Ο χρόνος είναι η παρουσία του Θεού

Άγγελος στο κωδωνοστάσιο του μοναστηριού Πσκοφ-Πετσέρσκ

Τι είναι ο χρόνος; Όπως είναι γνωστό, δεν υπάρχει ακριβής επιστημονικός ή φιλοσοφικός ορισμός. Υπάρχουν πράγματα που δε γίνεται να τα συγκεκριμενοποιήσουμε, δηλαδή να τα κοιτάξουμε από μια πλευρά και να σχηματίσουμε μια ιδέα γι’ αυτά, ανεξάρτητα από το τι είναι. Εξάλλου, ούτε τον ίδιο τον Θεό μπορείς να κοιτάξεις αντικειμενικά, εκτός αν σε ευνοήσει να τον ανοίξεις με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.

Επομένως, η εκκλησιαστική σκέψη αναζητά απάντηση σε ένα άλλο ερώτημα: τι σημαίνει χρόνος για εσάς;

O κόσμος δημιουργήθηκε μαζί με τον χρόνο. «Ο Ιησούς Χριστός είναι Δημιουργός όχι μόνο των πραγμάτων, αλλά και του χρόνου και του αιώνα, κατά τον οποίο δημιουργήθηκαν τα πράγματα» γράφει ο άγιος Πέτρος Μογίλα στο έργο του «Η Ορθόδοξη ομολογία της πίστεως της Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας της Ανατολής». Και στις Επιστολές προς Εβραίους λέγεται ότι ο Πατέρας μέσω του Υιού «δημιούργησε τους αιώνας» (Εβρ.1:2).

Ο χρόνος είναι η δυνατότητα δράσης της Πρόνοιας του Θεού στον κόσμο. Η δράση της Πρόνοιας δεν μπορεί να σταματήσει, επομένως και ο χρόνος δεν μπορεί να σταματήσει

Χωρίς τον χρόνο, δε νοείται κόσμος, αλλά με την πάροδό του αλλάζει συνεχώς. Περί αυτού λέει ο ίδιος ο Σωτήρας: «δεν πωλούνται δύο μικρά πουλιά για ένα ασάριο; Και κανένα από αυτά δε θα πέσει στο έδαφος χωρίς το θέλημα του Πατέρα σας. Αλλά οι τρίχες στο κεφάλι σας είναι όλες αριθμημένες» (Μτθ.10:29-30). Λοιπόν, ο χρόνος είναι η δυνατότητα δράσης της Πρόνοιας του Θεού στον κόσμο, ένας τρόπος για την αδιάκοπη ανάπτυξή του. Η δράση της Πρόνοιας -το θέλημα του Θεού για όλους και για τον καθένα μας- δεν μπορεί να σταματήσει, επομένως και ο χρόνος δεν μπορεί να σταματήσει.

Πράγματι, οτιδήποτε στην επίγεια ζωή μας μπορεί να διακοπεί, να σταματήσει, εκτός από τον χρόνο. Πιθανόν, πολλοί από εμάς ζήσαμε καταστάσεις όπου φαινόταν ότι η ζωή είχε φτάσει σε αδιέξοδο. Χάσαμε ό,τι είχαμε, δεν είχαμε διέξοδο, ήμασταν άχρηστοι…Όμως ο χρόνος προχωράει! Που σημαίνει ότι η Πρόνοιά Του για σένα συνεχίσει και δρα. Ο Κύριος δε σε ξέχασε. Σε κοιτάζει κάθε στιγμή και περιμένει το επόμενο βήμα σου. Είσαι μέσα στην Πρόνοιά Του, είσαι μέσα στον χρόνο Του, αυτό σημαίνει είναι αδύνατον να υπάρχει στεναχώρια και απελπισία.

Να τι σημαίνει χρόνος για εμάς. Αποδεδειγμένα είναι η παρουσία του Θεού.

Όταν, συνειδητοποιώντας το έντονο ενδιαφέρον μου για το θέμα του χρόνου, άρχισα να διαβάζω κάτι γι’ αυτό, ανακάλυψα μια διάλεξη του Μητροπολίτη Κάλλιστου Ουέρ «Ο χρόνος είναι ένα μπουντρούμι ή ο δρόμος προς την ελευθερία;» Ο αρχιερέας Κάλλιστος λέει ότι το νόημα του χρόνου, περισσότερο απ’ όλα, αποκαλύπτεται μέσα στα πλαίσια της ελευθερίας και την αγάπης.

