Ο δρόμος μου προς στην αρχαία Εκκλησία

Ο συγγραφέας αυτού του άρθρου, Ιερεμίας (Τζέρεμι) Μάκκαμι, ήταν λαϊκός τη στιγμή που το έγραφε. Στις 29 Ιουνίου 2021 διορίστηκε ως ιερέας στον καθεδρικό ναό του Αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ στο Ντάλας της πολιτείας Τέξας, που υπάγεται στη δικαιοδοσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική. Σήμερα διακονεί στην ενορία που είναι αφιερωμένη στον άγιο Αμβρόσιο των Μεδιολάνων στην πόλη Ρόανοκ της πολιτείας Βιρτζίνια.

Ιερέας Ιερεμίας Μάκκαμι, φωτο: stots.edu

Ο δρόμος στην Ορθοδοξία δεν ήταν απλός (μα δεν έπρεπε κιόλας να είναι). Με ώθησε (και μέχρι τώρα με ωθεί) να γίνω αυτός ο άνθρωπος, που ο Κύριος είχε στο μυαλό του, και να συνειδητοποιήσω τη θέση μου στο Σώμα Του, την Εκκλησία.

Η μετοχή στην Ορθοδοξία είναι μια οντολογική αλλαγή, που αγκαλιάζει ολόκληρη την ύπαρξή σας

Όταν ένας άνθρωπος γίνεται ορθόδοξος, τον αποκαλούν «νεοφώτιστο», επισημαίνοντας πόσες μεγάλες αλλαγές πρέπει να βιώσει. Η μετοχή στην Ορθοδοξία, δεν είναι απλώς μια αποδοχή ότι ένα σύστημα πεποιθήσεων είναι ανώτερο από ένα άλλο. Είναι μια οντολογική αλλαγή, που αγκαλιάζει ολόκληρη την ύπαρξή σας.

Προκειμένου η διαδικασία της κοινωνίας να είναι αληθινή, χρειάζεται να βιώσεις μία συνάντηση με το μυστικιστικό Σώμα του Χριστού, και να μη ρωτάς: «Τι μου αρέσει εδώ; Τι μπορώ να επιλέξω;» Αυτό δεν είναι «καφετέρια του χριστιανισμού». Αντιθέτως, πρέπει να αφήσετε τον εαυτό σας «σπάσει στα βράχια» και να ξαναγεννηθεί ως παιδί του Ύψιστου Θεού.

Μία από τις φωτεινότερες εικόνες που απεικονίζουν αυτή την αναγέννηση είναι το πτηνό φοίνιξ. Θυμάμαι, διάβαζα ότι ο Χάρρι Πότερ ενώ καθόταν στο γραφείο του καθηγητή Ντάμπλντορ, εντυπωσιάστηκε, βλέποντας πώς το πτηνό του καθηγητή καιγόταν στη φωτιά. Αργότερα, ξαναγεννήθηκε. Και ξεκίνησε νέα ζωή. Και οι αρχαίοι ορθόδοξοι συγγραφείς κάνουν τον παραλληλισμό μεταξύ της αναγέννησης του φοίνικα και του θανάτου του παλιού ανθρώπου, που ακολουθείται από την ανάστασή μας στον Χριστό.

Ο δικός μου δρόμος

Μεγάλωσα σε μία συντηρητική χριστιανική οικογένεια, η οποία τηρούσε τη χαρισματική προτεσταντική παράδοση, όπου εξασκείται η «ομιλία σε γλώσσες». Μου άρεσε να πηγαίνω σε τέτοιες Λειτουργίες για αρκετά χρόνια και συνέχιζα να το κάνω στο κολλέγιο, επειδή αυτοί φαίνονταν ζωντανοί και όχι γεμάτοι «νεκρές παραδόσεις».

