Η σημασία και τα οφέλη από τη μελέτη της Αγίας Γραφής

Τι είναι αυτό που την ξεχωρίζει τόσο πολύ από τα άλλα βιβλία;

Πρώτα απ' όλα, η Αγία Γραφή είναι η μεγάλη πηγή του Χριστιανισμού. Από αυτήν οι θεολόγοι αντλούσαν έμπνευση για αιώνες, προκειμένου να μας μεταδώσουν τα θεμέλια της πίστης. Πίστευαν ότι μόνο στη Βίβλο μπορεί κανείς να βρει όλα τα απαραίτητα στοιχεία της αλήθειας. Ωστόσο, η Ορθόδοξη Εκκλησία εντοπίζει την πηγή του Χριστιανισμού όχι μόνο στο γραπτό λόγο του Θεού, αλλά και στην προφορική Παράδοση. Αυτή η ιδέα δεν είναι καινούργια, καθώς στην αρχαιότητα αυτές οι δύο έννοιες ήταν πάντα αδιάρρηκτες. Η Παράδοση και η Γραφή δεν υφίστανται η μία χωριστά από την άλλη.

Η Βίβλος είναι μέρος της Παράδοσης, ο πυρήνας της. Χωρίς τη ζωντανή παράδοση της Εκκλησίας, που διατηρεί και μεταδίδει αυτή την εμπειρία, η Αγία Γραφή θα ήταν ακατανόητη. Όλες οι πτυχές της εκκλησιαστικής ζωής – τα μυστήρια, η λατρεία, τα ηθικά θεμέλια, η θεολογία, η ματιά στο παρελθόν και το μέλλον – είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το πνεύμα της Παράδοσης και με την Αγία Γραφή.

Στην ορθόδοξη αντίληψη, η Αγία Γραφή και η Παράδοση δεν είναι δύο ξεχωριστά στοιχεία που πρέπει να συνδεθούν. Η Βίβλος πρέπει να παραμείνει στο φυσικό της περιβάλλον, στο πλαίσιο που την γέννησε. Αυτό το περιβάλλον είναι η Παράδοση.

Η Βίβλος δεν είναι μόνο κείμενο, αλλά και Πνεύμα, το Οποίο αναζωογονεί συνεχώς την ανάγνωσή της. Γι' αυτό, ο λόγος, που κάποτε δόθηκε στους ανθρώπους που ζούσαν κατά σάρκα, παραμένει ζωντανός και ενεργός στην Εκκλησία – «το ζωντανό σώμα του Λόγου του Θεού». «Ο Λόγος έγινε άνθρωπος κι έστησε τη σκηνή του ανάμεσά μας … ήρθε γεμάτος χάρη θεϊκή κι αλήθεια για μας... Απ’ τον δικό του πλούτο πήραμε όλοι εμείς τη μια δωρεά πάνω στην άλλη» (Ιω. 1: 14-16).

Η Βίβλος δεν είναι μόνο κείμενο, αλλά και Πνεύμα, το Οποίο αναζωογονεί την ανάγνωσή της

Η Αγία Γραφή είναι κάτι περισσότερο από ένα απλό βιβλίο. Δεν είναι ένα κείμενο που το «υπαγόρευσε» στην κυριολεξία ο Θεός. Στη Βίβλο αντανακλώνται οι χαρακτήρες και τα χαρίσματα των συγγραφέων της, καθώς και τα χαρακτηριστικά της εποχής τους. Ωστόσο, όλοι τους βίωσαν τη βαθιά εμπειρία της παρουσίας του Θεού και προσπάθησαν να μεταδώσουν αυτό το μυστήριο με τα προσιτά σε εκείνους λόγια.

Η επίγεια, η ανθρώπινη πλευρά της Βίβλου δεν αντιφάσκει προς την θεοπνευστία της. Αντιθέτως, είναι ακριβώς αυτή που την καθιστά ιδιαίτερα πολύτιμη για εμάς, επειδή η Γραφή γίνεται το σημείο τομής του Θείου και του ανθρώπινου. Αυτό μας προστατεύει επίσης από την υπερβολική λατρεία του γράμματος, κάτι που χαρακτηρίζει ορισμένες τάσεις του Προτεσταντισμού.

