Το πλήρωμα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής

Η έμπνευση για το συγκεκριμένο άρθρο μού ήρθε στη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, καθώς τελούσα τις Θείες Λειτουργίες των Προηγιασμένων Δώρων, τις Τετάρτες και τις Παρασκευές. Τίποτα από όλο το λειτουργικό κύκλο δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί τους. Πολύ δύσκολα σκέφτεσαι τη νηστεία μέσα σε μια τέτοια γιορτή.

Στην Ορθοδοξία υπάρχει μια σειρά από «αγαπημένες λέξεις» που όλες σχεδόν δεν χρησιμοποιούνται στη καθημερινή ομιλία. Έτσι, συνήθως, χρησιμοποιούμε τη λέξη «μυστήριο» (για παράδειγμα), όμως, το κοσμικό ακροατήριο δεν το αντιλαμβάνεται ποτέ έτσι όπως το εννοεί η Εκκλησία. Δεν θυμάμαι να έχω χρησιμοποιήσει τις λέξεις «πληρότητα» ή «πλήρωμα» στην καθημερινότητα. Άλλες σύγχρονες λέξεις αντικατέστησαν αυτές τις εκφράσεις. Δε σημαίνει ότι αυτός που ομιλεί τη γλώσσα, δεν καταλαβαίνει το νόημά τους, αλλά και πάλι, δεν τις καταλαβαίνει έτσι όπως τις χρησιμοποιούν στην Εκκλησία. Υπάρχει μια πραγματικότητα, στην οποία παραπέμπουν οι λέξεις, όπως «μυστήριο» και «πλήρωμα», μια πραγματικότητα που φέρει την πεμπτουσία της ορθόδοξης αντίληψης του κόσμου και της σχέσης του με τον Θεό.

Η καθημερινή χρήση της λέξης «μυστήριο» έγινε συνώνυμο της λέξης «αίνιγμα». Που σημαίνει, δηλαδή, ότι το μυστήριο είναι κάτι που δεν ξέρουμε, αλλά με αρκετή μελέτη μπορούμε να το γνωρίσουμε. Στην Εκκλησία το μυστήριο είναι κάτι που από την ίδια του τη φύση είναι ακατάληπτο και μπορεί να γίνει καταληπτό μόνο με τρόπο πέρα του κόσμου τούτου, κάτι που είναι μοναδικό.

Λέξεις, όπως το «πλήρωμα» ή «πεπληρωμένος», είναι εξίσου σημαντικές και εξειδικευμένες στη γλώσσα της Εκκλησίας, αλλά οι σημασίες τους έχουν ελάχιστη σχέση με τη καθομιλουμένη. Στην Καινή Διαθήκη συναντάμε πολλές φορές τη λέξη «πλήρωμα». Ήταν μια δημοφιλής έννοια στα έργα των γνωστικιστών. Στην χριστιανική της χρήση αναφέρεται στην πνευματική ολότητα ή πληρότητα που, κατά κάποιον τρόπο, αποκαλύπτεται ή εκδηλώνεται. Είναι κάτι παραπάνω από μια Θεϊκή ενέργεια. Είναι κάτι που φέρει μέσα του κάτι από το Θείο. Δεν είναι απλώς η ενέργεια του Θεού, είναι ο ίδιος ο Θεός. Προγενέστερες ενέργειες και λέξεις μπορεί να ήταν υπαινιγμοί για το πλήρωμα, αλλά όταν αποκαλυφθεί το πλήρωμα όλοι οι υπαινιγμοί θα εξαφανιστούν και θα αντικατασταθούν από το ίδιο το πλήρωμα.

Ο κόσμος είναι το σύμβολο, η εικόνα και το μυστήριο

Το βασικό νόημα των λέξεων, όπως μυστήριο και πλήρωμα, είναι η πίστη ότι ο κόσμος μας συσχετίζεται με κάτι που είναι πέρα από αυτόν ή ότι έχει κάτι που βρίσκεται έξω από τα όρια αυτών που φαίνονται προφανή. Ο κόσμος είναι το σύμβολο, η εικόνα και το μυστήριο. Το μυστήριο και το πλήρωμα παραπέμπουν σε πραγματικότητα, που εκφράζεται ως σύμβολο, εικόνα και μυστήριο.

Πολλοί έχουν διαβάσει τα παρακάτω λόγια που επαναλαμβάνονται στο Ευαγγέλιο: «Ίνα πληρωθή το ρηθέν δια του Προφήτου Ησαΐα (ή άλλου προφήτη)». Και οι άνθρωποι νομίζουν ότι ο προφήτης είχε διατυπώσει μια πρόρρηση και ότι αυτή εκπληρώθηκε. Οι βιβλικές προφητείες (στην ορθή χριστιανική αντίληψη) δεν έχουν τίποτα κοινό με την πρόρρηση. Οι προφήτες δεν έβλεπαν το μέλλον, έβλεπαν το πλήρωμα. Αυτό που συνέβαινε ήταν ότι το πλήρωμα εισέβαλλε στον κόσμο μας, έτσι που η προφητεία να «εκπληρώνεται».

