«Τὸν νυμφῶνά σου βλέπω» (Β’)

Φωτογραφία: tatmitropolia.ru

«Τούτο εστί το Σώμα Μου…»

Η Πέμπτη της Μεγάλης Εβδομάδας είναι αφιερωμένη στον Μυστικό Δείπνο, κατά τον οποίο ο Κύριος θέσπισε το μυστήριο της Θείας Κοινωνίας (της Θείας Ευχαριστίας), στο πλύσιμο των ποδιών των μαθητών εκ μέρους του Κυρίου ως ένδειξη της βαθύτατης ταπείνωσης και της αγάπης Του προς αυτούς, και στην προσευχή του Σωτήρος στον κήπο της Γεθσημανή.

Επίσης, στις ιερές ακολουθίες αυτής της ημέρας εξακολουθεί να μνημονεύεται το θέμα της προδοσίας του Ιούδα. Αυτό που ο Ιούδας είχε σχεδιάσει την Τετάρτη, τότε που ο Χριστός βρισκόταν στο σπίτι του Σίμωνα, αποφάσισε τώρα να το πραγματοποιήσει στη διάρκεια του Μυστικού Δείπνου του Κυρίου με τους μαθητές Του. Τα γεγονότα αυτής της ημέρας αποδίδονται με τον καλύτερο τρόπο στο κατανυκτικό τροπάριο της Μεγάλης Πέμπτης, το οποίο ψάλλεται και στον Όρθρο της Μεγάλης Παρασκευής: Ὅτε οἱ ἔνδοξοι μαθηταί, ἐν τῷ νιπτῆρι τοῦ δείπνου ἐφωτίζοντο, τότε Ἰούδας ὁ δυσσεβής, φιλαργυρίαν νοσήσας ἐσκοτίζετο· καὶ ἀνόμοις κριταῖς, σὲ τὸν δίκαιον κριτὴν παραδίδωσι. Βλέπε χρημάτων ἐραστά, τὸν διὰ ταῦτα ἀγχόνῃ χρησάμενον·φεῦγε ἀκόρεστον ψυχήν, τὴν διδασκάλῳ τοιαῦτα τολμήσασαν. Ὁ περὶ πάντας ἀγαθός, Κύριε δόξα σοι.

Το Ευαγγέλιο του Όρθρου, επιλεγμένο από τις διηγήσεις του Ματθαίου, του Λουκά και του Ιωάννη, αφηγείται όλα τα σημαντικά γεγονότα της ημέρας. Πρόκειται για όσα προηγήθηκαν, συνόδευσαν και ακολούθησαν τον Μυστικό Δείπνο. Η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, η οποία τελείται την ημέρα αυτή, είναι επίσης αφιερωμένη στην καθιέρωση του κύριου Μυστηρίου της Εκκλησίας – της Θείας Κοινωνίας. Ως εκ τούτου, το λειτουργικό ευαγγελικό ανάγνωσμα της Μεγάλης Πέμπτης αποτελείται από τις περιγραφές του Μυστικού Δείπνου και από τους τέσσερις Ευαγγελιστές. Και αντί για το συνηθισμένο Χερουβικό ύμνο κατά τη Μεγάλη Είσοδο, ψάλλεται μια προσευχή, την οποία απαγγέλλουμε κάθε φορά πριν από τη Θεία Κοινωνία: «Τοῦ Δείπνου σου τοῦ μυστικοῦ, σήμερον Υἱὲ Θεοῦ, κοινωνόν με παράλαβε· οὐ μὴ γὰρ τοῖς ἐχθροῖς σου, τὸ Μυστήριον εἴπω· Οὐ φίλημά σοι δώσω, καθάπερ ὁ Ἰούδας· Ἀλλ᾿ ὡς ὁ λῃστὴς ὁμολογῶ σοι· Μνήσθητί μου Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου». Η ίδια προσευχή ψάλλεται τη Μεγάλη Πέμπτη κατά τη μετάληψη του κλήρου στο ιερό και κατά τη μετάληψη του λαού στο ναό.

