Ο Σούρικ εναντίον του Χίτλερ: Η ζωή και η θανατική εκτέλεση του αγίου αντιφασίστα. Μέρος Α.

Μπροστά από την είσοδο του Πανεπιστημίου του Μονάχου τα φυλλάδια είναι σκορπισμένα πάνω στο λιθόστρωτο. Βρίσκονται εδώ για πολλά χρόνια. Είναι μπρούντζινα. Αποτελούν την ανάμνηση για το «Λευκό Ρόδο», μια ομάδα νεαρών χριστιανών που στο τέλος της δεκαετίας του 1930 και στις αρχές της δεκαετίας του 1940 δεν φοβήθηκαν ν’ αντισταθούν στον εθνικοσοσιαλισμό, στο κέντρο της ναζιστικής Γερμανίας.

Τα ονόματα έντεκα φοιτητών, εννιά από τους οποίους εκτελέστηκαν το 1943, είναι γνωστά σε όλη τη Γερμανία. Όμως ακόμη και στη Γερμανία πολύ λίγοι ξέρουν ότι ένας από αυτούς ήταν Ρώσος κατά το ήμισι κι επιπλέον χριστιανός ορθόδοξος. Και ότι στις 5 Φεβρουαρίου του 2012 αγιοκατατάχθηκε από την Εκκλησία ως Νεομάρτυρας Αλέξανδρος εν Μονάχω (Σμορέλ).

Μνημείο του «Λευκού Ρόδου». Φωτό Gryffindor/wikipedia. org

Από το Ορενμπούργκ στο Μόναχο

Το 1917, στο Ορενμπούργκ, στην οικογένεια του γιατρού Γκουγκό Σμορέλ και της συζύγου του Νατάλια Βεντένσκαγια γεννήθηκε ένας γιος, στον οποίο έδωσαν το όνομα Αλέξανδρος. Σε ηλικία 2 ετών η μητέρα του πέθανε από τύφο και το αγοράκι έμεινε με την γκουβερνάντα του, Φεοδόσια Λάπσινα. Ύστερα από 2 χρόνια, ο πατέρας του Αλέξανδρου παντρεύτηκε με τη Γερμανίδα, εθελόντρια αδελφή νοσοκόμα, Αλεξάνδρα Χόφμαν.

Ο Αλέξανδρος Σμορέλ με την οικογένειά του

Η οικογένεια του Σμορέλ μετανάστευσε από την επαναστατική Ρωσία στη Γερμανία. Η γκουβερνάντα, επίσης, έγινε «Γερμανίδα» με πλαστά έγγραφα. Με πολλές δυσκολίες έφτασαν στο Μόναχο κι έμειναν εκεί. Στην οικογένεια γεννήθηκαν άλλα δύο παιδιά, ο Έριχ και η Ναταλί. Η Ρωσίδα γκουβερνάντα έφτιαχνε κρέπες, ετοίμαζε τσάι στο σαμοβάρι, διηγόταν ρωσικά παραμύθια κι έλεγε ρωσικά νανουρίσματα πριν για ύπνο. Στην οικογένεια μιλούσαν Ρώσικα και το ορθόδοξο Πάσχα έφτιαχναν τσουρέκια.

Ο Αλέξανδρος μεγάλωσε σε κύκλο καλλιτεχνών. Η οικογένεια του Σμορέλ έκανε παρέα με την οικογένεια του ζωγράφου Λεονίντ Παστερνάκ, δηλαδή του πατέρα του Μπορίς Παστερνάκ. Ωστόσο, ανάμεσα στις επαφές του υπήρχαν τόσο γιατροί όσο και ιερείς. Ο ίδιος ο Γκουγκό Σμορέλ ήταν προτεστάντης, η μητριά, την οποία ο Αλέξανδρος αποκαλούσε μητέρα, ήταν καθολική, όμως τον γιο, που βαφτίστηκε στη Ρωσία, συνέχισαν να τον ανατρέφουν με ορθόδοξες παραδόσεις.

Μέτωπο εργασίας

Το 1937 o Αλέξανδρος σκόπευε να μπει σε πανεπιστήμιο, ώστε ν’ ακολουθήσει την επαγγελματική πορεία του πατέρα του και να γίνει γιατρός. Όμως, πριν έπρεπε να στρατευθεί ή να βρει κάποια εναλλακτική λύση. Έτσι κατατάχθηκε εθελοντής στην «Υπηρεσία Εργασίας του Ράιχ». Και όμως, τελικά, επιστρατεύτηκε στο τάγμα τροχήλατου πυροβολικού για ενάμιση χρόνο. Εκεί έπρεπε να δώσει όρκο, δηλαδή να ορκιστεί πίστη στον Χίτλερ.

