Ο Ειρηναίος Λυώνος: τρία θεολογικά μαθήματα από τον Ιερομάρτυρα

Ο Ιερομάρτυρας Ειρηναίος, τη μνήμη του οποίου η Αγία Εκκλησία τιμά στις 23 Αυγούστου/ 5 Σεπτεμβρίου, γεννήθηκε στη Σμύρνη, έλαβε λαμπρή μόρφωση και υπήρξε μαθητής του Αγίου Πολύκαρπου Σμύρνης, ο οποίος με τη σειρά του ήταν μαθητής του Αγίου Αποστόλου Ιωάννη του Θεολόγου. Ο Ειρηναίος Λυώνος χρειάστηκε να αντιμάχεται συχνά τους αιρετικούς, καθώς έζησε σε μια ταραγμένη εποχή, στην οποία διαμορφώνονταν η διδασκαλία της Εκκλησίας του Χριστού. Ήταν αυτό ακριβώς που ώθησε τον άγιο να συστηματοποιήσει την επιχειρηματολογία του, συμβάλλοντας τα μέγιστα στη δημιουργία της χριστιανικής δογματικής.

Ο Ιερομάρτυρας Ειρηναίος Λυώνος. Μικρογραφία από το Sacra parallela, 9ος αιώνας.

Ο Θεός έγινε άνθρωπος

Τα καινούργια δεν είναι παρά τα παλαιά από καιρό ξεχασμένα. Οι αιρέσεις του μακρινού παρελθόντος, που έγιναν κομμάτια και θρύψαλα, ανθίζουν στα μυαλά σύγχρονων ανθρώπων, καμιά φορά και ανθρώπων που είτε δεν πιστεύουν καθόλου είτε έχουν αμφιβολίες. Μία από τις θέσεις που προωθούν οι πολεμιστές διαφορετικού επιπέδου είναι ότι «Ο Χριστός ήταν απλός άνθρωπος», και το αντίστροφό της: «Ο Θεός δεν μπορούσε να γίνει άνθρωπος». Τη θέση αυτή υποστηρίζουν ακόμη και τώρα οι γνωστικοί, οι οποίοι είναι πεπεισμένοι ότι ο Θεός δεν μπορεί να ενσαρκωθεί, επειδή η ύλη είναι ατελής και είναι φορέας του κακού, και ότι ο Χριστός, σύμφωνα με τους ίδιους, είναι μόνο έκφανση της Θεότητας.

Ο Θεός έγινε άνθρωπος για να οδηγήσει και εμάς στο θείο μεγαλείο

Ο Άγιος Ειρηναίος απέκρουσε τους αιρετικούς αναπτύσσοντας την ορθόδοξη διδασκαλία για τη σωτηρία του ανθρώπου. Ο Θεός έγινε άνθρωπος για να οδηγήσει και εμάς στο θείο μεγαλείο. Χωρίς την ένωση Θεού και ανθρώπου δεν είναι δυνατή η θέωση, δεν είναι δυνατή η αποκατάσταση της ένωσης με τον Ουράνιο Πατέρα, η οποία είχε χαθεί ως αποτέλεσμα της πτώσης. Και η απόφαση του Θεού να γίνει ένας από εμάς και να έρθει για να σώσει την ανθρωπότητα αποτελεί μαρτυρία της μεγάλης Του αγάπης. Μέσω της Ενσάρκωσης, εμείς οι αμαρτωλοί άνθρωποι έχουμε την ευκαιρία να μεταμορφωθούμε φτάνοντας στην ομοιότητα με τον Θεό.

Η Παλαιά Διαθήκη είναι η προϊστορία της Καινής

Ορισμένοι από τους πολεμιστές υποβαθμίζουν καμιά φορά τη σημασία των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης: λένε ότι πρόκειται για προχριστιανική ιστορία που δεν αφορά και πολύ τη σύγχρονη Ορθοδοξία, και σε κάθε περίπτωση, μπορούμε να μιλάμε για το Θείο χαρακτήρα μόνο της Καινής Διαθήκης. Ακόμη και μεταξύ των πιστών, η Παλαιά Διαθήκη καμιά φορά παραμελείται, καθώς υποστηρίζεται ότι η πιο σημαντική είναι η Καινή Διαθήκη. Και ο ίδιος ο όρος «Παλαιά» είναι σαν να υπονοεί κάτι τέτοιο…

Στην πραγματικότητα με τη λέξη «διαθήκη» εννοείται το συμβόλαιο. Με άλλα λόγια, πρόκειται για δύο συμβόλαια μεταξύ του Θεού και της ανθρωπότητας - το παλαιό και το νέο. Προφανώς, για κάτι που είναι σπουδαίο έχει προηγηθεί μια σχετική προετοιμασία. Δεν ήταν δυνατόν να γίνει αμέσως η Ενσάρκωση, να μπει νέο κρασί σε παλαιούς (!) ασκούς (βλ.: Μτ. 9:17), όπως έλεγε ο Σωτήρας. Το ίδιο έλεγε ο Ιερομάρτυρας Ειρηναίος στους αιρετικούς αντιπάλους του. Σύμφωνα με τον Άγιο, στην εποχή της Παλαιάς Διαθήκης, το Πνεύμα του Θεού μιλούσε μέσω των προφητών και μετά την Ανάληψη κατέβηκε στους Αποστόλους, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να ιδρύσουν την Εκκλησία. Αλλά ήταν το ίδιο το Άγιο Πνεύμα και όχι οι διάφορες μορφές και «δοσολογίες» Του.

Η Θεοτόκος είναι νέα Εύα

Όπως τον Χριστό Τον αποκαλούν νέο Αδάμ, χάρη στη θεολογία του Ειρηναίου Λυώνος, η Μητέρα του Θεού αποκαλείται νέα Εύα. Η πράξη της Μητέρας του Θεού έρχεται σε άμεση αντίθεση με την πράξη της προμήτορός μας. Αν η Εύα έδειξε ανυπακοή στον Θεό δοκιμάζοντας τον απαγορευμένο καρπό, η Παναγία, αντίθετα, ήταν υπάκουη στο θέλημα του Θεού και έγινε η πύλη για τον ερχομό του Χριστού στον κόσμο. Ο ρόλος της Παναγίας στο έργο της Οικονομίας για τη σωτηρία της ανθρωπότητας είναι τεράστιος. Ταυτόχρονα, η Παναγία μας λυτρώνει από το αμάρτημα της Εύας, αντιστρέφοντας τη ροή της ιστορίας, που κατευθύνεται από την πτώση στον αιώνιο θάνατο. Η γέννηση του Σωτήρα δια της Παναγίας άνοιξε το δρόμο για τον ανθρώπινο πολιτισμό προς μια νέα, αιώνια ζωή.