«Σκότος ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν…»

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι αφιερωμένη στην ανάμνηση της καταδίκης σε θάνατο, των Σταυρικών Παθών και του θανάτου του Σωτήρος.

Οι ιερές ακολουθίες της Μεγάλης Παρασκευής αρχίζουν το βράδυ της Πέμπτης, τότε που τελείται η ακολουθία των αγίων και σωτήριων Παθών του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Στο κέντρο της εκκλησίας, μπροστά από τον Σταυρό που έχει τοποθετηθεί εκεί, βγαίνουν όλοι οι κληρικοί και αρχίζει η μεγαλύτερη σε διάρκεια ακολουθία της Σαρακοστής – η ανάγνωση των Ευαγγελίων των Παθών που αποτελεί μέρος του όρθρου. Μετά τα πέντε πρώτα ευαγγελικά αναγνώσματα, ψάλλονται ειδικά αντίφωνα, ο γενικός χαρακτήρας των οποίων θα μπορούσε να αποτυπωθεί με ένα από τα αντίφωνα: «Έν μέσω δε των συμφωνούντων» Ιουδαίων περί της δολοφονίας του Σωτήρος «Αυτός ειστήκεις αοράτως συμφωνούμενος». Δηλαδή, ο ίδιος ο Χριστός ήταν αοράτως παρών ανάμεσα στους αρχιερείς που συσκέπτονταν για την παράδοσή Του σε θάνατο.

Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής τελούνται οι Ώρες, τις οποίες είθισται να ονομάζουμε Βασιλικές ή Μεγάλες. Τελούνται με την ίδια σειρά όπως την παραμονή των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων. Δεν τελείται λειτουργία αυτήν την ημέρα ως ένδειξη του θρήνου των χριστιανών για τη μεγαλύτερη θηριωδία – τη σταύρωση του Θεανθρώπου.

Συνήθως, στις δύο περίπου το μεσημέρι, τελείται ο Εσπερινός της Μεγάλης Παρασκευής, κατά τον οποίο διαβάζονται τόσο ο Απόστολος όσο και το Ευαγγέλιο. Η αρκετά μεγάλη αυτή ευαγγελική ανάγνωση, αποτελούμενη από τρείς ευαγγελιστές, αφιερώνεται στη λεπτομερή αφήγηση της καταδίκης του Σωτήρος σε θάνατο, της Σταυρικής Του πορείας προς τον Γολγοθά, της σταύρωσης του Κυρίου και των όσων ακολούθησαν αμέσως μετά. Να σημειώσουμε ότι οι Ευαγγελιστές μάς μεταφέρουν την αντίδραση ακόμη και της άψυχης φύσης στον Σταυρικό θάνατο του Σωτήρος: σκότος ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν... τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη εἰς δύο ἀπὸ ἄνωθεν ἕως κάτω, καὶ ἡ γῆ ἐσείσθη καὶ αἱ πέτραι ἐσχίσθησαν (Μτ. 27: 45, 51, 52).

Μετά το τέλος του εσπερινού τελείται η Ακολουθία της Αποκαθήλωσης. Στη συνέχεια, ο Προεστώς διαβάζει τον συγκινητικό Επιτάφιο Θρήνο της Θεοτόκου. Ακολουθεί η προσκύνηση και ο ασπασμός του Επιταφίου, κατά τη διάρκεια του οποίου συνήθως ψέλνουν το κατανυκτικό ιδιόμελο επιταφίου που αναφέρεται στην εναπόθεση του Κυρίου στον τάφο: «Τον Ήλιον κρύψαντα...».

Μεγάλη σιγή

Το Μέγα Σάββατο είναι αφιερωμένο στη μνήμη της ταφής του Ιησού Χριστού, της παραμονής του Σώματός Του στον τάφο, της καθόδου Του στον Άδη για να διακηρύξει εκεί τη νίκη επί του θανάτου και την απελευθέρωση των ψυχών που περίμεναν πιστά τον ερχομό Του και στη μνήμη της εισόσου του μετανοήσαντος ληστή στον παράδεισο.

