Σκέψεις για την Αγία Αικατερίνη και την τέλεια αγάπη

Μεγαλομάρτυρες Ειρήνη, Αικατερίνη και Βαρβάρα. Μωσαϊκό καθολικού της μονής Οσίου Λουκά, 30 μ.Χ

Το όνομα της μεγαλομάρτυρος Αικατερίνης δίνει τροφή να σκεφτείς πολλά θέματα…Θυμήθηκα πως καθώς επεξεργαζόμουν τα κείμενα της στήλης «Ερώτηση στον ιερέα» για διάφορες ορθόδοξες ιστοσελίδες, πρόσεξα –όχι μία φορά– ότι οι περισσότερες επιστολές (το 70 %), προέρχονται από ανθρώπους που αναζητούν βοήθεια για οικογενειακά προβλήματα, για σχέσεις με το αντίθετο φύλο. Λοιπόν, πολλοί γράφουν για πόνο, βάσανα, καβγάδες, προσβολές! Και καταστάσεις τόσο μπερδεμένες, συγκεχυμένες… Άντε να καταλάβεις! Αν και οι ιερείς πάντα βρίσκουν κάτι να πουν στους πάσχοντες και τους αναζητητές, μόνο όποιος «έχει αυτιά» θα άκουγε, δηλαδή μπόρεσε να πάρει κάτι χρήσιμο από αυτό που διάβασε.

Αδιαμφισβήτητα, όλοι οι άνθρωποι περιμένουν την αγάπη και θέλουν να αγαπηθούν. Αλλά μπορούμε, άραγε, να αγαπάμε και καταλαβαίνουμε την ουσία της λέξης, την οποία πολύ συχνά και εύκολα χρησιμοποιούμε;

Λοιπόν. Αν εκφραστώ λακωνικά, η ιστορία της αγίας Αικατερίνης είναι από μόνη της μια ιστορία αναζήτησης της αληθινής αγάπης. Και ακόμη, είναι ένα εντυπωσιακό παράδειγμα του πώς η ανθρώπινη ψυχή μπορεί να αγαπήσει θερμά τον Θεό. Έτσι που ακόμα και αν έρθει ο θάνατος, δεν είναι τρομερό…

Όλοι οι άνθρωποι περιμένουν την αγάπη και θέλουν να αγαπηθούν. Αλλά είμαστε ικανοί άραγε να αγαπήσουμε;»

Η ζωή και ο θάνατος αυτής της αγίας Παρθενομάρτυρος συνδέεται με ασυνήθιστα, αξιοθαύμαστα γεγονότα. Δε θα τα απαριθμήσω όλα, θα αναφέρω μόνο ότι την εκτέλεσαν σε μια αιγυπτιακή πόλη στις όχθες της Μεσογείου και τα ιερά της λείψανα τα βρήκαν τριακόσια χρόνια μετά στην κορυφή του πιο ψηλού όρους Σινά! Δίπλα στο ιερό βουνό Χωρήβ, όπου ο προφήτης Μωυσής έλαβε από τον Θεό τις Δέκα Εντολές. Ύστερα από αυτό, καθώς έτυχε να επισκεφτώ αυτό το ιερό μέρος και να δω το αρχαίο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης, είδα τον βίο της σε ένα νέο φως.

Η Αικατερίνη ήταν η μοναχοκόρη ευγενών. Διέθετε μια σπάνια ομορφιά και νοημοσύνη. Εκτός αυτού, στην ηλικία των δεκαοχτώ ετών είχε εξαιρετική μόρφωση, που την απέκτησε στα πανεπιστήμια της Αλεξάνδρειας. Ήξερε άψογα την ελληνική λογοτεχνία και φιλοσοφία, ρητορική, ιατρική και γνώριζε ξένες γλώσσες.

Φυσικά, η φήμη μιας τέτοιας νύφης εξαπλώθηκε πέρα από τα σύνορα της φωτισμένης και μεγάλης –εκείνα τα χρόνια– Αλεξάνδρειας. Οι πιο υψηλόβαθμοι νέοι της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας επιθυμούσαν να παντρευτούν την υπέροχη Αικατερίνη. Όμως εκείνη δίσταζε να αποφασίσει… Οι γονείς της προσπάθησαν με κάθε δυνατό τρόπο να την πείσουν να παντρευτεί. Ωστόσο, η νεαρή κοπέλα απρόσμενα δήλωσε στους γονείς της: «Αν θέλετε να παντρευτώ, τότε βρείτε μου έναν άντρα, ο οποίος θα είναι ισάξιος με εμένα στη μόρφωση, στα πλούτη, στην ομορφιά και την ευφυία». Οι προϋποθέσεις αυτές φαίνονταν, πρακτικά, ανέφικτες… Και όλοι οι υποψήφιοι γαμπροί απορρίφθηκαν.

