Αγκάλιασε με την ψυχή σου τον Θεό

Ζωγράφος: Σεργκέι Τουτουνόφ

Ω, μοναξιά, πόσο σκληρός είναι ο χαρακτήρας σου
Λάμποντας, με σιδερένιο διαβήτη
Πόσο ψυχρά κλείνεις έναν κύκλο
Χωρίς να υπακούς σε άχρηστες διαβεβαιώσεις…

Μπέλλα Αχμαντούλινα

Μοναξιά…Πολλοί άνθρωποι τρομάζουν και μόνο στη σκέψη. Αλλά στο βαθύ φθινόπωρο και τον συννεφιασμένο χειμώνα, η ίδια η φύση προκαλεί αυτές τις σκέψεις.

Η μοναξιά μπορεί να γλιστράει απαρατήρητη. Το αίσθημα της μοναξιάς μπορεί να ωριμάσει στην ψυχή σταδιακά και ξαφνικά, να αναπτύσσεται αυθόρμητα σε ένα θαμπό πονεμένο αίσθημα έλλειψης κατανόησης και αίσθημα αχρηστίας. Ενώ μπορεί να καταρρεύσει απότομα και ριζικά, με όλη του τη δύναμη και ανεπανόρθωτα, αν πεθάνουν ή φύγουν σε μια μακρινή χώρα εκείνοι με τους οποίους μοιράστηκες το ίδιο σπίτι, μια ζωή -γονείς, παιδιά, σύζυγοι-.

Και τι να κάνεις τότε; Πώς να μην απελπιστείς και να συνεχίσεις να ζεις; Πώς να αντιμετωπίσεις το ανοικτό, θλιβερό κενό μέσα σου και γύρω σου;

Σταθείτε! Στην πραγματικότητα κάθε άνθρωπος πάνω στη γη είναι μόνος! Η μοναξιά ενυπάρχει σε καθένα από εμάς πολύ πιο βαθιά απ’ ό,τι πιστεύαμε.

Πώς γίνεται αυτό; Ρίξτε μια ματιά στα «Αξιώματα της θρησκευτικής εμπειρίας» του γνωστού φιλοσόφου, στοχαστή Ιβάν Ιλίν:

«…Καθένας από εμάς, παρά τη συνεχή, καθημερινή, -συνειδητή και ασυνείδητη- επικοινωνία, ζει τη ζωή του και πραγματοποιεί το επίγειο ταξίδι του από τη γέννηση ως το θάνατο σε βαθιά και αναπόφευκτη μοναξιά. Αυτή τη μοναξιά είναι ευχάριστο να την ξεχνάμε, μα είναι απαραίτητο να τη θυμόμαστε.

Αυτή η μοναξιά είναι ίδια σε όλους και για τον καθένα, εκφράζεται ψυχικά στο γεγονός ότι η ατομική ψυχολογική ζωή του καθενός μας ρέει μέσα σε ένα είδος απομόνωσης, κλειστό και απρόσιτο για τους άλλους: «η ψυχή του ξένου είναι ένα σκοτάδι». Κανείς δεν αντιμετωπίζει τη «δική μου κατάσταση» (για παράδειγμα, τη νευραλγία μου, την κατάθλιψή μου, την ευδαιμονία μου), σαν δική του κατάσταση και άμεσα κατανοητή σε αυτόν, κανείς εκτός από «εμένα τον ίδιο». Κανένας δεν μπορεί να «χωρέσει» κανέναν στην ψυχή του ή να ‘στρέψει’ την ψυχή του στον άλλον. Και την ώρα της αμοιβαίας δυσπιστίας ή της μεγάλης θλίψης, οι άνθρωποι υποφέρουν πολύ από αυτό…

Η μακροχρόνια συνύπαρξη σε κοινό χώρο, η συμμετοχή στις δραστηριότητες της ζωής, η μακρά και συνεχής επικοινωνία και η εθνική ή οικογενειακή ομοιότητα δεν μπορούν να παραβιάσουν αυτόν τον νόμο της ύπαρξης: ένα άτομο παραμένει υποκειμενικό, ατομικό και μοναχικό και θα το αισθανθεί έντονα αυτό την ώρα της ασθένειας, του οργισμένου χάσματος, της αγάπης χωρίς ευτυχία, της ζήλειας, του εγκλήματος, της μετάνοιας, της λήξης ενός γάμου, της κατάθλιψης, της απογοήτευσης και του θανάτου.»