Ο όρθρος του Μεγάλου Σαββάτου τελείται συνήθως το βράδυ της Παρασκευής και περιλαμβάνει την απαγγελία των στίχων από το 17^ο Κάθισμα, δηλαδή τον Άμωμο (ονομάστηκε έτσι από τις πρώτες λέξεις του 118^ου Ψαλμού: Μακάριοι οι άμωμοι...), που συμψάλλονται με μεγαλυνάρια, δηλαδή με εγκώμια του Σωτήρος. Πρόκειται για την ακολουθία της ταφής του Κυρίου, η οποία ολοκληρώνεται με την περιφορά του Επιταφίου γύρω από την εκκλησία, που συνοδεύεται με το νεκρώσιμο Τρισάγιο.

Το Μέγα Σάββατο, όπως και την Μεγάλη Πέμπτη, τελείται η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου σε συνδυασμό με τον Εσπερινό. Πρόκειται όμως για μια πολύ ιδιαίτερη ιερή ακολουθία που τελείται σε μια μέρα που δε μοιάζει με καμία άλλη ημέρα του εκκλησιαστικού έτους. Ο Χριστός έχει ήδη αφήσει τον τάφο Του και έχει κατέβει στον Άδη για να καταργήσει την εξουσία του πάνω στους ανθρώπους και για να απελευθερώσει τις ψυχές των δικαίων της Παλαιάς Διαθήκης. Αλλά η Εκκλησία μιμείται την άγνοια των αποστόλων περί της Αναστάσεως του Χριστού και αναβάλλει μέχρι το Πάσχα αυτήν την υπερχειλίζουσα χαρά και βλέπει με φόβο την πολυαναμενόμενη καταστροφή του Άδη. Το Μέγα Σάββατο είναι η μέρα της ιδιαίτερης σιωπηλής προσήλωσης στο έργο της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους που επιτέλεσε ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός.

Το κλίμα του Μεγάλου Σαββάτου αντικατοπτρίζεται με τον καλύτερο τρόπο στον ευλαβή ύμνο που ψάλλεται κατά τη Θεία λειτουργία αντί του «Χερουβικού»: Σιγησάτω πᾶσα σάρξ βροτεία, καὶ στήτω μετὰ φόβου καὶ τρόμου, καὶ μηδὲν γήϊνον ἐν ἑαυτῇ λογιζέσθω…

Στον εσπερινό, πριν από την έναρξη αυτής της λειτουργίας, διαβάζονται 15 παροιμίες, οι οποίες περιέχουν τις κυριότερες προφητείες και προτυπώσεις που σχετίζονται με τον Ιησού Χριστό ως Εκείνον που με τον Σταυρικό θάνατο και την Ανάστασή Του μας λύτρωσε από την αμαρτία και τον θάνατο. Αντί για το Τρισάγιο ψάλλεται το «Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε» και διαβάζεται ο Απόστολος για τη μυστηριώδη δύναμη του Βαπτίσματος. Αυτός ο ύμνος και η ανάγνωση γίνεται εις ανάμνηση του εθίμου της αρχαίας Εκκλησίας να βαπτίζει τους κατηχούμενους το Μέγα Σάββατο. Μετά τον Απόστολο, αντί για το συνηθισμένο «Αλληλούια», ψάλλονται επτά στίχοι από τους Ψαλμούς που περιέχουν προφητείες για την Ανάσταση του Κυρίου: «Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνον τὴν γῆν…». Στη διάρκεια της ψαλμωδίας αυτών των στίχων, οι κληρικοί αλλάζουν τα πένθιμα άμφια και φοράνε λευκά, αλλάζουν και τα άμφια της Αγίας Τράπεζας και του Θυσιαστηρίου. Με λευκά άμφια, όρθιος μπροστά στον Επιτάφιο στο κέντρο του ναού, ο διάκονος διαβάζει το τελευταίο, 28^ο κεφάλαιο του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου, που αφηγείται το γεγονός της Ανάστασης του Σωτήρος, και αυτό αποτελεί ήδη άμεση ένδειξη της επερχόμενης χαράς του Πάσχα κατά τη σωτήρια νύχτα.