Η Ορθοδοξία στην Ινδία: Η Εμπειρία του ιεραποστολικού έργου

Η έκθεση του ιερέα Κλίμεντ Νεχαμαΐα, προϊσταμένου της ενορίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας προς τιμήν της Ζωοδόχου Τριάδας στο Τσαντραπούρ (Ινδία), η οποία διαβάστηκε στο συνέδριο «Η εξωτερική ιεραποστολή της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και το ιεραποστολικό δυναμικό του πολιτισμού» των ΛΒ΄ Διεθνών Χριστουγεννιάτικων Εκπαιδευτικών Αναγνώσεων του 2024.

Ο ιερέας Κλίμεντ Νεχαμαΐα «Ευλογητός ει Χριστέ ο Θεός ημών, ο πανσόφος, τους αλιείς αναδείξας, καταπέμψας αυτοίς το Πνεύμα το Άγιον, και δι’ αυτών, την οικουμένην σαγηνεύσας· φιλάνθρωπε, δόξα σοι», ψάλλουμε στο απολυτίκιο της Πεντηκοστής. Ο Χριστός μετέτρεψε τους απλούς ψαράδες σε ψαράδες ανθρώπων και τους διέταξε το εξής: «Πορεύοντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αυτούς τηρείν πάντα όσα ενετειλάμην υμίν· και ιδού εγώ μεθ’ υμών ειμί πάσας τας ημέρας έως της συντελείας του αιώνος. Αμήν» (Ματθ. 28, 19-20)

Κι έτσι ο Θωμάς, ένας από τους αποστόλους, έφτασε στην Ινδία για να φέρει στον αληθινό Θεό τα άλλα πρόβατα, για τα οποία μίλησε ο Χριστός (πρβλ. Ιωάν. 10, 16). Έτσι αρχίζει η ιστορία του Χριστιανισμού στην Ινδία, που καθαγιάστηκε με το αίμα του Αγίου Αποστόλου.

Ο χριστιανισμός στην Ινδία είχε ως επίκεντρο το νότιο τμήμα της χώρας και από τον 3^ο αιώνα ήταν σε εξάρτηση από την Εκκλησία της Περσίας. Παρέμεινε ορθόδοξη για τέσσερις αιώνες και στη συνέχεια η Εκκλησία της Περσίας έγινε Νεστοριανή. Έκτοτε, ο Νεστοριανισμός ήταν η μόνη μορφή Xριστιανισμού στην Ινδία. Τον 16^ο αιώνα στην Ινδία έφτασαν οι Πορτογάλοι Καθολικοί, οι οποίοι, διαπιστώνοντας ότι οι Ινδοί χριστιανοί ήταν Νεστοριανοί, προσηλύτισαν πολλούς από αυτούς στην Καθολική πίστη, ξεκινώντας την πρώτη Ουνιτική Εκκλησία στην Ινδία, γνωστή ως Καθολική Εκκλησία Σύρο-Μαλαμπάρ. Πολλοί Ινδοί Χριστιανοί διαμαρτυρήθηκαν κατά των Ρωμαιοκαθολικών και ζήτησαν από διάφορους Πατριάρχες της Ανατολής να τους βοηθήσουν με επίσκοπο. Την ίδια στιγμή, τον 17^ο αιώνα, οι μη χαλκηδονιανοί Συριανοί Ιακωβίτες εισήλθαν στην Ινδία κι έτσι ιδρύθηκε στην Ινδία η Συριακή Ιακωβιτική Εκκλησία και αργότερα η Συριακή Εκκλησία Μαλανκάρ. Αργότερα, κατά τον 18^ο και 19^ο αιώνα, διάφοροι προτεστάντες ιεραπόστολοι ήρθαν στην Ινδία κι εγκαθίδρυσαν τα δόγματά τους.