Επιπλέον, οποιαδήποτε λέξη θα είναι πάντα ανίσχυρη να μεταφέρει με ακρίβεια όλα όσα ζω στα βάθη της ψυχής μου:

Οι λέξεις είναι απλώς αδύναμες προσπάθειες
Για να μάθεις σε κάποιον τον εαυτό σου
Ίσως αυτό είναι χειρότερο και από βασανιστήριο
Να αποδείξεις κάτι σε κάποιον!

Tι πρέπει να κάνουμε; Υπάρχουν πολλές συνταγές τώρα! Ακόμη περισσότερες. Οι ψυχολόγοι και οι φαρμακοποιοί είναι έτοιμοι να προσφέρουν ένα σωρό μεθόδους και φάρμακα, που έχουν σχεδιαστεί για να μας σώσουν από τη στεναχώρια, την κατάθλιψη, την απάθεια ή την απογοήτευση.

/«Υπάρχει ένα ειδικό φάρμακο που είναι διαθέσιμο μόνο σε έναν πιστό, σε κάποιον που πιστεύει και προσεύχεται

Αλλά υπάρχει ένα ειδικό φάρμακο που είναι διαθέσιμο μόνο σε έναν πιστό, σε κάποιον που πιστεύει και προσεύχεται. Θα το ορίσω με λόγια υψηλά ποιητικά αλλά, μου φαίνεται, πολύ ακριβή: ΑΓΚΑΛΙΑΣΕ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΣΟΥ ΤΟΝ ΘΕΟ.

Άλλωστε μόνο Εκείνος που μας δημιούργησε και βλέπει το βάθος της ανθρώπινης φύσης, είναι σε θέση να δει αυτό το βάθος σαν στην παλάμη του χεριού του: «Γιατί έφτιαξες το εσωτερικό μου και με ύφανες στη μήτρα της μητέρας μου.» (Ψαλ.138, 13).

«Κύριε, κοίταξέ με και ελέησόν με, γιατί είμαι μόνος», φώναξε ο βασιλιάς Δαβίδ στην προσευχή του μερικές χιλιάδες χρόνια πριν. Πίστευε ότι ο Θεός έχει το βλέμμα Του πάνω του, πίστευε ότι ο Παντογνώστης δεν ήταν αδιάφορος για τα βάσανά του. Και γι’ αυτό δεν ήταν μόνος.

Η πίστη και η προσευχή μπορεί να σώσει την ψυχή από το σκοτάδι της απελπισίας. Η πίστη στ’ αλήθεια μπορεί να δώσει ελπίδα στον άνθρωπο και δύναμη να ζήσει, παρά το βάρος της μοναξιάς, η οποία είναι πολύπλευρη…

