Μαγεμένος ταξιδευτής Αρσένι Σιμάτοφ: «Ολόκληρη η απέραντη χώρα μας έγινε δική μου». Μέρος Α.

Αρσένι Σιμάτοφ Η εποχή μας αποτελείται όχι μόνο από πολεμικές τραγωδίες, πολιτικές διαμάχες, σκληρούς υπαρξιακούς αγώνες από τη μία πλευρά, και από απερίσκεπτα υπερκαταναλωτική άσκοπη ζωή από την άλλη. Ανάμεσά μας ζουν άνθρωποι και συνάμα οι νέοι άνθρωποι, που δημιουργούν ωραία πράγματα, φως, ομορφιά, πραγματοποιούν όνειρα…Εκείνοι που εξακολουθούν να έχουν το θάρρος και την εφευρετικότητα να το κάνουν αυτό, να μετουσιώσουν τα όνειρά τους σε πράξη, ακόμα και αν είναι «μικρά». Αλλά από τέτοια «μικρά πράγματα» δεν χτίζεται η εικόνα της Πατρίδας;

Η δουλειά του Αρσένι Σιμάτοφ, του αυτοαποκαλούμενου «ακραίου κριτικού τέχνης» δεν του αποφέρει ούτε κέρδος ούτε κάποια ιδιαίτερη φήμη. Δεν είναι ποπ σταρ, ούτε φωνακλάς πολιτικός, ούτε κανένας επιχειρηματίας που σκέφτεται το συμφέρον του. Ο ορισμός του «μαγεμένου ταξιδευτή» θα ήταν κατάλληλος γι’ αυτόν, αν αφαιρέσουμε τις συγκρούσεις του ομώνυμου μυθιστορήματος του Νικολάι Λεσκόφ.

Ο Αρσένι είναι απόφοιτος του Ορθόδοξου Πανεπιστημίου Ανθρωπιστικών Επιστημών του Αγίου Τύχωνα, επαγγελματίας κριτικός τέχνης και συντηρητής έργων τέχνης, γοητευμένος από την ομορφιά της ρώσικης εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής. Περιπλανιέται στη Ρωσία, αναζητώντας και περιγράφοντας ναούς και άλλα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα, για την ύπαρξη των οποίων δε γνωρίζουν ούτε οι ίδιοι οι κάτοικοι των πόλεων. Μιλάει για αυτά σε «διαδικτυακές διαλέξεις» και σε βίντεο-ντοκιμαντέρ στο διαδίκτυο. Προσεύχεται και συνεχίζει παρακάτω, κάνοντας οτοστόπ ή με τα πόδια, με το σακίδιο στην πλάτη, διανυκτερεύει καλοκαίρι και χειμώνα σε σκηνή στο δάσος. Αποκτώντας γνώσεις, φίλους και οπαδούς. Και παίρνοντας απερίγραπτη χαρά από αυτόν τον τρόπο ζωής και δουλειάς!

Επομένως, χωρίς κανένα «κεφάλαιο» ο Σιμάτοφ έχει ήδη διασχίσει κατά μήκος και πλάτος τη Ρωσία: μία φορά μέχρι τη Λευκή Θάλασσα κατά μήκος του ρώσικου βορρά και δύο φορές μέχρι το Βλαντιβοστόκ και τη Σαχαλίνη.

Για ποιο λόγο το κάνει αυτό; Τι βλέπει στο δρόμο; Έχει κάποιο αποτέλεσμα αυτή η περιπλάνηση; Συνομιλούμε με τον Αρσένι σε ένα πολύβουο καφέ στη Μόσχα, στην πόλη του.

Στέπες στο Σελενγκίσκ, Μπουριατία.     

«Από παιδί μου άρεσε πολύ να ταξιδεύω και επίσης μου άρεσε, απ’ όσο θυμάμαι, να ασχολούμαι με την τέχνη» εξηγεί. Στο πανεπιστήμιο του Αγίου Τύχωνα είχαμε εξαιρετικά ιδιοφυείς καθηγητές στον Τομέα της ιστορίας της τέχνης, όπου σπούδασα συντηρητής έργων. Και μας έμαθαν να αγαπάμε πραγματικά την τέχνη. Οι φοιτητές «ανασκουμπωθήκαμε» και ταξιδεύαμε μαζί τους σε διάφορες χώρες, παρατηρούσαμε την αρχιτεκτονική. Όλα τα χρήματά μου τα ξόδευα πάντα σε ταξίδια. Αφού εργάστηκα για τρία χρόνια στη γκαλερί Τρετιακόφ, στο τμήμα συντήρησης-αποκατάστασης εικόνων, παραιτήθηκα από εκεί με την προσδοκία να δουλέψω σαν ξεναγός σε γκρουπ. Πριν από αυτό, είχα ήδη κερδίσει το δικό μου «κοινό» πραγματοποιώντας εκδρομές κατόπιν πρόσκλησης διαφόρων εταιριών. Αλλά τότε εμφανίστηκε ο κορονοϊός, και από τη μια μέρα στην άλλη βρέθηκα χωρίς δουλειά.