Ωστόσο, όταν τελείωσα το κολλέγιο, απογοητεύτηκα με τη σύγχρονη αμερικάνικη εκκλησιαστική ζωή, η οποία συχνά περιοριζόταν στο να ρίχνει στάχτη στα μάτια και τα συναισθήματα, ενώ δεν υπήρχε μια γνήσια μεταμορφωτική παρουσία του Αγίου Πνεύματος. Ξεκίνησε διάλογο με άλλους χριστιανούς και επίσης, με άθεους σε μπλογκ στο ίντερνετ. Αυτοί οι διάλογοι με έκαναν να δώσω προσοχή σε απόψεις που ούτε καν ήξερα ότι υπάρχουν. Ως συνέπεια, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι «όλοι κάνουν λάθος και εν τέλει δεν ξέρω πώς πρέπει να μοιάζει μια αληθινή Εκκλησία». Εγώ και η σύζυγός μου σταματήσαμε για δύο χρόνια να πηγαίνουμε στην εκκλησία και εγώ αφοσιώθηκα στη μελέτη της Βίβλου και της εκκλησιαστικής ιστορίας.

Τελικά ήρθα σε επαφή με αρκετές εκκλησίες στην περιοχή μου, αλλά δεν μπόρεσα να καλέσω κανέναν από αυτούς στο σπίτι μου, επειδή σε κάθε περίπτωση «όλοι τους έσφαλλαν». Τουλάχιστον, με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσα να επιλέξω αυτό που μου άρεσε.

Διηύθυνα τη γενική ψαλμωδία της προσευχής (worship leader) στις Λειτουργίες για πολλά χρόνια. Δεν έχει σημασία που δεν πήγαινα στην εκκλησία, τελικά βοηθούσα στη μουσική σύσταση της Λειτουργίας. Βρήκα μια ικανοποίηση σε αυτό. Η έκσταση/ χαρά από τη Λειτουργία διαρκούσε μια, δυο ώρες, όταν έβγαινα στο πάρκινγκ μετά την εκκλησία, το άγχος και το κενό επέστρεφαν σε μένα.

Άγχος και κενό

Τι να κάνεις με αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα; Για μένα, έναν τυπικό Αμερικανό χριστιανό, η απάντηση φαινόταν προφανής: χρειάζεται να ασχολείσαι περισσότερο με τη «διακονία στον Θεό». Μία μέρα την εβδομάδα επικοινωνούσα με τους άστεγους, την άλλη μέρα με αυτούς που δεν εκκλησιάζονται, την Τρίτη μέρα μελετούσα τη Βίβλο, συμμετείχα στην υπηρεσία των φυλακών, πήγαινα τις Κυριακές στη Λειτουργία κ.λ.π Την περίοδο της αεργίας συνεργαζόμουν με διάφορες πνευματικές κοινότητες σχεδόν κάθε μέρα.

Αν και η επιθυμία να υπηρετήσω τον Θεό είναι αξιοθαύμαστη, ήξερα ότι κάτι έλειπε. Ανεξάρτητα από το πόσο ενεργά ασχολήθηκα με πράξεις ευάρεστες στον Θεό, τα ευχάριστα από την εμπειρία εξαφανίστηκαν και κατά καιρούς έμενα με το άγχος, το κενό ακόμη και τη μοναξιά μου. Προσπάθησα να αντιμετωπίσω την αμαρτία μου όσο μπορούσα, αλλά αυτή είχε το πάνω χέρι. Ήμουν δούλος των αμαρτωλών επιθυμιών μου, και η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά μου προκαλούσε πόνο τόσο σε εμένα όσο και στους άλλους.

Κάτι έπρεπε να αλλάξει.

Τι σημαίνει Ορθοδοξία;

Δοκίμασα μια χαρισματική κίνηση, περιστρεφόμουν στα προοδευτικά χριστιανικά περιβάλλοντα και ακόμα, σκεφτόμουν να δημιουργήσω μια δική μου εκκλησία στο σπίτι. Ούτε σε ένα ερώτημα δεν υπήρξε ικανοποιητική απάντηση.

Ο πνευματικός μέντοράς μου μού πρότεινε να μελετήσω την «Ανατολική Ορθοδοξία» (ο ίδιος δεν ήταν ορθόδοξος, αλλά είχε ορθόδοξους φίλους). Εγώ το απέρριψα με περιφρόνηση, λέγοντας ότι είχα διαβάσει για τους ορθόδοξους στα βιβλία μου της ιστορίας: «Αυτοί δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια Ρωμαιοκαθολική εκκλησία της Ανατολής». Εκείνος απάντησε ότι η Ορθοδοξία είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ όσο πιστεύω: έχει κρυμμένο βάθος και θησαυρό πνευματικής γνώσης. Πάντοτε άκουγα τη γνώμη του και έτσι αποφάσισα να αναβάλω αυτή τη συζήτηση για αργότερα.