Ο Αλέξανδρος είχε ήδη καταλάβει τι είναι ο ναζισμός και στην αρχή αρνήθηκε να ορκιστεί, ρισκάροντας όχι μόνο την καριέρα του, αλλά και την ελευθερία του, ακόμη και τη ζωή του. Ευτυχώς, ο αρχηγός της ομάδας του, άνθρωπος έξυπνος κι εύσπλαχνος, έκανε τα πάντα, ώστε να καλύψει αυτήν την ιστορία. Ο Σμορέλ, τελικά, έδωσε τον όρκο, ώστε να μη θέσει την οικογένειά του σε κίνδυνο.

Το 1938 ο Αλέξανδρος στάλθηκε στην Αυστρία. Μπροστά στα μάτια του η χώρα «επανενώθηκε» βίαια με τη Γερμανία και μετά από ενάμιση χρόνο στη Σουδητία θα δει με τα μάτια του το κόστος που πλήρωσαν οι Τσέχοι για τη Συμφωνία του Μονάχου με την προσάρτηση της πατρίδας τους στη Γερμανία.

Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο της υπηρεσίας του ο Αλέξανδρος σπούδασε σε σχολή νοσοκόμων και την άνοιξη του 1939 επέστρεψε στο Μόναχο.

Νοσταλγία

Και να, πραγματοποιήθηκε το όνειρο του Σμορέλ, ο οποίος έγινε φοιτητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου. Όμως, ήδη από το δεύτερο έτος των σπουδών τον κάλεσαν στον στρατό, σε λόχο του Υγειονομικού, και τον έστειλαν στη Γαλλία. Πάντως, για λίγο.

Στο Πανεπιστήμιο άρχισε η φιλία του με τον φοιτητή-γιατρό Χανς Σολ, μελλοντικό μέλος του «Λευκού Ρόδου». Με άλλα μέλλοντα μέλη της Αντίστασης, όπως ο Κρίστοφ Προμστ και η αδελφή του Αγγέλικα, ο Σμορέλ γνωρίστηκε ακόμη νωρίτερα.

Στη διάλεξη. Φωτογραφία από την ιστοσελίδα bpb. de

Ο Αλέξανδρος τους μιλούσε πολύ για τη Ρωσία, την οποία αγαπούσε, αν και ήξερε γι’ αυτήν μόνο από διηγήσεις του πατέρα και της νταντάς του και από τις προσωπικές αναμνήσεις των πρώτων παιδικών του χρόνων:

«Λατρεύω στη Ρωσία τις αιώνιες στέπες και την απλωσιά, τα δάση και τα βουνά, επί των οποίων ο άνθρωπος δεν έχει καμία εξουσία. Αγαπώ τους Ρώσους και ό,τι το ρωσικό. Πράγματα τα οποία δεν μπορεί να τ’ αφαιρέσει κανείς και χωρίς αυτά κανείς άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ο εαυτός του. Η καρδιά και η ψυχή τους δεν μπορούν να κατανοηθούν με το μυαλό, αλλά μπορείς μόνο να τις μαντέψεις και να τις αισθανθείς, καθώς αποτελούν έναν πλούτο, που δεν μπορεί ν’ αφαιρεθεί ποτέ. Ακόμα και αν δεν μας δοθεί η δυνατότητα να κοιτάξουμε στα μάτια αυτών των ανθρώπων, αυτοί μας χαμογελούν από τις σελίδες των μυθιστορημάτων και διηγήσεων του Γκόγκολ, του Τουργκένιεφ, του Τσέχοβ, του Λέρμοντοβ, του Ντοστοέβσκι».

Οι διηγήσεις του Αλεξάνδρου ενέπνευσαν τόσο πολύ τους Γερμανούς φίλους του, που άρχισαν να μαθαίνουν Ρωσικά.