Στην Επιστολή προς τους Εφεσίους υπάρχει παραπομπή σε ένα τέτοιο πλήρωμα:

«καὶ πάντα ὑπέταξεν ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ, καὶ αὐτὸν ἔδωκε κεφαλὴν ὑπὲρ πάντα τῇ ἐκκλησίᾳ, ἥτις ἐστὶ τὸ Σῶμα Αὐτοῦ, τὸ πλήρωμα Τοῦ τὰ πάντα ἐν πᾶσι Πληρουμένου» (Εφ. 1, 22-23).

Αυτή η περιγραφή της Εκκλησίας ως «πληρώματος» είναι μια από τις πιο εκθαμβωτικές παραδοχές στην Αγία Γραφή. Η φράση «τὸ πλήρωμα Τοῦ τὰ πάντα ἐν πᾶσι Πληρουμένου» είναι η πρώιμη εκδοχή της έκφρασης «Έγινε ο Θεός άνθρωπος για να γίνει ο άνθρωπος θεός» (Άγιος Αθανάσιος, 4^ος αιώνας). Ο Θεός είναι Αυτός που πληροί, και εμείς είμαστε πεπληρωμένοι (ή ακόμα «πληρούμενοι»). Το ίδιο εκθαμβωτικό είναι και ανάλογο απόσπασμα στην Επιστολή προς Κολοσσαείς (αυτές οι δύο επιστολές έχουν πολλά κοινά σημεία):

«ὅτι ἐν αὐτῷ κατοικεῖ πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος σωματικῶς, καὶ ἐστὲ ἐν αὐτῷ πεπληρωμένοι, ὅς ἐστιν ἡ κεφαλὴ πάσης ἀρχῆς καὶ ἐξουσίας» (Κολ. Β΄, 9-10).

(…) Και πάλι εδώ ο Χριστός αναφέρεται ως πλήρωμα και εμείς γινόμαστε πλήρωμα εν Αυτώ. Η ζωή Του είναι δική μας ζωή, και αυτή η ζωή ή το πλήρωμα είναι αυτό που είναι σημαντικό για μας.

Αυτή η σκέψη είναι ανάλογη με το λόγο του Χριστού στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο:

«Οὐ περὶ τούτων δὲ ἐρωτῶ μόνον, ἀλλὰ καὶ περὶ τῶν πιστευσόντων διὰ τοῦ λόγου αὐτῶν εἰς ἐμέ, ἵνα πάντες ἓν ὦσι, καθὼς σύ, πάτερ, ἐν ἐμοὶ κἀγὼ ἐν σοί, ἵνα καὶ αὐτοὶ ἐν ἡμῖν ἓν ὦσιν, ἵνα ὁ κόσμος πιστεύσῃ ὅτι σύ με ἀπέστειλας.

Καὶ ἐγὼ τὴν δόξαν ἣν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς, ἵνα ὦσιν ἓν καθὼς ἡμεῖς ἕν ἐσμεν,

Ἐγὼ ἐν αὐτοῖς καὶ σὺ ἐν ἐμοί, ἵνα ὦσι τετελειωμένοι εἰς ἕν, καὶ ἵνα γινώσκῃ ὁ κόσμος ὅτι σύ με ἀπέστειλας καὶ ἠγάπησας αὐτοὺς καθὼς ἐμὲ ἠγάπησας (Ιω. 17, 20-23).

Στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο λέγεται ότι ο Χριστός μας έδωσε «τη δόξα Του», όπως ακριβώς ο Πατέρας Τού έδωσε δόξα. Η δόξα δεν είναι έπαινος ή κύρος, αλλά, κάτι ουσιώδες (προσπαθώ να βρω λέξη). Στα εβραϊκά η δόξα (Kavod) είναι ακριβώς κάτι ουσιώδες που έχει βαρύτητα. Το Kavod του Θεού πίεζε τους ιερείς κάτω προς το έδαφος στον καθαγιασμό του Ναού του Σολομώντα (Γ΄Βασ. 8, 11). Όμως, η δόξα δεν συνοδεύει απλά τον Θεό, είναι, κατά κάποιον τρόπο, η ίδια η παρουσία του Θεού.

Η δόξα δεν συνοδεύει απλά τον Θεό, είναι, κατά κάποιον τρόπο, η ίδια η παρουσία του Θεού

Το πλήρωμα έχει μια σχέση με τη δόξα με αυτήν την ουσιώδη έννοια.

«Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν, καὶ ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς μονογενοῦς παρὰ πατρός, πλήρης χάριτος καὶ ἀληθείας…

Καὶ ἐκ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἐλάβομεν, καὶ χάριν ἀντὶ χάριτος·»

(Ιω. Α΄ 14, 16).