Κάθε φορά που υπήρχε ασυμφωνία απόψεων, διαπίστωνα ότι συμφωνούσα περισσότερο με την Ορθόδοξη Εκκλησία, παρά με εμένα τον ίδιο

Οι πνευματικές μου αναζητήσεις εξακολουθούσαν να υπάρχουν. Όπως ήδη είπα, από τη μία πλευρά υπήρχε έντονη απασχόληση και στην άλλη κενό. Ωστόσο διαπίστωσα κάτι περίεργο: εξακολουθούσα να «συγκρούομαι» με τους ορθόδοξους χριστιανούς στις διαδικτυακές συνομιλίες μας, καθώς με τη θεολογία τους την ώρα της ανάγνωσης ποικίλου υλικού. Κάθε φορά που υπήρχε μια ασυμφωνία απόψεων, διαπίστωνα ότι συμφωνούσα περισσότερο με την Ορθόδοξη Εκκλησία, παρά με εμένα τον ίδιο. Μετά από περίπου ένα χρόνο , αναστέναξα και αποφάσισα ότι ήρθε η ώρα να ακούσω τη συμβουλή του πνευματικού μέντορα.

Όπως και πολλοί άλλοι αναζητητές της αλήθειας στη Δύση, ξεκίνησα με το βιβλίο του Μητροπολίτη Κάλλιστου Γουέρ «Ορθόδοξη Εκκλησία» και «Ορθόδοξος δρόμος». Είναι δύο καλά έργα για αρχαρίους, εκείνοι με βοήθησαν να καταλάβω μερικές πλευρές της πίστης και της παράδοσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αφού διάβασα αυτά τα βιβλία και συνομίλησα με ορθόδοξους μπλόγκερς, αποφάσισα ότι το μόνο που έμεινε ήταν να επισκεφτώ έναν ορθόδοξο ναό.

Για αρκετούς μήνες πήγαινα σε ορθόδοξο ναό, αλλά φοβόμουν ότι θα απογοητεύσω τον κόσμο. Στο τέλος αποφάσισα ότι χωρίς να φοβάμαι τις απόψεις των άλλων, θα πήγαινα εκεί που θα με οδηγούσε ο Κύριος. Ήταν ένα σημαντικό βήμα για μένα.

Είχα μια εκτενή συνομιλία με έναν άνθρωπο, που ήταν ο πάστοράς μου εκείνη την εποχή. Αν και χρειαζόταν όλοι να μιλάνε με τον πάστορα καθώς έβγαιναν από την εκκλησία, αλλά κάθε φορά βοηθούσα στην πρωινή Λειτουργία της Κυριακής. Ο πάστορας είχε απογοητευτεί από την απόφασή μου να φύγω και ένιωσα λίγο ένοχος που τον είχα απογοητεύσει. Είπε ότι θα μπορούσα να φύγω μόνο για ένα δύο μήνες. Δεν είχα ιδέα τότε, τι ετοίμαζε ο Κύριος για μένα.

Σε «ξένη» χώρα

Η γυναίκα μου συμφώνησε να έρθει μαζί μου στη Λειτουργία στην τοπική ελληνική ορθόδοξη εκκλησία, ώστε να αποκτήσουμε κάποιου είδους εμπειρία από τη ζωή της Θείας Λειτουργίας.

Και τα χάσαμε εντελώς.