Στο Μόναχο, ο Αλέξανδρος πήγαινε στη ρωσική εκκλησία, επικοινωνούσε με τους μετανάστες από τη σοβιετική Ρωσία. Παρακάτω είναι το γράμμα του προς την Αγγέλικα Προμστ:

«Πού είναι η δικαιοσύνη του Θεού; Πού είναι αυτή; Την Κυριακή του Πάσχα ο απλός κόσμος πήγε στην εκκλησία, ενώ οι μικροαστοί ακόμη και πριν το μεσημέρι περίμεναν ήδη στις ουρές των κινηματογράφων. Βρόμικα καθάρματα! Γιατί αυτά τα πλάσματα έχουν δουλειά, ψωμί, στέγη, πατρίδα; Και γιατί δεν τα έχουν όλα αυτά όσοι ήταν στην εκκλησία σήμερα; Όλοι αυτοί οι άνθρωποι έχασαν την Πατρίδα τους, για να γλυτώσουν από την αιχμαλωσία. Προσεύχονται εδώ και 22 χρόνια. Ακόμη και τώρα, που τους διώχνουν για δεύτερη φορά, αυτοί συνεχίζουν να πιστεύουν και πάλι πηγαίνουν στην εκκλησία και προσεύχονται κι ελπίζουν. Η πίστη, άραγε, δεν είναι το υψηλότερο αγαθό; Δεν είναι το πιο πολύτιμο; Δεν θ’ αφεθούν όλα τα άλλα αμαρτήματα χάρη σ’ αυτήν;».  

Η αρχή του «Λευκού Ρόδου»

Τον Ιούνιο του 1941 η Γερμανία επιτέθηκε στη Σοβιετική Ένωση. Ο Αλέξανδρος Σμορέλ αγαπούσε τη Ρωσία, αλλά και τη Γερμανία επίσης. Υπέφερε πολύ, βλέποντας πώς αυτή βυθιζόταν ορμητικά στο σκοτάδι. Δεν χρειάστηκε να επιλέξει: Από τα παιδικά του χρόνια ονειρευόταν η Ρωσία ν’ απελευθερωθεί από τους μπολσεβίκους, αλλά τους φασίστες τους μισούσε ακόμη περισσότερο.

Τον χειμώνα του 1942, στο απόγειο του πολέμου, όταν η Γερμανία χαιρέτιζε τον Φύρερ και δόξαζε τις νίκες του, ένας φίλος του Αλεξάνδρου, ο Χάνς Σολ, τον γνώρισε με τον ζωγράφο Μάνφρεντ Εϊκεμάιερ. Από αυτόν οι φοιτητές έμαθαν για τη μαζική εξόντωση των Εβραίων σε κάποιο γκέτο. Τότε κατάλαβαν ξεκάθαρα ότι τη χώρα τους κυβερνούσαν ψυχοπαθείς κι εγκληματίες, που την οδηγούσαν στον γκρεμό. Έπρεπε οι Γερμανοί να μάθουν για τα εγκλήματα των Ναζί.

Μαζί με τον Χανς Σολ

Ο Αλέξανδρος μαζί με τον φίλο του Χανς δημιούργησαν το πρώτο αντιφασιστικό φυλλάδιο:

«Η ερημωμένη γη φύτρωσε με αγριόχορτα, ο λαός βρίσκεται σε κατάσταση ντροπής, οι εγκληματίες θριαμβεύουν. Πολύ αργά θυμηθήκαμε τις χαμένες αλήθειες: Όλοι οι καλοί άνθρωποι σκόρπισαν και το όνομα του κακού είναι “λεγεών”». Αυτό είναι ένα απόσπασμα από ένα ποίημα του Γκότφριντ Κέλερ, ενός Γερμανού ποιητή του 19^ου αιώνα. Στη ναζιστική Γερμανία τα λόγια του αποδείχτηκαν πιο επίκαιρα από τις εφημερίδες.

«Δεν σιωπούμε, είμαστε η ακάθαρτη συνείδησή σας. “Το Λευκό Ρόδο” δεν θα σας αφήσει ήσυχους!».

Στη μικρή οργάνωσή τους οι φοιτητές έδωσαν το όνομα του γνωστού αντιπολεμικού μυθιστορήματος «Λευκό Ρόδο».

Εκατό φάκελοι χωρίς αποστολέα

Λοιπόν, το κείμενο του φυλλαδίου ήταν έτοιμο. Ο Αλέξανδρος το πληκτρολόγησε σε μια γραφομηχανή «Remington», την οποία, κατά ειρωνεία της τύχης, τη δανείστηκε από έναν πρώην συμμαθητή του, που έγινε μέλος των SS. Πώς, όμως, να πολυγραφηθούν τα φυλλάδια; Πώς να τα μοιράσει; Ο Χανς και ο Άλεξ αγόρασαν πολύγραφο. Τις ταχυδρομικές διευθύνσεις τις διάλεξαν τυχαία, από τους τηλεφωνικούς καταλόγους και τα δικά τους σημειωματάρια. Έγραψαν διευθύνσεις πάνω στους φακέλους, έβαλαν μέσα τα φυλλάδια και μετά απλώς πήγαν στο ταχυδρομείο κι έδωσαν εκατό φακέλους χωρίς αποστολέα στον υπάλληλο. Και παρ’ όλο που όλη αυτή η επιχείρηση ήταν ανόητη και θανατηφόρα επικίνδυνη, τα κατάφεραν!