Συμβαίνει να έχεις και οικογένεια και δουλειά και να υπάρχουν πολλοί άνθρωποι γύρω, αλλά όλοι είναι ξένοι, ξένοι πνευματικά. Σκέφτονται διαφορετικά, ενδιαφέρονται για διαφορετικά πράγματα, εκτιμούν άλλα πράγματα…Και δεν υπάρχει κανείς να μοιραστείς τις σκέψεις σου, τα συναισθήματα, τις φιλοδοξίες. Και πώς σας φαίνεται αν δε δυσαρεστείστε , αν δεν υπάρχει αυτολύπηση, δεν απελπίζεστε, δεν κατηγορείτε τους άλλους και κακιώνετε, αλλά αγκαλιάσετε τον Θεό με την ψυχή σας; Να Του μεταφέρετε τον πόνο της ψυχής σας και να προσπαθείτε να ζείτε σύμφωνα με τον Θεό: «σε όλους, όπως θέλετε να σας συμπεριφέρονται, έτσι και εσείς στους άλλους ανθρώπους.» (Μτθ.7,12). Και ο Παντοδύναμος, που γνωρίζει όλα όσα κρύβονται στην ψυχή του καθενός από τα παιδιά Του καλύτερα και ακριβέστερα από τον ίδιο, θα διαχειριστεί, θα τα φτιάξει όλα και θα λογικέψει.

Για κάποιους ο γάμος, η οικογένεια θεωρείται το μοναδικό μέσο για να απαλλαγούμε απ’ τη μοναξιά. Αλλά όταν τα πρώτα έντονα συναισθήματα αμβλύνονται, τα ψυχολογικά προβλήματα γίνονται ξεκάθαρα και κυρτά και για να κρύψουν την αμαρτία, ακόμα και οι σύζυγοι μπορούν να είναι ξένοι και να ζούνε κάτω από την ίδια στέγη και δεν ταιριάζουν. Αυτό το θέμα είναι παλιό όσο ο κόσμος μας, και τόσο τεράστιο που δε θα επεκταθώ, αλλά θα το επισημάνω ελαφρώς. Η αγάπη -όπως ο παράδεισος- είναι γεμάτη ευδαιμονία. Αυτή όπως ο παράδεισος είναι ένα ανεκτίμητο και εντελώς ανεπιθύμητο δώρο στον άνθρωπο. Όμως, όπως και ο Κήπος της Εδέμ, τον οποίο έδωσε εντολή ο Θεός στον άνθρωπο να τον διατηρεί και να τον καλλιεργεί, η αγάπη πρέπει να κρατάει και συνεχώς να στηρίζει. Ειδάλως…τη χάνουμε.

Τι να κάνουμε, λοιπόν, όταν η αγάπη χάθηκε και δε θέλουμε απλώς να ζούμε με ένα αίσθημα μοναξιάς, απελπισίας, ένα αίσθημα ενοχής, δυσαρέσκειας ή θυμού γι’ αυτό που δε λειτούργησε, δεν αναπτύχθηκε, δεν πέτυχε, παρόλο που τόσο πιστέψαμε ότι θα γίνει ευτυχία; Η δυσαρέσκεια, η οργή, η θλίψη, η καταδίκη, η επιθυμία για εκδίκηση, δηλητηριάζουν, καταστρέφουν την ψυχή, μειώνουν τις δυνάμεις…Γιατί να υπομένουμε αυτά τα πραγματικά βάσανα της κόλασης; Eίναι καλύτερα να αγκαλιάσετε τον Θεό με την ψυχή σας, ακόμα και με δάκρυα, με πόνο, αλλά με ελπίδα, με αίτημα για στήριξη και θεραπεία των πνευματικών πληγών. Και θα έρθει η παρηγοριά. Γιατί «αυτός που έχει φυτέψει αυτί δε θα ακούσει; Και το εκπαιδευμένο μάτι δε θα δει;» (Ψαλ.93,9).

Μερικοί νιώθουν μόνοι μέσα στην οικογένειά τους, ενώ άλλοι όχι. Και πρέπει να τονίσουμε ότι η αίσθηση του να μη είσαι περιζήτητος, το να νιώθεις άχρηστος, και το να μην έχεις παιδιά είναι πιο έντονα στις γυναίκες, προφανώς έτσι είναι φτιαγμένες από τη φύση τους… Και πόσα δάκρυα, κρυφά ή φανερά, έχουν χυθεί για αυτό;