Η μισή Λειτουργία ήταν στα ελληνικά, οι ιερείς θυμιάτιζαν, πολλοί ενορίτες καθυστερούσαν να έρθουν (εμείς ήμασταν από τους πρώτους στο ναό, πήγαμε μόλις λίγα λεπτά νωρίτερα), οι άνθρωποι στέκονταν, έπειτα κάθονταν. Ήταν (όπως μας φάνηκε) μια πομπή όπου ο ιερέας βγήκε με κάποιο λαμπερό δοχείο στα χέρια και όλα έγιναν επίσημα. Οι άνθρωποι γύρω μας μιλούσαν ελληνικά (σχεδόν όλοι ήταν Έλληνες) και δεν είχαμε ιδέα τι συνέβαινε. Κατά τη διάρκεια της συνεχούς ψαλμωδίας, αναρωτήθηκα: πότε θα αρχίσει η πραγματική Λειτουργία; Κάποια στιγμή ακούστηκε ένα κήρυγμα, το οποίο αν και ήταν σύντομο, μίλησε στην καρδιά μου και ήθελα πολύ να ακούσω περισσότερα.

Έχοντας σταθεί (και λίγο καθίσει) για δύο ώρες, οι πιστοί άρχισαν να προσεύχονται στη δέηση. Κοίταξα τη σύζυγό μου και ψιθύρισα: είσαι έτοιμη να φύγουμε;» Εκείνη έγνεψε καταφατικά και φύγαμε γρήγορα ακριβώς τη στιγμή που οι άνθρωποι προχωρούσαν για να πάρουν αντίδωρο.

«Τι συνέβη εκεί τώρα;» Αναρωτηθήκαμε και οι δύο, πηγαίνοντας βιαστικά στο αυτοκίνητο. Προσπαθώντας να είμαι θετικός, είπα: «Ήταν μια ενδιαφέρουσα πολιτιστική εμπειρία».

Αποφασίσαμε να επισκεφτούμε τη ρώσικη ορθόδοξη ενορία που βρισκόταν λίγο παρακάτω. Όταν μπήκαμε στον ναό και κοιτάξαμε τριγύρω (όπως πάντα, με μια έκφραση σαν να μην καταλαβαίνουμε), ήρθε κοντά μας ένας χαμογελαστός ηλικιωμένος ιερέας ότι πρώτα επρόκειτο να λειτουργήσουν εν μέρει στην εκκλησιαστική – σλαβονική γλώσσα. Εμείς γνέψαμε ότι καταλάβαμε και είπαμε: «Καλώς, ευχαριστούμε για την ενημέρωση» και εγώ σκέφτηκα: «Σλαβο…τι;», μην ξέροντας τη λέξη «σλαβονικά»! Υπήρχε κάτι βαθύ και στοργικό σε αυτό τον ιερέα και παρόλο που η Λειτουργία μάς κούραζε, εφόσον δεν καταλαβαίναμε, ένιωσα την επιθυμία να επιστρέψω εκεί.

Εκείνη την περίοδο, η γυναίκα μου σταμάτησε τα «πειράματα» με την Ορθοδοξία, παρόλο που δε ήταν αρνητική στο να συνεχίσω να μελετώ αυτή την πίστη. Για να είμαι ειλικρινής, δεν την κατηγορώ. Και αν δεν είχα αυτή την ισχυρή και ακαταμάχητη λαχτάρα στην καρδιά μου, θα σταματούσα και εγώ τότε να ασχολούμαι με την Ορθοδοξία.

Επειδή μεγάλωσα μέσα σε χαρισματικά περιβάλλοντα, είμαι συνηθισμένος σε ζωντανές παραστάσεις, λέξεις σε μεγάλες οθόνες προβολέων, διασκεδαστική μουσική και διασκεδαστικά και μερικές φορές συναισθηματικά κηρύγματα, τα οποία καταλάμβαναν το μεγαλύτερο μέρος της Λειτουργίας. Ήταν σαν ένα «πρωινό κυριακάτικο σόου».

Κάθε φορά που επισκεπτόμουν έναν ορθόδοξο ναό, διαπίστωνα ότι περίμενα πότε πραγματικά θα ξεκινήσει η Λειτουργία! Τότε ακριβώς κατάλαβα ότι υποσυνείδητα αντιλαμβανόμουν την κυριακάτική πρωινή Λειτουργία απλώς σαν ένα κήρυγμα με μια εισαγωγή.