Μέχρι στιγμής στην Ινδία έχουν δραστηριοποιηθεί δύο Ορθόδοξες Ιεραποστολές, το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Στις αρχές του 20^ου αιώνα Έλληνες ορθόδοξοι έμποροι εγκαταστάθηκαν στην πόλη της Καλκούτας, της πολιτείας της Δυτικής Βεγγάλης. Έχτισαν εκεί μια εκκλησία και το 1924 ίδρυσαν μια ελληνορθόδοξη κοινότητα. Ωστόσο, δεν πραγματοποιούσαν ποτέ το ιεραποστολικό έργο ανάμεσα στους Ινδούς ή τους ετερόδοξους. Τελικά, το 1972, ο ναός έκλεισε. Το 1980 ιδρύθηκε η Ελληνορθόδοξη Ιεραποστολή για τους Ινδούς. Αυτό συνέβη χάρη στην άφιξη του Έλληνα ιερομόναχου Αθανάσιου (Αντελή) από την Αίγυπτο. Ο ιερομόναχος Αθανάσιος έχτισε μια εκκλησία προς τιμήν του Αποστόλου Θωμά. Το 1990 ο ιερομόναχος Αθανάσιος πέθανε. Το 1991 ο Ιερομόναχος Ιγνάτιος (Σώννης) έφτασε στη Δυτική Βεγγάλη από το Άγιο Όρος, για να συνεχίσει το έργο του Ιερομόναχου Αθανασίου. Αμέσως μετά την άφιξή του, ο Ιερομόναχος Ιγνάτιος άνοιξε το Φιλανθρωπικό Ίδρυμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, το οποίο διέθεται διάφορα κοινωνικά ιδρύματα, όπως ορφανοτροφείο, σχολείο, νοσοκομείο, αλλά και πραγματοποιούσε κοινωνικές δραστηριότητες, π.χ. διανομή τροφίμων στους φτωχούς κ.λπ. Στην αρχή η ιεραποστολή αυτή ήταν επιτυχής μεταξύ των Ινδών. Σήμερα η ιεραποστολή υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά δεν αναπτύσσεται πλέον και δυστυχώς πολλοί από εκείνους που δέχθηκαν την Ορθοδοξία έχουν «αναχωρήσει» γι’ άλλα δόγματα.

Ο πρώτος Ρώσος ορθόδοξος ιεραπόστολος στην Ινδία ήταν ο Αρχιμανδρίτης Ανδρόνικος (Ελπιντίνσκι), ένας Ρώσος εμιγκρέ, ο οποίος στάλθηκε στην Ινδία με την ευλογία του Μητροπολίτη Ευλογίου (Γκεοργκίεφσκι) του Παρισιού. Ο Αρχιμανδρίτης Ανδρόνικος παρέμεινε στην Ινδία για 18 χρόνια, από το 1931 έως το 1949, αλλά δεν ήταν επιτυχής στο ιεραποστολικό έργο του. Μετά τον Αρχιμανδρίτη Ανδρόνικο, στην Ινδία ήρθε ο Αρχιμανδρίτης Λάζαρος (Μουρ), από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εκτός Ρωσίας (Ρ.Ο.Ε.Ε.Ρ.). Έμεινε 20 χρόνια στην Ινδία, από το 1952 έως το 1972, αλλά και αυτός δεν πέτυχε στο έργο του και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ινδία.

Σήμερα υπάρχουν 6 μικρές κοινότητες σε διάφορα μέρη της Ινδίας και περίπου 300 άτομα, που προσήλθαν από διαφορετικές θρησκείες και δόγματα

Τον 21o αιώνα, ο νεαρός τότε Αγγλικανός Επίσκοπος Ρόχαν Νεχαμαΐα, ο μεγαλύτερος αδελφός μου, ζήτησε από τη Ρ.Ο.Ε.Ε.Ρ. να δεχτεί αυτόν και το ποίμνιό του στην Ορθοδοξία. Το 2012, ο Μητροπολίτης Ιλαρίωνας (Καπράλ), ο Πρώτος Ιεράρχης της Ρ.Ο.Ε.Ε.Ρ., μας βοήθησε να ενταχθούμε στην Ορθόδοξη Εκκλησία, μέσω του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Μάρκου (Γκολοβκόβ). Το 2018 είχα χειροτονηθεί. Βάζω όλα τα δυνατά μου για να διασφαλίσω τη συνέχεια του ιεραποστολικού έργου στην Ινδία. Σήμερα υπάρχουν 6 μικρές κοινότητες σε διάφορα μέρη της Ινδίας και περίπου 300 άτομα, που προσήλθαν από διαφορετικές θρησκείες και δόγματα. Αυτή είναι εν συντομία η ιστορία της Ορθοδοξίας στην Ινδία.