«Ο χρόνος σχετίζεται άμεσα με την απόσυρση ή μείωση του Θεού, ο οποίος μας αφήνει στους ανθρώπους την ελευθερία να αγαπάμε. Αυτός είναι, αν θέλετε, ένας “χώρος” που μας επιτρέπει να πηγαίνουμε ελεύθερα και οικειοθελώς προς τον Θεό. “Ιδού, στέκομαι στην πόρτα και χτυπάω” λέει ο Χριστός. “Aν ακούσει κάποιος τη φωνή μου και ανοίξει την πόρτα, θα εισέλθω στο σπίτι του και θα δειπνήσω μαζί του, και εκείνος μαζί μου.” (Αποκ.3:20). Ο Θεός χτυπά, αλλά δε σπάει την πόρτα. Περιμένει να την ανοίξουμε. Αυτή η προσμονή του Θεού είναι η ίδια η έννοια του χρόνου.»

Αφού διάβασα αυτό, σκέφτηκα το εξής. Πόσο συχνά ακούμε δυσαρέσκεια για το πόσο σύντομη είναι η ζωή, ότι «πέταξε» κλπ. Όμως, πόσο μεγάλη αποδεικνύεται αν τη μετρήσετε ακριβώς με αυτό – την προσμονή του Θεού! Πόσα χρόνια περίμενε το πρώτο μου βήμα προς Εκείνον, πόσα ακόμα για το δεύτερο βήμα; Φαινόταν ότι έπρεπε να εγκαταλείψει αυτό το χέρι εδώ και καιρό: είναι ξεκάθαρο ότι δεν έχει νόημα. Αν πλησιάσει για μία φορά, θα πηδήξει αμέσως πίσω και θα τρέξει στην πνευματική του ερημιά…

Όμως Εκείνος περίμενε, χωρίς να μου στερήσει την ευκαιρία, χωρίς να μου στερήσει τις ήσυχες συμβουλές του και χωρίς να μειώσει την ελευθερία μου, ανεξάρτητα από το πόσο τη χρησιμοποίησα εις βάρος μου. Δεν ξέρω αν αυτός ο χρόνος μπορεί να θεωρηθεί χαμένος ή όχι. Εν τέλει, δεν ήταν μόνο ο χρόνος της προσμονής Του, αλλά και ο δικός μου -αν και αργός, ασυνεπής, εξαιρετικά δύσκολος- χρόνος να φτάσω σε Εκείνον…Και είναι μεγάλη μου χαρά που μετακινήθηκα και ως ένα ενδιάμεσο αποτέλεσμα, μπόρεσα να χωρέσω σε αυτό επίγειο διάστημα ζωής. Αν συγκρίνω τον εαυτό μου με τη συκιά της γνωστής παραβολής (βλ. Λκ.13:6-9), τότε πρέπει να αναγνωρίσω ότι ο γεωργός με έσκαψε και με κάλυψε με λίπασμα όχι μια φορά, αλλά πολλές φορές, αλλά δε θα σκάβει κανέναν από εμάς επ’ άπειρον. Γιατί αυτό το άπειρο δε θα ήταν για καλό. Η επιλογή που πρέπει να κάνει ο άνθρωπος θα αναβάλλεται επ’ άπειρον. Ένας άνθρωπος θα είχε την ευκαιρία να «απασχολήσει τη γη» για απείρως μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς να είναι κάτι ή κάποιος, σύμφωνα με μια γνωστή παροιμία «ούτε ένα κερί στον Θεό, ούτε ένα σίδερο στον δαίμονα». Το γεγονός ότι ο επίγειος χρόνος του καθενός από εμάς και ο χρόνος ολόκληρης της ανθρωπότητας είναι περιορισμένος είναι η μεγάλη σοφία και αλήθεια του Θεού. Μας δίνει χρόνο αδιάκοπα αλλά όχι επ’ άπειρον. Αυτό πρέπει να το θυμόμαστε και να εκτιμάμε κάθε στιγμή.

Το γεγονός ότι ο επίγειος χρόνος καθενός από εμάς είναι περιορισμένος είναι η μεγάλη σοφία του Θεού. Αυτό πρέπει να το θυμόμαστε και να εκτιμάμε την κάθε στιγμή.