Σκάβοντας βαθύτερα

Μια φορά άκουσα ότι πολύ κοντά στο σπίτι μου βρισκόταν ακόμη ένας ορθόδοξος ναός. Έτσι επισκέφτηκα την αγγλόφωνη Καρπαθορώσικη ενορία και εκεί συνάντησα πολύ φιλικούς ανθρώπους. Συνομίλησα κάποιες φορές και με τον ιερέα της ενορίας, ο οποίος μου συνέστησε το βιβλίο «Εισαγωγή στην Ορθόδοξη Εκκλησία», ώστε να εξοικειωθώ περισσότερο με την ορθόδοξη λατρεία, θεολογία και την ίδια τη δομή του ναού.

Η Ορθοδοξία με έχει κάνει πολλές φορές να την ‘αμφισβητήσω’. Πολλές έννοιες ήταν ξένες σε έναν τέτοιο Αμερικάνο και οπαδό του «χαρισματικού» χριστιανισμού, όπως είμαι εγώ.

Η Ορθοδοξία με έχει κάνει πολλές φορές να την «αμφισβητήσω». Πολλές έννοιες ήταν ξένες σε έναν τέτοιο Αμερικάνο και οπαδό του «χαρισματικού» χριστιανισμού, όπως είμαι εγώ. Μου ήταν δύσκολο να αναγνωρίσω τον ιδιαίτερο ρόλο της Υπεραγίας Θεοτόκου, προσευχές προς τους αγίους, η καθιερωμένη σειρά των πραγμάτων στη Λειτουργία που δεν πρέπει να αλλάξουν, υποταγή στην ιεραρχία, η αξίωση της Ορθοδοξίας για τον τίτλο της αληθινής Εκκλησίας, και όσο περίεργο και αν ακούγεται, επανειλημμένα αιτήματα στον Θεό για έλεος κατά τη διάρκεια της Λειτουργίας. «Δεν έχουμε σωθεί ήδη όλοι; Γιατί να ζητάς το έλεος του Θεού όλη την ώρα;», σκεφτόμουν.

Όμως ταυτόχρονα, πολλά πράγματα με χαροποιούσαν: μόλις συνήθισα σε ένα διαφορετικό στιλ Λειτουργίας, συνειδητοποίησα ότι υπήρχε απίστευτη ομορφιά σε αυτό. Στην ορθόδοξη εκκλησιαστική λατρεία δεν υπήρχαν «ροκ σταρ» ή «πάστορας – σούπερ σταρ», ο οποίος είχε τον ρόλο της «κεντρικής φιγούρας» το πρωί της Κυριακής. Αντιθέτως, διαπίστωσα ότι η Θεία Ευχαριστία γιορτάζεται ως η πραγματική παρουσία του Σώματος και του Αίματος του Χριστού ανάμεσά μας και ακριβώς αυτό βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής, η αόρατη παρουσία του Χριστού. Και δεν μιλούν τόσο γι’ αυτό, όσο το δέχονται, βιώνοντας τη Λειτουργία.

Κατά έναν τρόπο, όλα εδώ είναι ταπεινά, χωρίς αξιώσεις. Ναι, υπάρχουν ιερείς με άμφια και θυμιατήρια. Αλλά καμία σχέση με πρωινή κυριακάτικη «ροκ συναυλία», καμία «παρακινητική ομιλία», καμία γελοία υπερβολή και κανένα «έντονο συναίσθημα». Πρέπει απλώς να έρθετε με έτοιμη καρδιά να συναντήσετε εδώ τον Θεό.

Συνειδητοποίησα επίσης, ότι το κάλεσμα στον βωμό^[1] (το οποίο εισήχθη κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης^[2] απουσιάζει από την τυπική κυριακάτικη πρωινή Λειτουργία (που ονομάζεται Θεία Λειτουργία). Αυτό άρχισε να με βάζει σε σκέψεις. Πώς μπορεί να σωθεί ένας ενορίτης χωρίς την έκκληση για μετάνοια; Βέβαια, για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα πρέπει να το διατυπώσουμε πιο σωστά: τι σημαίνει να σωθείς;