Όπως έλεγε ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσοστόμος, στη θεανθρώπινη φύση των Γραφών φαίνεται με σαφήνεια η δύναμη του Πνεύματος, που πείθει τους ανθρώπους να κρατούν το ουσιώδες και να μην ταράζονται από ασήμαντες διαφοροποιήσεις. Γι' αυτό, το θεμέλιο του χριστιανισμού δεν είναι μια αφηρημένη δοξασία, αλλά η πίστη στον Ζωντανό Θεό, που ενσαρκώθηκε στο πρόσωπο του Θεανθρώπου. Αυτό ακριβώς μαρτυρεί ο λόγος του Θεού. Τα λόγια του Κυρίου «ἐρευνᾶτε τὰς γραφάς, ὅτι ὑμεῖς δοκεῖτε ἐν αὐταῖς ζωὴν αἰώνιον ἔχειν· καὶ ἐκεῖναί εἰσιν αἱ μαρτυροῦσαι περὶ ἐμοῦ» (Ιω. 5:39) είναι μια έκκληση όχι μόνο προς τους ανθρώπους που ζούσαν πριν από δύο χιλιάδες χρόνια, αλλά και προς όλους αυτούς που διαβάζουν τη Βίβλο, και ιδίως προς τους χριστιανούς.

Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας έλεγε ότι η επιμελής μελέτη του μυστηρίου του Χριστού χαρίζει αιώνια ζωή και μας οδηγεί στην αρετή. Μελετώντας τις Γραφές, πρέπει να θυμόμαστε τον κύριο στόχο: όχι απλώς να αποκτήσουμε νέες γνώσεις, αλλά να τις εφαρμόσουμε στην πράξη. Το νόημα της Θείας Αποκάλυψης συνοψίζεται στα λόγια: «Αυτά όμως γράφτηκαν για να πιστέψετε πως ο Ιησούς είναι ο Χριστός ο Υιός του Θεού, και πιστεύοντας, να έχετε δι’αυτού τη ζωή» (Ιω. 20:31).

Μπορεί κανείς να γνωρίσει τη ζωή μόνο μέσα από την ίδια τη ζωή. Με άλλα λόγια, η πρακτική εφαρμογή των Γραφών οικοδομεί τη σχέση μας με τον Θεό. Από τη Βίβλο μαθαίνουμε τη χριστιανική ζωή και βρίσκουμε τη βάση για μια βαθιά πίστη, αφού «για να πιστέψει κανείς χρειάζεται ν’ακούσει το κήρυγμα και το κήρυγμα γίνεται με τον λόγο του Θεού» (Ρωμ. 10:17).

Αυτήν την αρχή εξηγεί πολύ καλά το ακόλουθο απόσπασμα από τη μοναστική ζωή. Ένας νεαρός μοναχός πήγαινε στον γέροντα και του ζητούσε: «Πες μου ένα λόγο, για να μπορώ να ζήσω». Ο γέροντας του απαντούσε πολύ σύντομα, αλλά λόγω της προσωπικής του εμπειρίας και της χάριτος, αυτές οι λίγες λέξεις ήταν αρκετές για να μπορέσει ο μοναχός να ζει σύμφωνα με αυτές και να ξεπερνάει τις δυσκολίες.

Ακριβώς έτσι πρέπει να κατανοούμε και να κηρύττουμε τη Βίβλο. Όπως είπε ο Χριστός: «Εάν τα μάθατε αυτά, θα είστε μακάριοι αν τα εφαρμόζετε κιόλας» (Ιω. 13:17). Γι' αυτό, μιλώντας για την επίδραση των Αγίων Γραφών, πρέπει να θυμόμαστε ότι το κύριο δεν είναι η αφηρημένη γνώση, αλλά η δράση.

Ποιες πρακτικές συμβουλές μπορούμε να δώσουμε στους πιστούς για τη μελέτη της Αγίας Γραφής;

Ας εξετάσουμε πώς η Αγία Γραφή επηρεάζει την πνευματική ζωή του χριστιανού, βασιζόμενοι στις ομιλίες του μακαριστού μητροπολίτη Σούροζ Αντωνίου (Μπλουμ). Όλη η ζωή αυτού του αρχιερέα ήταν αφιερωμένη στο λόγο του Θεού. Αυτός δεν περιοριζόταν μόνο στο να τον διαβάζει και να τον συλλογίζεται, αλλά βοηθούσε και τους πιστούς να τον κατανοήσουν. Γι' αυτό οι σκέψεις του είναι ιδιαίτερα επίκαιρες σε αυτό το θέμα.

Όταν ωρίμασε ως θεολόγος, ο μητροπολίτης Αντώνιος μοιραζόταν συμβουλές για το πώς να προσλαμβάνει κανείς σωστά την Αγία Γραφή. Ο Σεβασμιότατος συμβούλευε να διαβάζουμε το Ευαγγέλιο όχι για την αφηρημένη γνώση, αλλά για να βρούμε τα σημεία που αγγίζουν την ψυχή και μας δίνουν δύναμη.