«Γι’ αυτό φροντίστε να ενεργείτε προσεκτικά, όχι σαν ασύνετοι, αλλά ως σοφοί, εκτιμώντας τον χρόνο, επειδή οι καιροί είναι πονηροί» (Εφ.5:15-16). Ο Αλεξάντρ Λοπούχιν στα σχόλιά του δίνει μια πιο ακριβή μετάφραση: «Αγοράστε τον χρόνο, κάντε τον κτήμα σας. Τι αγοράζουμε στο σούπερ μάρκετ; Αυτό που χρειαζόμαστε. Για ποιο λόγο; Για να χρησιμοποιήσετε την αγορά εκεί όπου προορίζεται. Λοιπόν, έτσι και με τον χρόνο: παίρνω συνειδητά αυτή τη μέρα για τον εαυτό μου, ώστε να εξυπηρετήσει την πνευματική μου μεταμόρφωση και ανάπτυξη. Θα αντιμετωπίσω αυτή τη μέρα σαν κάτι που αγόρασα ακριβά και όχι σαν δώρο, σαν κάτι μοναδικό και ανεπανάληπτο και όχι σαν κάτι που μοιάζει με όλα τα άλλα. «Το να βλέπω τον αδερφό μου στο φέρετρο είναι άδοξο και άσχημο. Τι γίνεται με το τσάι…» Θα ευχαριστήσω τον Θεό που δεν είμαι ακόμα στον τάφο, ότι μπορώ ακόμα να διορθώσω κάτι, να αλλάξω και να θυμάμαι ότι οι καιροί είναι πονηροί.

Ο χρόνος είναι σπουδαίος δάσκαλος στο πνευματικό σχολείο. Δε διδάσκει μόνο τη θύμηση του θανάτου. Μας διδάσκει γενικά να μην προσκολλιόμαστε σε οτιδήποτε παροδικό. Ήταν ένας άνθρωπος νέος, υγιής, όμορφος, με ενέργεια, με ζήτηση…Και να, που τώρα όλα αυτά δεν είναι γι’ αυτόν. Σε μια γυναίκα άρεσαν τα καινούργια ρούχα, αλλά σε ποιον δεν αρέσουν…και τώρα ο καθρέπτης επιβεβαιώνει ότι τα ρούχα δεν έχουν νόημα. Τα γηρατειά είναι ένα μεγάλο άγχος, αλλά είναι επίσης μια ευκαιρία να δεις πέρα από το εφήμερο, το αιώνιο, να συμφιλιώνεσαι με το ότι τα εφήμερα αλλάζουν, και να επικεντρωθείς σε αυτό που δεν αλλάζει, αυτό που μόνο εσύ μπορείς να αλλάξεις. Και ως προς αυτό, πάλι η χάρη του Θεού είναι ο χρόνος. Εκείνος δε μας δίνει τίποτα για πάντα. Σε αυτό που δόθηκε για πάντα, ο άνθρωπος θα κολλήσει για πάντα, και σε κάθε απώλεια τον αναγκάζει να αναζητήσει, να αντισταθμίσει αυτά που έχασε, να αγωνιστεί ξανά και ξανά για την πληρότητα της ζωής του, με λίγα λόγια, να μεγαλώσει, να ξεπεράσει τις πικρές καταστάσεις. Έτσι, ο χρόνος μας στερεί τον φθαρτό πλούτο και μας εμπλουτίζει με άφθαρτο. Και όλες οι προσπάθειες να καταπολεμήσουν την παροδικότητα των γήινων αγαθών, να παρατείνουν με τεχνητό τρόπο τη νεότητα, να αναζητήσουν μεθόδους να παρατείνουν την ίδια τη ζωή, εν τέλει, να εξαπατούν τον θάνατο αντικαθιστώντας τον με κατάψυξη, ελπίζοντας να ξεπαγώσουν όπως ο βάτραχος της λίμνης, σε πεντακόσια χρόνια θα είναι αξιολύπητοι, φρικτοί και καταδικασμένοι. Όπως κάθε προσπάθεια να πολεμήσεις τον Θεό.

Τα αλησμόνητα σοβιετικά χρόνια, όλοι μας παρότρυναν να «ξεπεράσουμε τον χρόνο», δηλαδή να υπερβούμε το σχέδιο. Στη σύγχρονη εποχή, ο αγώνας ενάντια στον χρόνο είναι μια καριέρα, μια επιτυχία. Θυμήθηκα ένα τραγουδάκι μιας πρωτοεμφανιζόμενης τότε (τώρα ήδη έχει εκλείψει) ποπ σταρ: «Πρέπει να προλάβουμε, αλλιώς η δόξα θα γυρίσει και θα πάει σε άλλη…».