Ύστερα, στους δυο νεοφερμένους «με τις υπόγειες δραστηριότητες» προτέθηκε η αδελφή του Χανς, η Σοφί Σολ, και σύντομα οι εκκλήσεις του «Λευκού Ρόδου» εμφανίστηκαν όχι μόνο στη Γερμανία, αλλά και στην Αυστρία:

«Σ’ αυτό το φυλλάδιο θέλαμε να σας γράψουμε όχι για το εβραϊκό ζήτημα, όχι για να προστατέψουμε τους Εβραίους, όχι. Μόνο ως παράδειγμα θέλαμε να σας αναφέρουμε το γεγονός ότι τη στιγμή της κατάκτησης της Πολωνίας τριακόσιες χιλιάδες Εβραίοι σκοτώθηκαν σ’ αυτήν τη χώρα, μ’ έναν θηριώδη τρόπο. Σε αυτό βλέπουμε ένα φρικτό έγκλημα κατά της αξιοπρέπειας των ανθρώπων, το οποίο δεν μπορεί να συγκριθεί σε φρίκη με κανένα άλλο κατά τη διάρκεια όλης της ιστορίας της ανθρωπότητας».

Στο Ανατολικό μέτωπο

Το καλοκαίρι του 1942 συνέβη κάτι, το οποίο ο Αλέξανδρος περίμενε και φοβόταν: Αυτός και δύο σύντροφοί του, ο Χανς Σολ και ο Βίλι Γκραφ, στάλθηκαν επειγόντως στο Ανατολικό μέτωπο, στον 2^ο φοιτητικό λόχο. Έπρεπε να υπηρετήσουν ως νοσοκόμοι σε νοσοκομεία εκστρατείας. Αλλά πριν φτάσουν στη Ρωσία, οι φοιτητές βρέθηκαν στη Βαρσοβία. Και πάλι έπαθαν σοκ. Ο Χανς Σολ έγραψε το εξής γράμμα στο σπίτι του:

Στο μέτωπο

«Η παραμονή στη Βαρσοβία θα με αρρωστήσει. Δόξα τω Θεώ, αύριο θα προχωρήσουμε! [...] Στο πεζοδρόμιο είναι ξαπλωμένα τα παιδιά, που είναι έτοιμα να πεθάνουν από την πείνα και ζητούν ψωμί, ενώ από τον απέναντι δρόμο ακούγεται κάποια ενοχλητική τζαζ».

Τον Αύγουστο ο Αλέξανδρος, ο Χανς και ο Βίλι βρίσκονταν ήδη στη Βιάζμα, στην 252^η μεραρχία. Από εκεί τους έστειλαν στο Σμολένσκ, στο Γκζατσκ. Στο νοσοκομείο είχαν λίγη δουλειά κι έτσι ο Αλέξανδρος είχε αρκετό χρόνο να βελτιώσει την αγαπημένη του γλώσσα, επικοινωνώντας με Ρώσους γιατρούς. Έκανε γνωριμίες, επισκεπτόταν συχνά έναν ιερέα, πήγαινε μαζί με τους φίλους του στις ορθόδοξες εκκλησίες, άκουγε να ψέλνουν οι αγρότες κι έψελνε και ο ίδιος μαζί τους.

Σχεδόν ποτέ δεν ήταν απαραίτητο οι νοσοκόμοι να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, αλλά υπάρχουν δεδομένα ότι ο Αλέξανδρος Σμορέλ βοηθούσε όχι μόνο τους Γερμανούς τραυματισμένους, αλλά και τους Σοβιετικούς, καθώς και ότι μαζί με τους συντρόφους του έθαψαν κρυφά έναν Ρώσο στρατιώτη, τάισαν κάποιους Ρώσους με ψωμί και τους παρείχαν ιατρική βοήθεια.

Στις αρχές Οκτωβρίου ο Αλέξανδρος επέστρεψε στη Γερμανία. Έγραψε στους φίλους του από το Γκζατσκ το εξής:

«Τις νύχτες έβλεπα στα όνειρά μου εσάς και τη Ρωσία, γιατί η ψυχή μου, η καρδιά μου, οι σκέψεις μου, έχουν μείνει στην Πατρίδα. Αλλά προς το παρόν πρέπει να παραμείνω στη Γερμανία. Θα μπορέσω να σας πω πολλά, όταν βρεθούμε ξανά. Τώρα είναι νωρίς να μιλάμε γι’ αυτό».