Οι ακολουθίες είναι πολύ σημαντικές για τη ζωή ενός Ορθόδοξου χριστιανού. Μέσω αυτών όχι μόνο λατρεύουμε τον Θεό και συμμετέχουμε στα Ιερά Μυστήρια, αλλά και συνεχίζουμε να εμβαθύνουμε στην πίστη μας. Εξυπηρετούν, επίσης, και τον ιεραποστολικό σκοπό. Λέμε στους ανθρώπους: «Έρχου και ίδε» (Ιωάν. 1, 46). Αλλά για να εντυπωσιαστούν από αυτήν την ομορφιά και τη βαθύτητα, η λειτουργία πρέπει να είναι κατανοητή, γι’ αυτό και οι μεταφράσεις είναι υψίστης σημασίας. Οι επαγγελματίες μεταφραστές μπορούν να μεταφράσουν σωστά ιστορικά χρονικά ή νομικά κείμενα, αλλά δεν μπορούν να μεταφράσουν θεολογικά, συμπεριλαμβανομένων των λειτουργικών, κείμενα.

Για τη μετάφραση τέτοιων κειμένων ο μεταφραστής πρέπει να έχει Ορθόδοξο πνεύμα, καθώς και θεολογική μόρφωση. Δυστυχώς, δεν έχουμε τέτοιους επαγγελματίες μεταφραστές στην Ινδία. Ως εκ τούτου, πρέπει να μεταφράζω εγώ τα λειτουργικά μας κείμενα. Μέχρι στιγμής έχω πραγματοποιήσει μεταφράσεις πολλών λειτουργικών κειμένων. Ίσως κάποτε θα υπάρξει ενδιαφέρον γι’ αυτές τις μεταφράσεις στην Εκκλησία μας και θα εκδοθούν, πράγμα για το οποίο προσευχόμαστε. Οι περισσότερες από τις μεταφράσεις έγιναν στα Μαράθι, τη μητρική μου γλώσσα, και μερικές στα Χίντι. Δυστυχώς, από τις εκατοντάδες ινδικές γλώσσες γνωρίζω μόνο δύο. Όμως, ανάλογα με τον τόπο λατρείας, τελούμε λειτουργίες σε τέσσερις γλώσσες: Μαράθι, Χίντι, Αγγλικά κι Εκκλησιαστικά Σλαβικά. Κατά τη διάρκεια των ακολουθιών, όλοι οι άνθρωποι ακολουθούν τα λειτουργικά βιβλία και συμμετέχουν ενεργά στη λειτουργία. Όλη η κοινότητα γίνεται μία λαϊκή χορωδία.

Ευχέλαιο Καθώς έχουμε μερικές ορθόδοξες κοινότητες στην Ινδία, πρέπει να ταξιδεύω τακτικά σε καθεμία από αυτές για τη Θεία Λειτουργία. Οι κοινότητές μας βρίσκονται στην πόλη μου, το Τσαντραπούρ, στα γύρω χωριά, στη Βομβάη και στις πολιτείες Ρατζαστάν, Γκόα και Άντρα Πραντές. Η επίσκεψη σε κάθε κοινότητα είναι χρονοβόρα, λόγω των μεγάλων αποστάσεων. Γι’ αυτόν τον λόγο η λειτουργία σε κάθε κοινότητα τελείται μία φορά στους τρεις μήνες. Κάθε κοινότητα έχει έναν επικεφαλής, ο οποίος φροντίζει την κοινότητα και τη διοικεί, κατά την απουσία του ιερέα. Όταν δεν υπάρχει λειτουργία, ο επικεφαλής τελεί μια ακολουθία χωρίς ιερέα. Η αποστολή μας χρειάζεται ιερείς, γι’ αυτό κι έχουμε ήδη στείλει έναν φοιτητή στη Θεολογική Ακαδημία της Αγίας Πετρούπολης για εκπαίδευση. Επίσης, ακόμα δύο ετοιμάζονται γι’ αυτό.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι κάθε έθνος εκτιμά τον πολιτισμό του και δεν θέλει να τον αλλάξει ή να τον αντικαταστήσει, επομένως πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί σε αυτό το θέμα. Ευτυχώς, η Ορθοδοξία δεν φέρει την ιδέα της κυριαρχίας από καμία κοινωνική ή εθνική ομάδα. Δεν εξάγουμε, δεν εισάγουμε και δεν επιβάλλουμε έναν πολιτισμό στον άλλο. Αντίθετα, προσπαθούμε να φέρουμε εγγύτερα την τοπική κουλτούρα στην Ορθοδοξία, ώστε να είναι πιο εύκολο για τους ανθρώπους να κατανοήσουν και ν’ αποδεχτούν τον Χριστό. Ο Άγιος Αυγουστίνος ρώτησε κάποτε τον Άγιο Αμβρόσιο του Μιλάνου ποια ήταν η διαφορά μεταξύ των προσεγγίσεων της Ρώμης και του Μιλάνου. Ο Άγιος Αμβρόσιος απάντησε: «Όταν είμαι στη Ρώμη, κάνω όπως κάνουν οι Ρωμαίοι».

