής της

Όταν έμαθα ότι η επικεφαλής του ομίλου αγιογραφίας είναι η Μαρία Νικολάεβνα, τότε εγγράφηκα αμέσως, αν και συνειδητοποιούσα πως δεν έχω δεξιότητες αγιογράφου. Όμως η προσωπικότητα της Μαρίας Νικολάεβνα ήταν τόσο ελκυστική, που ούτε σκέφτηκα το οτιδήποτε. Παρακολούθησα τα μαθήματα στον όμιλο για κάποιο χρονικό διάστημα και μπορώ να πω ότι εκεί υπήρχε μια ωραία και φιλική ατμόσφαιρα.

Εικόνα «Σύνοδος των Ρώσων Αγίων». Έτος 1934. Ήταν πράος, ταπεινός και σιωπηλός άνθρωπος, που προσευχόταν συνεχώς. Λόγω της ευλάβειας, που είχε η ψυχή της, ήταν και τόσο καρποφόρο το έργο της ζωής της. Εκτός τούτου, ήταν και πνευματικό τέκνο του πατρός Αλεξίου Μετσόφ και του πατρός Σεργίου-μάρτυρα και ήταν συνοδοιπόρος του επισκόπου Αθανασίου (Σάχαροβ), επειδή αυτή έδωσε σάρκα και οστά στην ιδέα του για την εικόνα των Πάντων των εν τη ρωσική γη διαλαμψάντων Αγίων.

Δεν μπορέσαμε να διατυπώσουμε τη σημασία του έργου της, επειδή, στην ουσία, ακριβώς αυτή αναγέννησε την εικόνα στην Εκκλησία μας. Είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς μια αδύνατη γυναίκα μπόρεσε να καταφέρει κάτι τέτοιο. Είναι ένα αληθινό θαύμα! Ιδιαίτερα, όταν μιλάμε για τα χρόνια που η Εκκλησία υφίστατο διωγμούς και η ζωή ήταν τόσο δύσκολη και τρομερή. Και ακριβώς αυτόν τον καιρό έλαβε χώρα η αναγέννηση της εικόνας. Και ο Κύριος, αναμφίβολα, συνεργούσε με τη χάρη Του. Γι’ αυτό όλοι οι κόποι της ήταν τόσο καρποφόροι.