Έκκληση εναντίον του πρέσβη του Αντιχρίστου

Οι φοιτητές στο Μόναχο, που πρόλαβαν να συσπειρωθούν σε μια ισχυρή ομάδα, συνέχισαν με νέα δύναμη τον αφελή, θα έλεγε κανείς, εντελώς παράλογο και μάταιο αγώνα με το Τρίτο Ράιχ. Ο Χανς και η Σοφί Σολ, ο Κρίστοφ Προμπστ, ο Βίλι Γκραφ, ο Αλέξανδρος Σμορέλ, ο καθηγητής Κουρτ Χούμπερ, τι μπορούσαν να είχαν κοινό μεταξύ τους; Αγαπούσαν τον πολιτισμό, τη λογοτεχνία, γερμανική και ρωσική, συζητούσαν για την ποίηση και τη μουσική, διάβαζαν Λάο Τσε, Αριστοτέλη, Έσσε, Γκαίτε. Όμως πρώτα απ’ όλα, και σ’ αυτό συμφωνούν όλοι οι ιστορικοί που ασχολούνται με το «Λευκό Ρόδο», επρόκειτο κατ’ αρχήν για έναν χριστιανικό σύνδεσμο. Οι λουθηρανοί Χανς και Σοφί Σολ, οι καθολικοί Προμπστ, Χούμπερ και Γκραφ, καθώς και ο ορθόδοξος Αλέξανδρος Σμορέλ ήταν ενωμένοι με την πίστη τους στον Χριστό και με την κατανόηση ότι η ιδεολογία του εθνικοσοσιαλισμού είναι απάνθρωπη και ότι ο Χίτλερ αποτελεί έναν πραγματικό πρέσβη του Αντίχριστου, έναν δαίμονα, που θυσιάζει ολόκληρους λαούς. Οι παραλήπτες των μηνυμάτων τους ήταν οι χριστιανοί. Σ’ αυτούς έκανε τις εκκλήσεις του το «Λευκό Ρόδο».

Τα μέλη της οργάνωσης των Γερμανών αντιφασιστών «Λευκό Ρόδο», που δραστηριοποιείτο στα εδάφη του Τρίτου Ράιχ

Από αριστερά προς τα δεξιά: Χανς Σολ, Σοφί Σολ, Κρίστοφ Προμπστ. Η φωτογραφία είναι του 1942 (urmindace. com)

Ο αριθμός αντιτύπων του πέμπτου φυλλαδίου, που εκδόθηκε στις αρχές του 1943, με τον τίτλο «Εκκλήσεις προς όλους τους Γερμανούς!» έφτασε τις 6.000. Οι νεαροί τόλμησαν να δείξουν το σχέδιο της έκκλησής τους στον καθηγητή τους, τον Κουρτ Χούμπερτ. Εκείνος επεξεργάστηκε το υπερβολικά ριζοσπαστικό κείμενο των μαθητών του κι ενέκρινε το έργο.

Τα φυλλάδια τα πήγαιναν σε διάφορες πόλεις, όπως στο Σάλτσμπουργκ, το Λιντς, τη Βιένη, τη Φρανκφούρτη. Τα έβαζαν σε γραμματοκιβώτια και τα ταχυδρομούσαν. Αλλά το ν’ αγοράζουν γραμματόσημα και φακέλους σε μεγάλους αριθμούς ήταν επικίνδυνο. Όταν τα γραμματόσημά τους τελείωσαν, τότε οι νεαροί άρχισαν να βάζουν τα φυλλάδια στις εισόδους των κατοικιών, στις αυλές, στα καταστήματα και στους τηλεφωνικούς θαλάμους.

Υπήρχε διαφορετική αντίδραση στα φυλλάδια από τον κόσμο. Κάποιος τα πετούσε έξω, κάποιος τα έδειχνε στους γείτονες και αγανακτούσε. Και μόνο λίγοι τολμούσαν, αν και μέσα τους, να συμφωνήσουν με το «Λευκό Ρόδο». Παρ’ όλο που υπήρχαν άνθρωποι που συνειδητοποιούσαν ποιος ήταν ο Χίτλερ, φοβόντουσαν να το συζητήσουν ακόμη και στο σπίτι τους. Αντίθετα, αυτοί που παραλαμβάνοντας το φυλλάδιο το πήγαιναν αμέσως στην αστυνομία, υπήρξαν αρκετοί. Η αστυνομία στη συνέχεια παρέδωσε την υπόθεση στην Γκεστάπο.