Ακόμα και χωρίς ιδιαίτερες αξιώσεις για καριέρα και φήμη, όλοι βιαζόμαστε, όλοι πρέπει να προλάβουμε να κάνουμε αυτό που πρέπει να κάνουμε έγκαιρα…Όλοι έχουμε ένα σωρό υποχρεώσεις, προβλήματα και υπάρχουν «μόνο 24 ώρες μέσα στη μέρα», η συνηθισμένη φράση. Η συνεχής βιασύνη, η κόπωση, ο φόρτος εργασίας είναι τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου ανθρώπου. Οι άνθρωποι σταματούν να διαβάζουν, επειδή δεν έχουν χρόνο. Σταματούν, -κατά την έκφραση του Σωκράτη- να σκέφτονται τον εαυτό τους, πρέπει όλη την ώρα να σκέφτονται τα δικά τους, τα χρέη τους, τα προβλήματα, τις δυσκολίες. Ο άνθρωπος χάνει, στην πραγματικότητα, τον εαυτό του, γίνεται ένα με τα ατελείωτα καθήκοντα και ανάγκες του.

Όμως ο άνθρωπος μπαίνει στον ναό… και εκεί βρίσκεται σε έναν κόσμο, όπου κανένας δε βιάζεται. Τίποτα δεν κρύβει, είναι δύσκολο! Ειδικά όταν μας πιέζουν οι περιστάσεις. Εγώ η ίδια δυσκολεύτηκα: «πρέπει να τρέξω στο νοσοκομείο στη μητέρα μου, και πριν από αυτό να πάω στο φαρμακείο, γιατί είναι τόσο μεγάλη αυτή Λειτουργία για τον Ευαγγελισμό;» Όμως, ακόμη μία φορά, η Εκκλησία καταλαβαίνει και συγχωρεί, αν φύγεις από τον ναό για να βοηθήσεις έναν δικό σου άνθρωπο. Αλλά να συντομεύεις αυτά που πρέπει να κάνεις γιατί η «πραγματική ζωή» δεν περιμένει. Επειδή ένα από τα καθήκοντα της Εκκλησίας είναι η αφιέρωση χρόνου. Υπάρχει ένας ετήσιος κύκλος Ακολουθιών, υπάρχει και ένας ημερήσιος κύκλος. Υπάρχουν ωριαίες Λειτουργίες, αυτές ακριβώς δυστυχώς δεν τις διαβάζουμε με την ώρα, αλλά εξακολουθούν να μας πειθαρχούν, υπενθυμίζοντάς μας την ιερότητα του χρόνου. Και κάθε εκκλησιαστική γιορτή μας θυμίζει ένα γεγονός που συνέβη, όχι μόνο πότε, αλλά τότε που έπρεπε ακριβώς να συμβεί, όταν ήρθε η ώρα του. «Όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, ο Θεός έστειλε τον Υιό Του, τον Μονογενή…» (Γαλ.4:4).

Ο χρόνος μάς δίνεται, έτσι ώστε να γίνουμε άλλοι, ώστε να ανοίξουμε την πόρτα στον Χριστό που χτυπάει

Η εκκλησιαστική ζωή, καθώς εισερχόμαστε σε αυτή, μας αναγκάζει τελικά να σκεφτούμε για τον εαυτό μας και γιατί μας δίνεται ο χρόνος που μας δίνεται. Όχι για να ξεπεράσουμε τους άλλους και να κάνουμε καριέρα. Όχι να προλάβουμε να κάνουμε τα πάντα. Όλα όσα έχουμε ήδη καταφέρει, ακόμα και τα καλύτερα, μπορεί να καταρρεύσουν ανά πάσα στιγμή. Ο χρόνος μας δίνεται, έτσι ώστε να γίνουμε άλλοι, ώστε να ανοίξουμε την πόρτα στον Χριστό που χτυπάει. Τα υπόλοιπα θα έρθουν! Πιο συγκεκριμένα ας πούμε ότι: θα γίνει αυτό που είναι θέλημα Θεού. Και ό,τι δε γίνει, δεν το χρειαζόμαστε.

Όντας στο μοναστήρι Πσκοφ -Πετσέρσκ, παρατήρησα την εικόνα του εξωτερικού τοίχου ενός από τους ναούς. Ένας άγγελος που δείχνει με το χέρι το ρολόι του. Μια υπενθύμιση ότι ο χρόνος είναι ιερός.