Και όσο περνάει η ζωή, η πραγματικότητα γίνεται πιο σκληρή. Ο φόβος της μοναξιάς είναι ιδιαίτερα έντονος στη «δύση» της ζωής. Πολλοί φοβούνται το φθινόπωρο της ζωής τους. Εξασθενούν οι σωματικές δυνάμεις, τα παιδιά φεύγουν δημιουργώντας δική τους οικογένεια, πεθαίνουν οικεία πρόσωπα:

Πιστά ρυτίδες ο καθρέφτης θα σου δείξει
Που κάποιους τάφους ανοιχτούς θα σου θυμίσουν
Και θα σε μάθει ο αργός ίσκιος στο ρολόι
Πώς προχωρεί προς την αιωνιότητα ο Χρόνος.

(Ο.Σαίξπηρ, σονέτο 77)

Και αν σε πιο ώριμη ηλικία υπάρχει ακόμα η ελπίδα να αρχίσει κάτι καινούργιο, στα γηρατειά αυτό είναι πρακτικά αδύνατο. Αυτό μας φοβίζει, προκαλεί πανικό, πικρία, στενοχώρια… Αλλά αν η φασαρία και ο κορεσμός των τελευταίων ετών δε μας έκανε να σκεφτούμε το πιο σημαντικό, τότε τουλάχιστον αξίζει τώρα να το κάνουμε. Ακριβώς στη μοναξιά είναι ευκολότερο να καθαρίσεις την καρδιά σου και να χτίσεις μια προσωπική σχέση με τον Θεό. Να αγκαλιάσεις τον Θεό με την ψυχή σου.

Είναι ακόμα πιο δύσκολο να μιλήσουμε για τη μοναξιά μετά τον θάνατο ανθρώπων, με τους οποίους συνδεόμασταν πολύ και που ήταν κομμάτι της ψυχής μας, μεγάλωσαν στην ψυχή μας, απορροφήθηκαν μέσ της και ήταν εκεί για μεγάλο μέρος της ζωής μας. Μερικές φορές η διαμαρτυρία, ο πόνος της απώλειας και της λαχτάρας είναι τόσο μεγάλα, τόσο σημαντικά και μοιραία, που δεν αφήνουν την ψυχή να προσκολληθεί στον Θεό. Λίγοι μπορούν να το αντιμετωπίσουν αυτό…

Ποιος χτύπησε την πόρτα μου με ένα παιχνιδιάρικο χέρι;
Τότε θα ‘ναι ο συνηθισμένος μου επισκέπτης, το νυχτερινό αεράκι.
Μόλις φέξει η μέρα πίσω από το μπλε βουνό
Όπως πετάει εκείνος προς την ήσυχη γωνιά μου.
Με χαιρετούσε και πάλι έφυγε μακριά.
Έχοντας φορτίσει ελαφρώς το νερό, γλίστρησε στη λίμνη
Ψιθύρισε κάτι στα δέντρα στον κήπο
Και με βιασύνη να συναντήσει τη νύχτα, πέταξε σιωπηλά μακριά.
Τώρα ησύχασαν όλα. Μέχρι την αυγή τίποτα δε θα διαταράξει την ησυχία μου.
Μόνο ένας σκώρος της νύχτας, υπάκουος στο κάλεσμα του φωτός
Ίσως πετάξει προς τη φωτιά της λαμπάδας.
Όμως δε θα κοιμάμαι. Μεταμεσονύκτια σιωπή
Τόσο γλυκό για την πληγωμένη μου ψυχή.
Τον περιμένω όλη μέρα, σαν να περίμενα μια συνάντηση
κάποτε στα νιάτα μου με την αγαπημένη μου
Πόσο ξένες μου είναι τώρα οι ανησυχίες αυτών των τρελών
Στη μάταιη αναζήτηση των χαμένων χρόνων!
Ο κόσμος της εχθρότητας και των έντονων καβγάδων είναι μακρινός και παράξενος
Η επιμέλεια ανούσιων, άχαρων εορτών
Ναι, βρήκα την ευτυχία σε μια ήρεμη ροή σκέψεων.
Σε απλά έργα, στην καθαρότητα της καρδιάς
Στη σιωπή της νύχτας, τη λήθη και τη συγχώρεση
Και σε κάθε λουλούδι ταπεινής ομορφιάς
Και όλα αυτά ευλογημένα τα έχω στην ψυχή μου
Ξεχνώντας το θόρυβο των παλιών σκέψεων και πράξεων
Εγώ δε γνωρίζω τη θλιβερή μοναξιά.
​Η μοναχικότητα είναι η ευτυχής κληρονομιά μου.