Η δόξα του Μονογενούς είναι πλήρης χάριτος και αληθείας και λάβαμε ακριβώς αυτό το πλήρωμα.

Ίσως, αυτή η περιδιάβαση στην Αγία Γραφή μπορεί να φανεί σε αναγνώστες λίγο κουραστική και για πολλούς αυτή η «εκδρομή» γίνεται σε άγνωστα μέρη. Το μυστήριο, το πλήρωμα, η δόξα και τα συναφή, ως ένα μεγάλο βαθμό, παραμελούνται σε πολλές διατάξεις της διδασκαλίας της πίστης στη Δύση. Όταν δεν τα υποτιμούν, αυτά στερούνται μυστηριακού περιεχομένου και μετατρέπονται σε πιο ορθολογικές έννοιες.

Στην Ανατολική Ορθοδοξία η μυστηριακή πλευρά είναι ιδιαίτερα σημαντική, ειδικά στη λειτουργική ζωή και στην προσευχή της Εκκλησίας (αυτό αληθεύει και αναφορικά με την ασκητική παράδοση της Εκκλησίας). Ο τόπος, όπου η γλώσσα και η πραγματικότητα συνδέονται στενά, είναι η Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων (που τελείται τις καθημερινές ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και της Μεγάλης Εβδομάδας). Η Ευχαριστία δεν τελείται αυτές τις μέρες, αλλά η Μετάληψη πραγματοποιείται με τα Δώρα που είχαν αγιαστεί την προηγούμενη Κυριακή. Αυτή είναι η Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων.

Είναι μια μεγαλειώδης ιερή ακολουθία, με αποκορύφωμα την εκφορά των Τιμίων Δώρων από το Ιερό, μπροστά στο εκκλησίασμα, μέσα στη σιωπή. Αυτήν την ώρα όλοι οι παρευρισκόμενοι γονυκλινείς κάνουν μετάνοια. Αυτή η μεταφορά τελείται στη σιωπή και «αοράτως».

Ακριβώς πριν από την εκφορά, ο χορός ψέλνει: «Νυν αι Δυνάμεις των ουρανών συν ημίν αοράτως λατρεύουσιν, Ιδού γαρ εισπορεύεται ο Βασιλεύς της δόξης. Ιδού θυσία μυστική, τετελειωμένη, δορυφορείται». Τα Άγια Δώρα του Σώματος και του Αίματος του Χριστού είναι αληθώς «θυσία μυστική», αληθινό μυστήριο, κρυμμένο για αιώνες, εκδηλώνεται και είναι παρούσα μέσα στην Εκκλησία. Το ίδιο μυστήριο είναι και το πλήρωμα, η ύπαρξή του έχει εκπληρωθεί.

Η Βασιλεία των Ουρανών εισβάλλει στον κόσμο μας, χωρίς να καταστρέφει τη φύση, αλλά να την πληροί

Η χριστιανική ζωή που βιώνεται μέσα στο μυστήριο, είναι ζωή όπου ο Θεός είναι κρυμμένος γίνεται γνωστός, αποκαλύπτεται και γίνεται αντιληπτός. Είναι ζωή, στην οποία η Βασιλεία των Ουρανών εισβάλλει στον κόσμο μας, χωρίς να καταστρέφει τη φύση, αλλά να την πληροί. Όμοια και εμείς, δεν καταστρεφόμαστε με την ένωσή μας με τον Χριστό, αλλά, πιο πολύ, εκπληρωνόμαστε. Γινόμαστε αυτό για το οποίο μας δημιούργησε ο Θεός - το πλήρωμα αυτής της ζωής, και πολλά άλλα που φανερώνονται στη ζωή μας.

Είναι το ίδιο πλήρωμα, για το οποίο μιλάνε οι βίοι των Αγίων. Οι Άγιοι είναι κάτι περισσότερο από ηθικά παραδείγματα για μίμηση. Έχουν το χαρακτηριστικό της πεπληρωμένης ζωής. Σε αυτούς το πλήρωμα, που έχουμε εν Χριστώ, είναι φανερό.

Η μυστηριακή ζωή διαπερνάει ολόκληρη την Ορθοδοξία. Στην ορθόδοξη διδασκαλία είναι πολλά αυτά που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε με τη λογική, αν και όταν πρόκειται, για παράδειγμα, για τη λύτρωση, η γλώσσα της Εκκλησίας είναι ικανή να μισανοίξει το καταπέτασμα αυτού του μυστηρίου. Οι Συνοδικές διατάξεις, από την πρώτη μέχρι την τελευταία, έχουν τις ρίζες τους σε αυτήν την γλώσσα και προϋποθέτουν τη γραμματική της σε όλες τις πτυχές της ζωής της Εκκλησίας.

Ανυψωμένοι, πεπληρωμένοι.