– Τότε ήταν που σου ήρθε η ιδέα να ταξιδέψεις στη Ρωσία; Να ξεφύγεις από την αυτοαπομόνωση;

– Ναι, και να έρθω πιο κοντά στη ρώσικη πολιτιστική κληρονομιά. Αλλά αρχικά ξεκίνησα ένα κανάλι και έδινα διαλέξεις σχετικά με την ιστορία της τέχνης και να τις δημοσιεύω στο διαδίκτυο. Εκείνο τον καιρό όλοι ήταν συνδεδεμένοι ηλεκτρονικά και έτσι οι διαλέξεις σιγά σιγά άρχισαν να πηγαίνουν καλά. Κατάλαβα ότι μου φτάνουν τα χρήματα για να τρώω ψωμί με φαγόπυρο αν μη τι άλλο, και σκέφτηκα να κάνω ένα μεγάλο ταξίδι. Καιρό ονειρευόμουν να κάνω ταξίδι με οτοστόπ, και να που η μοίρα μου έδωσε την ευκαιρία! Λοιπόν, έχω smartphone, έχω γνώσεις, μπορώ να πάω όπου θέλω. Από οποιοδήποτε σημείο, που πιάνει το διαδίκτυο, μπορώ να κερδίσω 2-3 χιλιάδες ρούβλια τη βδομάδα.

Oδηγός, Περιφέρεια Κίροφ Έτσι επί τρία χρόνια ζούσα με δωρεές από τις διαλέξεις στο διαδίκτυο, απλώς για να βοηθάω όποιον του άρεσε η δουλειά μου. Δε θέλουν όλοι να ακούνε διαλέξεις περί τέχνης. Μερικοί απλώς χαίρονται να στηρίζουν έναν τέτοιο ταξιδιώτη. Απίστευτη οικονομική στήριξη από το κοινό. Σκέφτηκα ένα τρόπο να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου: από κάποιο σημείο στέλνω στους «χορηγούς» μου μια κάρτα με κάποιο τοπικό αξιοθέατο. Συνήθως τα χρήματα έφταναν για να φάω μία φορά την ημέρα καμιά σούπα σε κάποιο καφέ δίπλα στο δρόμο, να πλύνω μία φορά την εβδομάδα τα ρούχα μου και να πηγαίνω σε ένα δημόσιο λουτρό.

– Στα βίντεο στο κανάλι σου δείχνεις ένα εξαιρετικό «εργαλείο», όπως είναι αυτός ο θαυματουργός υπνόσακος- επαγγελματικό σακίδιο στο οποίο διατηρείσαι ζεστός μέσα στη σκηνή, ακόμα και στους -40. Κατάφερες να ετοιμαστείς κατάλληλα αμέσως;

– Γενικά ταξίδευα από μικρό παιδί, όταν ήμουν νεότερος έκανα εξόρμηση σε χειμερινούς προορισμούς. Έτσι, για μένα, να δημιουργήσω αυτές τις «συνθήκες» επιβίωσης στα ταξίδια μου δεν ήταν κάτι καινούργιο. Φαντάστηκα τι είδους εξοπλισμός χρειάζεται για να διανυκτερεύσεις χειμώνα μέσα στο δάσος. Στο πρώτο μου ταξίδι στη Σιβηρία προμηθεύτηκα αυτό τον καταπληκτικό υπνόσακο και ένα κατάλληλο πουπουλένιο μπουφάν. Και στο επόμενο ταξίδι στη Σιβηρία μού ήρθε να αγοράσω μια ειδική σκηνή. Ήθελα να διασχίσω τη Βαϊκάλη, η απλή συνηθισμένη σκηνή θα διαλυόταν. Υπήρχαν και χορηγοί, οι οποίοι βοήθησαν να αποκτήσω επαγγελματικό εξοπλισμό: μου έδωσε μια μικρή επιχορήγηση το Γραφείο σχεδίου ανάπτυξης της Αρκτικής, και τους είμαι ευγνώμων γι’ αυτό, χωρίς τον ειδικό υπνόσακο δε θα μπορούσα να αντέξω μέχρι τέλους εκεί…

