Γιατί ο εκατοστός τρίτος ψαλμός που μιλάει για τη δημιουργία του κόσμου ορίστηκε για την έναρξη του εσπερινού;

Η λειτουργική πράξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι στενά συνδεδεμένη με την Ιερά Ιστορία της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Σαν να την απεικονίζει εξ αρχής, συμβολικά και πνευματικά, όντας βαθιά συνδεδεμένη με αυτήν.

Αυτό αποτυπώνεται και στο ότι η ακολουθία της Παννυχίδος αρχίζει με τη δοξολογία της Αγίας Τριάδας: «Δόξα τὴ ἁγία, καὶ ὁμοουσίω, καὶ ζωοποιῶ, καὶ ἀδιαιρέτω Τριάδι πάντοτε, νὺν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων!». Δηλαδή, ο Θεός υπήρχε πάντα. Πριν από το χρόνο, πριν από τη δημιουργία του κόσμου. Και εμείς πρέπει να Τον δοξάζουμε. Στη δοξολογία αυτή η χορωδία εκ μέρους του λαού απαντάει «Αμήν», που στην εβραϊκή γλώσσα σημαίνει «Αληθώς εστί» ή «είθε να είναι». Στη συνέχεια διαβάζεται η προσευχή της λατρείας της Αγίας Τριάδας «Δεύτε προσκυνήσωμεν...» και ψάλλεται ο εκατοστός τρίτος ψαλμός, κατά τη διάρκεια του οποίου ο ιερέας (ή ο ιερέας και ο διάκονος) θυμιατίζει το ναό και τους προσευχομένους*.

Ο 103^ος ψαλμός αρχίζει επίσης με την δοξολογία προς τον Θεό «Εὐλόγει, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον» και απεικονίζει τη δημιουργία του κόσμου. Η έναρξη του Εσπερινού είναι ένα σύμβολο της αιώνιας και προαιώνιας ύπαρξης του Θεού – της Αγίας Τριάδας – και της δημιουργίας του κόσμου από τον Ύψιστο. Κάθε στίχος αυτού του ψαλμού είναι γεμάτος με βαθύ νόημα. Έτσι, για παράδειγμα, μέρος του πρώτου στίχου «Κύριε ὁ Θεός μου, ἐμεγαλύνθης σφόδρα. Ἐξομολόγησιν καὶ μεγαλοπρέπειαν ἐνεδύσω» μας λέει ότι ο Θεός είναι ακατάληπτος και απρόσιτος ως προς την ουσία Του και για τους αγγέλους και για τους ανθρώπους. Είναι ανώτερος και ισχυρότερος από οτιδήποτε άλλο στον κόσμο, Ενδεδυμένος με ομολογία (δοξολογία) και με μεγαλοπρέπεια.

Ο Άγιος προφήτης και βασιλιάς Δαβίδ ξεδιπλώνει μπροστά μας έναν τεράστιο πανοραμικό καμβά της δημιουργίας του κόσμου, ο οποίος αντιστοιχεί στο πρώτο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, αυτό της Γενέσεως. Ο Κύριος είναι ενδεδυμένος με απρόσιτο φως και τεντώνει τους ουρανούς με την ίδια ευκολία και δύναμη όσο ο άνθρωπος τεντώνει μια δερμάτινη σκηνή (Ψαλ. 103:2).

Στη συνέχεια αναλύεται η ιδέα της δημιουργίας των ουρανών. Στην αρχή του τρίτου στίχου: «ὁ στεγάζων ἐν ὕδασι τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ...» σημειώνεται ότι πριν από τον κατακλυσμό η Γη ήταν καλυμμένη με έναν δακτύλιο νερού, ο οποίος βρισκόταν πάνω από το στερέωμα – τον ορατό ουρανό, την ατμόσφαιρα. Για αυτό το θέμα διαβάζουμε στη Βίβλο: «Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος καὶ ἔστω διαχωρίζον ἀνὰ μέσον ὕδατος καὶ ὕδατος. καὶ ἐγένετο οὕτως. Καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸ στερέωμα, καὶ διεχώρισεν ὁ Θεὸς ἀνὰ μέσον τοῦ ὕδατος, ὃ ἦν ὑποκάτω τοῦ στερεώματος, καὶ ἀναμέσον τοῦ ὕδατος τοῦ ἐπάνω τοῦ στερεώματος. Καὶ ἐκάλεσεν ὁ Θεὸς τὸ στερέωμα οὐρανόν. καὶ εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι καλόν, καὶ ἐγένετο ἑσπέρα καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα δευτέρα» (Γεν. 1:6-8). Αργότερα, αυτό το δακτύλιο ήταν που έπεσε από τον ουρανό κατά τη διάρκεια του κατακλυσμού στη γη και κατάπιε κάθε ζωντανό πλάσμα πάνω σε αυτήν, εκτός από εκείνους που σώθηκαν στην κιβωτό του Νώε. Ο 103^ος ψαλμός μιλάει και για τη δημιουργία των νεφών, του ανέμου, του αόρατου πνευματικού κόσμου και των διακονικών πνευμάτων, των ουράνιων αγγέλων. Ο Ψαλμωδός μας πληροφορεί ότι οι άγιοι άγγελοι είναι οι υπηρέτες του Θεού, οι φορείς του θελήματός Του στο σύμπαν.