Άραγε, λοιπόν, η Αικατερίνη ήταν πολύ περήφανη;! Μπορεί και να ήταν. Δύσκολο να πεις, η ιστορία της ήταν πολύ παλιά, σκέψου, 1700 χρόνια πριν. Και το να καταλάβεις αυτό που υπάρχει στην ψυχή του άλλου ανθρώπου, είναι δύσκολο πράγμα. Αυτό μέχρι το τέλος ένας Θεός το ξέρει. Σε εμάς έφτασαν διάφορες εκδοχές του βίου της αγίας. Σε μία από αυτές, αναφέρεται ξεκάθαρα ότι η Αικατερίνη ήταν πολύ υπερήφανη για τον εαυτό της. Αυτό είναι κατανοητό, είναι δύσκολο για έναν άνθρωπο που είναι προικισμένος με πολλά ταλέντα, να αντισταθεί στο αίσθημα της ανωτερότητας.

Σε άλλα κείμενα λέγεται, ότι η Αικατερίνη αγάπησε την αγνότητα και γι’ αυτό αποφάσισε να μην παντρευτεί. Παρεμπιπτόντως, το όνομά της στα ελληνικά σημαίνει «πάντα καθαρή».

Και μπορεί να ήθελε απλώς να είναι ευτυχισμένη; Να ήθελε, ώστε ο σύζυγος να είναι όχι μόνο σημαντικός άνθρωπος, αλλά και μια ενδιαφέρουσα για εκείνη προσωπικότητα. Και το σημαντικότερο, να υπήρχε μεταξύ τους αγάπη και σεβασμός. Εξάλλου, οι γάμοι μεταξύ κληρονόμων ευγενών και βασιλικών οικογενειών συνήθως συνάπτονταν όχι από αγάπη αλλά από κρατικό συμφέρον. Η προικισμένη με ευφυία και ομορφιά κοπέλα κατάλαβε ότι ένας τέτοιος γάμος ήταν αδύνατο να της φέρει ευτυχία, έτσι προσπαθούσε να βρει κάτι αληθινά σημαντικό…

Όρος Σινά: το μέρος όπου δύο σπουδαίοι άγιοι –οι προφήτες Μωυσής και Ηλίας– αναζητούσαν τον Θεό και τον συνάντησαν. Και φαίνεται πολύ συμβολικό ότι αυτό το ιερό μέρος είναι συνδεδεμένο ακόμη και με το όνομα της αγίας Αικατερίνης. Μέσα σε όλα, αναζητούσε όχι μόνο τον Αιώνιο Θεό, όπως έκανε ο Μωυσής και ο Ηλίας, αναζητούσε την τέλεια αγάπη και τη βρήκε, όχι όμως ανάμεσα στους ανθρώπους, έγινε νύφη για τον Χριστό. Και για την αγάπη της στον αληθινό Θεό, θυσίασε την ίδια της τη ζωή.

Όμως, είναι σαφές: η πορεία της, η επιλογή της, το μέτρο της είναι πέρα από τη δύναμη του καθενός. Και δε μιλάμε για το ότι όλοι θέλουν να μιμηθούν αυτή τη μεγαλομάρτυρα. Στους περισσότερους από εμάς, ο Θεός προσφέρει έναν άλλο, απόλυτα αληθινό δρόμο. Αλλά αυτός δεν είναι ευκολότερος και ακόμη περισσότερο μακρύς…

Οι περισσότεροι από εμάς επιλέγουμε την επίγεια αγάπη και τη δημιουργία οικογένειας. Αλλά πόσα λάθη, δράματα και τραγωδίες συμβαίνουν σε αυτό το ταξίδι…Και πόσο συχνά κάνουμε λάθος, ονομάζοντας αγάπη αυτό, που σε καμία περίπτωση δεν είναι, και που παρουσιάζεται σαν νοσηρή παραμόρφωση…

Πληθώρα βιβλίων έχουν γραφτεί για αυτό το θέμα, όμως εγώ θα σταθώ σε ένα: «Έρωτας, αγάπη, εξάρτηση». Οι συγγραφείς του – ο Μοσχοβίτης ιερέας Αντρέι Λόργκους, πρύτανης του Ινστιτούτου χριστιανικής ψυχολογίας και η συνεργάτιδά του Όλγα Κρασνίκοβα. Αυτή είναι η έκθεση μιας σειράς διαλέξεων του συγγραφέα για όσους θέλουν να χτίσουν οικογενειακή ευτυχία. Όμως καλύτερα να πούμε ότι αυτό είναι ένα βιβλίο για την αγάπη, γραμμένο με αγάπη, ειλικρινή, με φροντίδα για τον άνθρωπο και για τον υψηλότερο σκοπό του.

Ο πατήρ Ανδρέας έχει πολλές σοφές σκέψεις και παρατηρήσεις σχετικές με τα υγιή συναισθήματα και την παθολογία – την αρρωστημένη εξάρτηση, η οποία μπορεί να δηλητηριάζει τη ζωή του ανθρώπου για χρόνια. Αλλά θέλω εδώ να συνοψίσω με δικά μου λόγια.