Στο δάσος της πόλης Γκάλιτς, Περιφέρεια Κοστρομά

– Στην μετασοβιετική εποχή το οτοστόπ ήταν πολύ δημοφιλές στους φοιτητές, τη νεολαία των «χίππηδων». Στην εθνική οδό, ειδικά οι οδηγοί βαρέων φορτηγών, πρόθυμα έπαιρναν τους ταξιδιώτες, χωρίς να ζητούν χρήματα, χωρίς να φοβούνται να σταματήσουν στον έρημο δρόμο. Αλήθεια, συμβαίνει και σήμερα αυτό;

– Δεν είναι καθόλου έτσι, βέβαια. Εξαρτάται από τη χωρητικότητα, την εποχή του χρόνου, και από τον ίδιο τον οδηγό. Τον χειμώνα, για παράδειγμα, σταματούν πολύ λιγότερο απ’ ό,τι το καλοκαίρι. Οι χωριανοί σταματούν σχεδόν πάντα. Ιδιαίτερα στον ρώσικο βορρά. Στην Περιφέρεια της Μόσχας, γενικά δε μου αρέσει να κάνω οτοστόπ σπάνια κάποιος τολμάει να σταματήσει. Η πιο ενδιαφέρουσα κατηγορία οδηγών που ανταποκρίνεται πιο συχνά είναι εκείνοι που οι ίδιοι ταξίδευαν παλιότερα με οτοστόπ. Είναι κρίμα, κάθε χρόνο σταματούν όλο και λιγότερο. Επηρέασε και ο κορονοϊός, αν και στα χωριά οι άνθρωποι δεν τον πήραν τόσο στα σοβαρά. Τώρα υπάρχουν ήδη δοκιμασμένες τεχνικές, θα βρεις σε κάποια καφετέρια στο δρόμο σταματημένους φορτηγατζήδες: εκεί -και όχι εν κινήσει- είναι ευκολότερο να διαπραγματευτείς με οδηγούς.

Μερικές φορές περπατούσα ανάμεσα από χωράφια, δάση, λόφους, τάιγκα. Αυτός ο τρόπος ενισχύει πολύ την προσευχή

Παρεμπιπτόντως, δεν πραγματοποίησα όλες τις διαδρομές μου οδικώς, κατά διαστήματα περπατούσα, σε καμία περίπτωση φυσικά πάνω στον αυτοκινητόδρομο, αλλά ανάμεσα σε χωράφια, δάση, λόφους, τάιγκα. Θα ήθελα να συνεχίσω να μετακινούμαι με αυτό τον τρόπο. Πρόσφατα απέκτησα και υπέροχο εξοπλισμό για σκι και θέλω να πραγματοποιήσω μόνος τέτοιες χειμερινές πεζοπορίες στα Ουράλια, στην Τσουκότκα. Γιατί μόνος; Σε κινητοποιεί: δεν προβλέπεις κάποια «απρόοπτα» και γκρεμοτσακίζεσαι. Αλλά πέρα από την εσωτερική συγκέντρωση, ενισχύει πολύ και την προσευχή.

Από το Τομπόλσκ προς το Όμσκ.

– Ποιο είναι το βασικότερο κίνητρο των ταξιδιών σου;

– Η τέχνη σε όλες της τις εκφάνσεις, και πρώτα απ’ όλα, η εικαστική τέχνη και η αρχιτεκτονική. Με ενδιαφέρει όμως και η τέχνη κάθε τόπου, αναζητώ όλα τα τοπικά μουσεία. Επίσης, η εθνογραφία: «συλλέγω» τοπικά έθιμα, την κουλτούρα της καθημερινότητας. Βασικό θέμα, βέβαια, είναι οι ναοί. Μου αρέσει πολύ το ρώσικο μπαρόκ XVII-XVIII αιώνα που υπάρχει στην επαρχία… Τέτοιοι ναοί υπάρχουν σχεδόν παντού, από την Τότμα ως το Βλαδιβοστόκ.

Η κατάσταση των ναών για εμένα που είμαι συντηρητής έργων και θρησκευόμενος, είναι ένα θέμα που με πονάει. Καταλαβαίνω πολύ καλά ότι είναι αδύνατον να αποκαταστήσουμε ολόκληρη την ερειπωμένη εκκλησιαστική μας κληρονομιά. Το ενδιαφέρον μου εδώ είναι από τη μία πλευρά επιστημονικό: ταξινόμηση, τυπολογία, τώρα κάνω μεταπτυχιακό, θα γράψω μια διπλωματική εργασία για τους μπαρόκ ναούς και έπειτα τη διατριβή. Από την άλλη, πρέπει απλώς να μοιραστώ με τους ανθρώπους την ομορφιά που αισθάνομαι, είτε μέσω των διαλέξεων είτε μέσω των εκδρομών.