Συνεχίζοντας, από τον ψαλμό μαθαίνουμε για τη σοφή διάταξη του κόσμου: για τα βουνά, τα φυτά, τα ζώα και τον άνθρωπο. Ας εξηγήσουμε τη σημασία ορισμένων λέξεων. Όναγροι είναι τα άγρια γαϊδούρια. Η οικία του ερωδιού είναι η κατοικία (φωλιά) του πελαργού. Σκύμνοι είναι τα νεαρά λιοντάρια.

Ξεχωριστής ερμηνείας χρήζει ο 26^ος στίχος: «αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος … ἐκεῖ πλοῖα διαπορεύονται, δράκων οὗτος, ὃν ἔπλασας ἐμπαίζειν αὐτῇ». Οι ερμηνευτές τον εξηγούν με δύο τρόπους. Ο καθηγητής της Θεολογικής Ακαδημίας της Αγίας Πετρούπολης Αλέξανδρος Λοπουχίν θεωρεί ότι ο δράκος είναι ένα πανάρχαιο ζώο (δεινόσαυρος στη σύγχρονη γλώσσα), το οποίο περιγράφεται σε ένα άλλο μέρος της Παλαιάς Διαθήκης, στο Βιβλίο του Ιώβ, στα τελευταία κεφάλαια (στο 40^ο και το 41^ο). Δεν πρόκειται για σύγχρονο κροκόδειλο, αλλά για ένα καλυμμένο με χέλυο τεράστιο ζώο, το οποίο είναι σχεδόν αδύνατο να σκοτώσεις είτε με βέλος είτε με ξίφος είτε με δόρυ. Ο Άγιος Ιεράρχης Αθανάσιος ο Μέγας δίνει διαφορετική ερμηνεία του στίχου, καθώς βλέπει στην εικόνα του δράκου υπαινιγμό για το διάβολο που δελέασε τους προπάτορες Αδάμ και Εύα. Αυτό επιβεβαιώνουν και οι τελικοί στίχοι «ὃν ἔπλασας εμπαίζειν αὐτῇ».   

Οι τελευταίοι στίχοι του ψαλμού υπογραμμίζουν ότι η πηγή της ζωής είναι ο Κύριος: «ἀποστρέψαντος δέ σου τὸ πρόσωπον ταραχθήσονται· ἀντανελεῖς τὸ πνεῦμα αὐτῶν, καὶ ἐκλείψουσι καὶ εἰς τὸν χοῦν αὐτῶν ἐπιστρέψουσιν. Ἐξαποστελεῖς τὸ πνεῦμά σου, καὶ κτισθήσονται, καὶ ἀνακαινιεῖς τὸ πρόσωπον τῆς γῆς» (Ψαλμ. 103: 29-30). Δηλαδή, αν ο Κύριος αφαιρέσει το Πνεύμα Του, η κτίση θα εξαφανιστεί και αν στείλει το Πνεύμα Του, η κτίση θα δημιουργηθεί και θα ζήσει.

Ο ψαλμός τελειώνει και πάλι με τη δοξολογία προς τον Κύριο. Στον τελευταίο, 35^ο, στίχο: «ἐκλείποιεν ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ τῆς γῆς καὶ ἄνομοι, ὥστε μὴ ὑπάρχειν αὐτούς. Εὐλόγει, ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον» – βλέπουμε υπαινιγμό για την πτώση στην αμαρτία του διαβόλου και των δαιμόνων, καθώς και των ίδιων των πρωτόπλαστων.

Με αυτά τα λόγια ολοκληρώνεται η Ιερά ιστορία του κόσμου πριν από την πτώση στην αμαρτία και αρχίζει το δεύτερο στάδιο: η Παλαιά Διαθήκη, η ζωή με το δερμάτινο χιτώνα και η προσδοκία εκατοντάδων γενεών ανθρώπων για τον ερχόμενο Μεσσία.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο 103^ος ψαλμός στη λειτουργική πράξη ονομάζεται προοιμιακός. Η ψαλμώδησή του στην αρχή της Παννυχίδος, οι ανοιχτές οι Ωραίες Πύλες και το θυμιάτισμα ναού και προσευχομένων συμβολίζουν τον παράδεισο και την άμεση επικοινωνία του Θεού με τους πρώτους ανθρώπους. Το θυμιάτισμα των προσευχομένων από τον κλήρο συμβολίζει το ότι στην Εδέμ ο Κύριος παρέμενε μαζί με τους ανθρώπους, περπατούσε ανάμεσά τους. Αλλά στο τέλος του ψαλμού οι Ωραίες Πύλες κλείνουν. Αυτό συμβολίζει την εκδίωξη των ανθρώπων από την Εδέμ. Αρχίζει η ιστορία της συντριβής, της μετάνοιας και της πάλης κατά του διαβόλου και της αμαρτίας. Αρχίζει η ιστορία της αναμονής από την ανθρωπότητα του Λυτρωτή-Ελευθερωτή – του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Απεικόνιση της ενσάρκωσης του Θεανθρώπου είναι η Θεία λειτουργία.