Ο Χριστός ήρθε για να μεταμορφώσει τους ανθρώπους κατ' εικόνα Του και όχι για ν’ αλλάξει τον πολιτισμό τους. Η ορθόδοξη πίστη στον Χριστό είναι αποκλειστική (στην κλίμακα του κόσμου και των άλλων θρησκειών), αλλά το Σώμα του Χριστού -η Εκκλησία Του- περιλαμβάνει τους πάντες, αγκαλιάζει όλους τους λαούς, τις γλώσσες και τους πολιτισμούς. Επομένως, για να κερδίσει τις καρδιές των ανθρώπων, η Ορθοδοξία πρέπει ν’ αγκαλιάσει τον πολιτισμό τους και να γίνει αναπόσπαστο μέρος του. Ως εκ τούτου, μπορεί να παρατηρήσετε διαφορές στον τρόπο με τον οποίο η Ορθοδοξία προσπαθεί να ζήσει στην Ινδία. Για παράδειγμα, η «bhakti» (αφοσίωση) είναι αναπόσπαστο μέρος του ινδικού πολιτισμού, όπου το τραγούδι είναι τρόπος λατρείας, οπότε τραγουδάμε ύμνους δοξολογίας πριν αρχίσει μια λειτουργία ή κάποια άλλη ακολουθία και κάνουμε το ίδιο στο τέλος των ακολουθιών. Λέμε αυτούς τους ύμνους, χειροκροτώντας και παίζοντας παραδοσιακά ινδικά όργανα.

Σύμφωνα με το πνεύμα του ινδικού πολιτισμού, που είναι παρόμοιο με αυτό της Παλαιάς Διαθήκης, δεν εισερχόμαστε στον ιερό χώρο ούτε συμμετέχουμε στη λατρεία χωρίς να έχουμε πλυθεί το πρωί. Επίσης, δεν εισερχόμαστε στον ιερό χώρο φορώντας παπούτσια. Το κάνουμε από ευλάβεια προς τον ναό και αφήνουμε τα παπούτσια μας έξω. Οι άνδρες και οι γυναίκες συνήθως στέκονται χωριστά. Στην πομπή χρησιμοποιούμε τύμπανα στην αρχή της. Σε κάθε μεγάλη γιορτή έχουμε ένα κοινό γεύμα. Αντί για βέρες, οι γυναίκες φορούν παραδοσιακά μαντήλια στον λαιμό, για να δηλώσουν ότι είναι παντρεμένες.

Για να τιμήσουμε τη μνήμη του Αγίου Αποστόλου, να ξαναζήσουμε το παρελθόν και να συνδεθούμε μαζί του, κάθε χρόνο πραγματοποιούμε προσκύνημα στην πόλη Τσενάι

Είμαστε ευλογημένοι που ο Απόστολος Θωμάς, ο οποίος ήταν ο πρώτος που ομολόγησε τον Χριστό, «ο Κύριος μου και ο Θεός μου» (Ιωάν. 20:28), επιλέχθηκε για το ιεραποστολικό έργο στην Ινδία και οι τόποι που συνδέονται με αυτόν είναι διαθέσιμοι για επίσκεψη. Ως εκ τούτου, για εμάς που δεν μπορούμε να κάνουμε το προσκύνημα στο Ισραήλ, τα μέρη αυτά έχουν γίνει «άγιοι τόποι». Για να τιμήσουμε τη μνήμη του Αγίου Αποστόλου, να ξαναζήσουμε το παρελθόν και να συνδεθούμε μαζί του, κάθε χρόνο πραγματοποιούμε προσκύνημα στην πόλη Τσενάι της νότιας Ινδίας. Και σας προσκαλούμε όλους να μας ακολουθήσετε.