Στην Ορθοδοξία η σωτηρία δεν είναι ένα γεγονός που συμβαίνει σε εμάς (δηλαδή μια προσευχή ώστε ο Ιησούς να μπει στην καρδιά μας) ώστε να μπορέσουμε να αποφύγουμε την Κόλαση και να πάμε στον Παράδεισο. Μάλλον, είναι ένας τρόπος ζωής και προσανατολισμού (με όλη μας την ύπαρξη) στον Χριστό και στον Σταυρό Του. Η προσπάθειά μας έγκειται στο να πετύχουμε μια στενή ένωση μαζί Του σε αυτή και έπειτα στη μετά θάνατον ζωή. Τις περισσότερες φορές, αυτή η διαδικασία της μεταμόρφωσής μας είναι μακρά.

Με αυτή την έννοια, οι ορθόδοξοι χριστιανοί είναι «αυτοί που σώζονται», και όχι «αυτοί που έχουν σωθεί».

Η αληθινή πρώιμη Εκκλησία

Αφού επισκέφτηκα την Καρπαθορωσική ενορία, για μερικούς μήνες δίσταζα. Ένα κομμάτι μου ήταν έτοιμο να εγκαταλείψει τις «βαρετές» ορθόδοξες Λειτουργίες και να επιστρέψει σε κάτι πιο ενθουσιώδες και συναισθηματικό. Ήταν δύσκολο για μένα να συμμετέχω στη Θεία Λειτουργία. Επιπλέον, ορισμένες από τις προαναφερθείσες θεολογικές πτυχές ήταν πολύ δύσκολες για μένα.

Έτσι, για ολόκληρους μήνες μελετούσα γραπτά έργα της αρχαίας Εκκλησίας, που γράφτηκαν μέσα σε 120 χρόνια από τον θάνατο και την Ανάσταση του Χριστού. Πολλοί προτεστάντες έχουν την επιθυμία να επιστρέψουν στην «πρώιμη Εκκλησία», και αρκετοί (συμπεριλαμβανομένου και εμού την περίοδο εκείνη) πιστεύουν ότι μέχρι την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου η Εκκλησία ήταν εντελώς ειδωλολατρική.

Όμως αυτά τα έργα, ειδικά των αποστόλων, διέλυσαν όλες τις υποθέσεις μου για το πώς έμοιαζε η πρώιμη Εκκλησία. Όφειλα να παραδεχτώ ότι τα περισσότερα από αυτά που μάθαινα έρχονταν σε αντίθεση με αυτά που φανταζόμουν για την πρώιμη Εκκλησία.

Θέλοντας και μη, όφειλα να παραδεχτώ ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι, όπως αυτοαποκαλείται, η πρώιμη Εκκλησία

Έμαθα ότι ακόμη και τότε υπήρχαν επίσκοποι και χριστιανοί που στρέφονταν οικειοθελώς εκεί. Η Ευχαριστία (Κοινωνία) θεωρείτο κοινωνία του αληθινού Σώματος και Αίματος του Χριστού, οι διακονίες απέκτησαν ένα χαρακτήρα λειτουργίας, μόνο οι βαπτισμένοι πιστοί είχαν το δικαίωμα να παραμείνουν μέχρι το τέλος της Λειτουργίας, όταν πραγματοποιείτο η Θεία Ευχαριστία, δεν υπήρχε καμία αναφορά για τυχόν μουσικά όργανα που χρησιμοποιήθηκαν στις Λειτουργίες, υπήρχαν συγκεκριμένες μέρες και περίοδοι νηστείας (ειδικά η Μεγάλη Σαρακοστή) και πολλά άλλα. Και όλα αυτά γίνονταν από τις πρώτες γενιές χριστιανών!

Καθώς μελετούσα την ιστορία της Πρώιμης Εκκλησίας, θέλοντας και μη όφειλα να παραδεχτώ ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι, όπως αυτοαποκαλείται, η Πρώιμη Εκκλησία. Ωστόσο αυτό δε με έπεισε να προσηλυτιστώ στην Ορθοδοξία. Σε τελική ανάλυση, ποια είναι η σημασία της εξωτερικής δομής και μορφής της Λειτουργίας, αν δεν υπάρχει εσωτερική ζωή;

Συνεχίζεται...