Από την ανάλυση επώδυνων, παραμορφωμένων σχέσεων συνάγεται ένα σημαντικό συμπέρασμα: o εξαρτημένος άνθρωπος μέχρι να πεθάνει φοβάται μη χάσει την ταυτότητα, την οποία κρατάει κυριολεκτικά με μια λαβή θανάτου. Και είναι έτοιμος να ταπεινωθεί ή αντίθετα να καταφύγει σε διάφορες απρεπείς πράξεις, για παράδειγμα, να παρακολουθήσει, να ελέγχει αυστηρά, να αναγκάσει, αν είναι να μη χάσει εκείνον με τον οποίο είναι φοβερά συνδεδεμένος.

Εκτός αυτού, ο άνθρωπος είναι πάντα ελεύθερος να χαρίσει ή όχι τα συναισθήματά του σε άλλον. Και οι συγγραφείς του βιβλίου ισχυρίζονται ότι η ουσία της εξάρτησης βρίσκεται ακριβώς σε αυτό: o εξαρτημένος δε δίνει την ελευθερία σε αυτόν που έχει ερωτευτεί, θέλει να γίνονται όλα σύμφωνα με το δικό του σενάριο και μόνο με τον τρόπο που θέλει εκείνος. Φυσικά, αυτός ο εγωισμός, είναι συναίσθημα ανάξιο του χριστιανού και γενικά του ανθρώπου.

Η αληθινή αγάπη, τα υψηλά αισθήματα, οι εμπνευσμένες σχέσεις είναι δυνατές μόνο όταν δε φοβάσαι να χάσεις και αναγνωρίζεις σε αυτόν τον οποίο ονομάζεις αγαπημένο ή αγαπημένη, το δικαίωμα να αντιλαμβάνεται και να αισθάνεται την ελευθερία όπως εκείνος θέλει και αποφασίζει.

Αλλά το να μαθαίνεις να είσαι υπομονετικός και να δέχεσαι τον άλλο με την ατομικότητά του, την ιδιαιτερότητά του, τη μοναδικότητά του, την περιπλοκότητα και το ακατάληπτο, είναι, βέβαια, δύσκολη υπόθεση. Ο Σεργκέι Αβερίντσεβ, χριστιανός φιλόσοφος, καθηγητής, ακαδημαϊκός της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών έχει ένα αυθεντικό άρθρο για αυτό το θέμα: «Γάμος και οικογένεια: πρώιμη εμπειρία χριστιανικής ματιάς στα πράγματα». Βέβαια είναι λίγο δύσκολο, φιλοσοφικά γραμμένο, όμως εκεί υπάρχουν εκπληκτικές, ασυνήθιστες σκέψεις.

Αν επιστρέψω στο βιβλίο του πατέρα Ανδρέα Λόργκους, αυτό μιλάει αρκετά ξεκάθαρα και με διαφάνεια για το πόσο λεπτή είναι η γραμμή μεταξύ υγιούς, θετικής προσκόλλησης και παραμορφωμένης, νοσηρής εκδοχής μιας σχέσης, όταν ο ένας από τους δύο ή ίσως και οι δύο, φοβούνται απίστευτα μη χάσουν ο ένας τον άλλον και είναι έτοιμοι να κάνουν τα πάντα για να το αποτρέψουν. Αυτός ο φόβος μπορεί να πάρει τερατώδεις μορφές.

Ωστόσο, πάντα και για όλους μόλις ενεργοποιηθεί το αίσθημα της κτητικότητας και η επιθυμία να κρατήσεις τον άλλο με οποιοδήποτε κόστος, αρχίζει η κακοποίηση προς το άτομο και η άρνηση της ελευθερίας του άλλου ατόμου. Και αυτό δεν είναι καλό.

Ο χριστιανός γνωρίζει ότι η ικανότητά του να αγαπήσει τον πλησίον είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ικανότητά του να αγαπήσει τον Θεό

Όταν επιθυμείς με κάθε τρόπο να κρατήσεις αυτό το οποίο έχεις πολλή ανάγκη και σου είναι πολύτιμο, μπορείς να πέσεις σε μια παγίδα, στην παγίδα του εγωισμού και να κάνεις ένα σωρό βαριά λάθη στις σχέσεις. Ωστόσο μπορείς…να αρχίσεις να μαθαίνεις να αγαπάς. Και αυτό, χωρίς αμφιβολία, είναι καλύτερο από το να κάνεις νοσηρές σκέψεις ότι αυτός (ή αυτή) δε με καταλαβαίνει, δε με σέβεται, δε μ’αγαπάει!

Ο χριστιανός γνωρίζει ότι η ικανότητα ή η ανικανότητά του να αγαπήσει τον πλησίον και πρώτα απ’ όλα, αυτόν με τον οποίο θέλει να είναι μαζί (κυριολεκτικά «μία σάρκα») είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ικανότητά του να αγαπήσει τον Θεό.

Γι’ αυτό, θέλω να τελειώσω αυτόν τον μονόλογο περί επίγειας αγάπης με τα λόγια του αποστόλου της ουράνιας αγάπης, Ιωάννη του Χρυσόστομου: «Στην αγάπη δεν υπάρχει φόβος, αλλά η τέλεια αγάπη αποδιώχνει τον φόβο, επειδή στον φόβο υπάρχει μαρτύριο. Αυτός που φοβάται είναι ατελής στην αγάπη» (1 Ιω, 4,18).