Εκτός από τα έργα που ανέφερα, που κάνουμε μέσα στις κοινότητές μας, προσπαθούμε επίσης, στο μέτρο των δυνατοτήτων μας και με τη βοήθεια του Θεού, να κάνουμε φιλανθρωπικά έργα και όχι μόνο για τα μέλη των κοινοτήτων μας, αλλά για όλους τους άλλους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την πίστη τους. Προσπαθούμε να το κάνουμε αυτό όχι μόνο στην καθημερινή ζωή και για άτομα που έχουν ιδιαίτερη ανάγκη, αλλά και σε περιόδους κρίσης, όπως κάναμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας: Και στα δύο κύματα μοιράσαμε δέματα τροφίμων σε εκατοντάδες ανθρώπους. Όταν μιλάμε για την ιεραποστολή στην Ινδία, θυμάμαι τα λόγια του Αποστόλου Παύλου, ο οποίος λέει το εξής: «Επειδή και Ιουδαίοι σημείον αιτούσι και Έλληνες σοφίαν ζητούσιν» (Α΄ Κορ. 1, 22). Eδώ θα ήθελα να προσθέσω ότι και οι Ινδοί απαιτούν καλά έργα. Πιθανώς γνωρίζετε ότι η διδασκαλία για το κάρμα είναι η πλέον σημαντική, τόσο όσον αφορά στις γηγενείς θρησκείες των Ινδιών όσο και των αντίστοιχων πολιτισμών.

Ως μάρτυρες του Χριστού, πρέπει να μαρτυρούμε γι' Αυτόν όχι μόνο με λόγια, αλλά και με έργα

Ο ινδικός πολιτισμός εκτιμά τις πράξεις περισσότερο από τα λόγια, έτσι το κήρυγμα χωρίς πράξεις δεν θ’ αποδώσει καρπούς στην Ινδία και δεν θα προσελκύσει τις καρδιές των ανθρώπων, με το τρόπο που μπορούν να το κάνουν οι σιωπηλές πράξεις. Ο Κύριος λέει: «Ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσιν υμών τα καλά έργα και δοξάσωσι τον Πατέρα υμών τον εν τοις ουρανοίς» (Ματθ. 5:16). Γιατί, λοιπόν, τα έργα είναι αυτά που έχουν σημασία; Σύμφωνα με τα λόγια του Χριστού, «εκ γαρ του καρπού το δένδρον γινώσκεται» (Ματθ. 12:33). Τα έργα, που συμφωνούν με το κήρυγμα, είναι πολύ σημαντικά για τους ανθρώπους που πιστεύουν στο κάρμα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ως μάρτυρες του Χριστού, πρέπει να μαρτυρούμε γι' Αυτόν όχι μόνο με λόγια, αλλά και με έργα, ώστε οι άνθρωποι όχι μόνο ν’ ακούν, αλλά και να βιώνουν αυτά που ακούν, διότι «ούτω και η πίστις, εάν μη έργα έχη, νεκρά εστι καθ᾿ εαυτήν» (Ιάκ. 2:17).

Ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος κάποτε παρατήρησε:

«Όπως είναι αδιανόητο να έχουμε μια Εκκλησία χωρίς λειτουργική ζωή, έτσι είναι ακόμη πιο αδιανόητο να έχουμε μια Εκκλησία χωρίς ιεραποστολικό έργο».