– Έχεις υπολογίσει πόσα χιλιόμετρα έχεις καλύψει με τα ταξίδια σου;

– Στα τρία μεγάλα ταξίδια μου περίπου 30.000 χιλιόμετρα. 12.000 χιλιόμετρα στη διαδρομή Μόσχα- Σαχαλίνη, στο ρώσικο Βορρά περίπου 5.500. Και στην τελευταία εξόρμηση μέχρι το Βλαδιβοστόκ επίσης 12.000 χιλιόμετρα. Το πρώτο ταξίδι διήρκεσε τρεις μήνες, έπειτα περίπου δύο μήνες στο ρώσικο Βορρά. Και το τελευταίο τέσσερις μήνες. Σε κανένα ταξίδι δεν έμενα για πολλές μέρες στην εθνική οδό. Κάθε μέρα σταματούσα κάπου και έβλεπα κάτι καινούργιο, περπατούσα, συχνά αλλάζοντας πολύ τις διαδρομές.

Εγκαταλελειμμένος καθεδρικός ναός στη στέπα στο Νοβοσελενγκίσκ

– Η Ρωσία μέχρι σήμερα θεωρείται η χώρα των ναών;

– Ναι, βέβαια. Πραγματικά αυτό είναι το παρελθόν μας. Αλλά αυτό είναι αλήθεια, όπως λέμε: «η Αίγυπτος είναι η χώρα των πυραμίδων». Από την άλλη, είδα πόσοι καινούργιοι ναοί χτίζονται σε όλη τη χώρα. Η παρουσία μιας κοντινής εκκλησίας έχει συμπεριληφθεί ήδη στη λίστα των βασικών απαραίτητων αγαθών τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τις τοπικές διοικήσεις. Επιπλέον, στην επαρχία πολύ συχνά, υπάρχει από τον κόσμο αυτό το αίτημα: «χρειαζόμαστε έναν ναό». Το να χτίσεις έναν καινούργιο ναό τώρα είναι πολύ πιο οικονομικό από το να ανακαινίσεις έναν παλιό, ερειπωμένο. Ειδικά αν περιλαμβάνεται στον κατάλογο μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς, η επιστημονική αποκατάστασή του είναι μια πολύ δαπανηρή υπόθεση. Ταυτόχρονα, έχω συναντήσει πολλές φορές ντόπιους που φροντίζουν έναν ναό που δε λειτουργεί. Τοποθετούν τζάμια, καθαρίζουν, προσπαθούν κάπως να τον συντηρήσουν. Και αυτό που μπορώ να πω είναι ότι οι ναοί-αρχιτεκτονικά μνημεία, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που έχουν ομοσπονδιακή σημασία, αποκαθίστανται. Ακόμα και αν δε γίνεται όσο γρήγορα θα θέλαμε. Γι’ αυτό το λόγο, τα ιδρύματα «Κοινή υπόθεση» και «Βερενίτσα» κάνουν πολλή δουλειά στο ρώσικο βορρά. Γνωρίζω τους ανθρώπους που δουλεύουν εκεί, είμαστε φίλοι και συνεργαζόμαστε.

Παλαιόπιστοι κοντά στη Βαϊκάλη. Ιρίνα Βλάσιεβνα – Αναφέρθηκες προηγουμένως στην εθνογραφία. Σε ενδιαφέρει μόνο για να κάνεις ταξιδιωτικές σημειώσεις;

– Όχι, είναι ένα ξεχωριστό θέμα, με το οποίο ασχολούμαι εδώ και δώδεκα χρόνια. Και υπάρχουν πολλά έργα που ασχολούνται με αυτό το θέμα. Στον βορρά πραγματοποιούμε κάθε χρόνο το πρόγραμμα: «Παραδοσιακή κατασκήνωση». Πηγαίνουμε στο χωριό Μεγάλο Βόριο της Περιφέρειας Αρχάγγελσκ με μια ομάδα νέων. Και εκεί, ζώντας σε αυθεντικά σπίτια Πομόρων, βιώνουμε μαζί τους την χωριάτικη ζωή, τις εθνικές παραδόσεις. Οι διαλέξεις για την εθνογραφία και τα βίντεο-ντοκιμαντέρ αναμειγνύονται με μαθήματα αρχαίων χορωδιακών ψαλμών, ρώσικους χορούς, μουσική με μπαλαλάικα, μαθήματα χειροτεχνίας και παιχνίδια μπέιζμπολ. Οι τοπικές αρχές και οι κάτοικοι μας υποστηρίζουν πολύ. Αλλά στην περιοχή και πολύ περισσότερο σε επίπεδο Περιφέρειας, κανείς δε γνωρίζει τίποτα για αυτό το έργο.

Συνεχίζεται...