(Αγνώστου συγγραφέα)

Γιατί, λοιπόν, ο Θεός μας δημιούργησε έτσι, ώστε «κανείς να μη μπορεί να ‘χωρέσει’ κανέναν στην ψυχή του ή να τη ‘στρέψει’ προς τον άλλον; Γιατί σε οποιαδήποτε ηλικία -από την παιδική ηλικία ως τα γηρατειά- η ψυχή μας δεν προστατεύεται από την ανησυχία για το βάσανο της μοναξιάς; Για ποιο λόγο μας έλαχε να γνωρίσουμε το καταθλιπτικό συναίσθημα της αχρηστίας, της έλλειψης κατανόησης από άλλους, παρόμοιους με εμάς ανθρώπους;

Ξέρω μερικές απαντήσεις πάνω σε αυτό, οι οποίες κυριολεκτικά ανατινάζουν τον εγκέφαλο με την παραδοξότητά τους. Και στις δύσκολες ώρες, προσπαθώ να παρηγορήσω τον εαυτό μου με οδυνηρές ανησυχίες. Και ακόμη, να σκαλίσω, να συνειδητοποιήσω, να κατανοήσω…

Η αιτία του πόνου δεν είναι γύρω μου, αλλά μέσα μου. Δεν είναι τρομερά τα ίδια τα γεγονότα, αλλά η σχέση μου μαζί τους. Μπορείτε να κοιτάξετε τον κόσμο με αγάπη, ή με μια ενόχληση ή κάπως αλλιώς…Αλλά σε κάθε περίπτωση, κάθε πράγμα, γεγονός, άνθρωποι γύρω, ο καιρός, τελικά είναι όπως τα βλέπουμε εμείς και αισθανόμαστε τώρα, αυτή τη στιγμή. Ό,τι σημαντικό υπάρχει, είναι μέσα μας…

Πολλές έντονες ψυχολογικές ανησυχίες μας δίνονται για να καταπιέσουμε το πνεύμα μας, να το στρέψουμε στην απόγνωση. Αυτό το συναίσθημα είναι πιθανότατα, μία παρακίνηση σε δράση.

«Την απελπισία δεν μας τη στέλνει ο Θεός για να μας σκοτώσει, τη στέλνει σε εμάς για να μας ξυπνήσει σε μια νέα ζωή» (Έρμαν Έσσε, ‘Το παιχνίδι με τις χάντρες’).

Και μία ακόμη εκπληκτική σκέψη του Ιερού Αυγουστίνου, η οποία έρχεται σε αντίθεση με την αντίληψή μας περί ευτυχίας, της ευτυχίας στην οποία δεν υπάρχει μοναξιά:

«Μας δημιούργησες για τον εαυτό Σου και η καρδιά μας δεν γνωρίζει την ανάπαυση, μέχρι να ηρεμήσει μέσα Σου».

Και τέλος, ίσως η πιο εντυπωσιακή σκέψη που διαβάστηκε από τον αρχιεπίσκοπο Ιωάννη (Σαχόφσκι):

«Η μοναξιά είναι το κατώφλι της υπέρτατης ενότητας. Στο κελί του μοναχικού υπάρχουν περισσότερες πόρτες για την αγάπη από οπουδήποτε αλλού». Έλενα Νασλεντίσεβα