Ο Απόστολος Παύλος λέει:

«Άρα η πίστις εξ ακοής, η δε ακοή δια ρήματος Θεού. “Πας γαρ ος αν επικαλέσηται το όνομα Κυρίου σωθήσεται”. Πως ουν επικαλέσονται εις ον ουκ επίστευσαν; πως δε πιστεύσουσιν ου ουκ ήκουσαν; πως δε ακούσουσι χωρίς κηρύσσοντος; πως δε κηρύξουσιν εάν μη αποσταλῶσι; καθώς γέγραπται· ως ωραίοι οι πόδες των ευαγγελιζομένων ειρήνην, των ευαγγελιζομένων τα αγαθά! (Ρωμ. 10, 13–15;17).

Η Ινδία έχει ανάγκη από το Ευαγγέλιο της Αλήθειας του Υιού του Θεού Ζώντα

Δυστυχώς, η Ινδία είναι ίσως η μόνη χώρα, όπου ο Απόστολος Θωμάς κήρυξε και υπέφερε και η οποία δεν ήταν ποτέ χριστιανική, για λόγους που μόνο ο Θεός γνωρίζει. Η Ινδία χρειάζεται να κηρύξει το Ευαγγέλιο εκεί, όχι μόνο στους ειδωλολάτρες αλλά και στους ετερόδοξους, σε μια μη παραμορφωμένη μορφή, που δεν έρχεται σε αντίθεση με την αποστολική διδασκαλία.

Η Ινδία έχει ανάγκη από το Ευαγγέλιο της Αλήθειας του Υιού του Θεού Ζώντα. Να μην λέει κανείς ότι ο Χριστός είναι ήδη γνωστός στους ανθρώπους των διαφόρων μη ορθόδοξων δογμάτων, είτε αρχαίων είτε σύγχρονων, διότι αυτοί γνωρίζουν όχι τον Χριστό, αλλά τις εκδοχές του Χριστού που οι ίδιοι δημιούργησαν. Ο Χριστός είναι ένας, είναι η Αλήθεια, και γνωρίζεται μέσα στην Εκκλησία Του, την οποία έχει ιδρύσει Εκείνος, και σε αυτήν Τον λατρεύουμε με τον ορθόδοξο τρόπο, μαζί με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα. Έχουμε αυτό το Ευαγγέλιο, που φυλάει η Εκκλησία και που διατηρείται από το αίμα των μαρτύρων. Η Αγία Εκκλησία της Βασιλείας του Θεού στηρίζεται στο Ευαγγέλιο του Ιησού Χριστού και «ομοία εστὶν η βασιλεία των ουρανών ζύμη, ην λαβούσα γυνή ενέκρυψεν εις αλεύρου σάτα τρία, έως ου εζυμώθη όλον» (Ματθ. 13, 33).

Σε κάθε λειτουργία χαιρόμαστε και ομολογούμε μεγαλοπρεπώς:

«Είδομεν το φως το αληθινόν, ελάβομεν Πνεύμα επουράνιον, εύρομεν πίστιν αληθή, αδιαίρετον Τριάδα προσκυνούντες· αύτη γαρ ημάς έσωσεν».

Οι ενορίτες του ναού της Ζωοδόχου Τριάδος στο Τσαντραπούρ

Εμείς, όμως, έχουμε λάβει το Φως της Αλήθειας, το Άγιο Πνεύμα και την αληθινή πίστη, όχι για να τα κρατάμε σ’ ένα σεντούκι κλειδωμένα, αλλά για να διαδώσουμε το Φως της Αλήθειας, της Πίστης και της Χαράς, που έχουμε λάβει μέσω του Αγίου Πνεύματος, σε όλους! Γι' αυτό, όπως όλοι οι Απόστολοι και οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, ο Όσιος Γερμανός ο Εν Αλάσκα , ο Άγιος Ιννοκέντιος της Μόσχας, ο Άγιος Νικόλαος ο Απόστολος της Ιαπωνίας, πρέπει να είμαστε «εξαγοραζόμενοι τον καιρόν, ότι αι ημέραι πονηραί εισί» (Εφεσ. 5: 16) και να επανέλθουμε στην τελευταία εντολή του Χριστού πριν από την Ανάληψή Του:

«Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αυτούς τηρείν πάντα όσα ενετειλάμην υμίν· και ιδού Εγώ μεθ᾿ υμών ειμί πάσας τας ημέρας έως της συντελείας του αιώνος. Αμήν (Ματθ. 28, 19-20).