Ο Μητροπολίτης Αντώνιος πίστευε ότι αυτά τα σημεία βοηθούν να δούμε το κάλλος του Χριστού και να κατανοήσουμε πώς πρέπει να είναι ο αληθινός χριστιανός. «Η συμβουλή μου είναι η εξής: όταν διαβάζεις το Ευαγγέλιο, σημείωνε τα σημεία που ζεσταίνουν την καρδιά σου, διαυγάζουν το νου σου, ξυπνούν ξαφνικά τη θέλησή σου, σου δίνουν δύναμη, τα σημεία, για τα οποία θα μπορούσες να πεις: πόσο όμορφα είναι, πόσο αληθινά! Και να ξέρεις ότι αυτά τα σημεία σου λένε ότι είσαι ήδη, έστω και λίγο, έστω και ελάχιστα, όμοιος με τον άνθρωπο που πρέπει να γίνεις, γιατί ήδη βλέπεις το κάλλος του αληθινού ανθρώπου εν Χριστώ» («Εις το όνομα του Πατρός, και του Υιού, και του Αγίου Πνεύματος: Κηρύγματα»).

Ο Μητροπολίτης Αντώνιος καλούσε να επιλέγουμε τα αποσπάσματα που «μας αγγίζουν», που «χτυπούν στην καρδιά μας» και κάνουν «τις καρδιές μας να καίνε», όπως των οδοιπόρων της Εμμαούς.

Το πιο σημαντικό με τις Γραφές είναι να κατανοήσουμε το αληθινό τους νόημα. Αυτό δεν είναι εύκολο, διότι, παράλληλα με τα κείμενα που είναι εύκολα κατανοητά, υπάρχουν και εκείνα στα οποία «οι διατυπώσεις απευθύνονται ταυτόχρονα στην απλή ανθρώπινη αλλά και στη βαθιά θρησκευτική εμπειρία». Και ορισμένα πράγματα είναι γενικώς αδύνατο να κατανοηθούν σωστά χωρίς να στηριχθούμε στη διδασκαλία της Εκκλησίας.

Ο Μητροπολίτης Αντώνιος τόνιζε ότι, παρόλες τις κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές, η Εκκλησία παραμένει εξ υπαρχής αμετάβλητη στην εσωτερική της εμπειρία. Επομένως, μπορεί πάντα να δώσει τη σωστή ερμηνεία. «Έτσι, μετά από μια προκαταρκτική αντίληψη στη δική μας, σύγχρονη γλώσσα, πρέπει να στραφούμε σε αυτό που εννοεί η Εκκλησία με τη συγκεκριμένη λέξη. Μόνο τότε μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το νόημα του συγκεκριμένου κειμένου και να έχουμε το δικαίωμα να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε και να βγάζουμε συμπεράσματα» («Προσευχή και ζωή»).

Στην Ορθοδοξία η Γραφή δεν εξετάζεται ξεχωριστά από την Εκκλησιαστική Παράδοση. Αντίθετα, η Γραφή βλάστησε από την Παράδοση και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της. Με τον όρο «Παράδοση» εννοείται όλη η εκκλησιαστική εμπειρία, από την Παλαιά Διαθήκη μέχρι τις μέρες μας. Επομένως, η βασική αρχή της ερμηνείας είναι η εξής: η Αγία Γραφή δεν πρέπει να ερμηνεύεται αυθαίρετα, αλλά στο πλαίσιο της Παράδοσης.

Για τους πατέρες της Αρχαίας Εκκλησίας η Αγία Γραφή δεν ήταν απλώς αντικείμενο μελέτης στο γραφείο, αλλά αντικείμενο προσευχητικής περισυλλογής. Αποσπάσματα από την Αγία Γραφή διαβάζονταν στον ναό και ερμηνεύονταν εκεί από τους ποιμένες. Έτσι εμφανίστηκαν οι περίφημες ομιλίες των αγίων Βασιλείου του Μεγάλου, Ιωάννη του Χρυσοστόμου, Κυρίλλου Αλεξανδρείας και άλλων.

Η σημασία της Αγίας Γραφής

Η Αγία Γραφή ή η Βίβλος είναι το Βιβλίο των βιβλίων και η κύρια πηγή του Χριστιανισμού. Στην Ορθοδοξία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Εκκλησιαστική Παράδοση, η οποία περιλαμβάνει όλη την πνευματική εμπειρία της Εκκλησίας. Η Γραφή δεν είναι απλώς ένας κείμενο, αλλά ο ζωντανός λόγος του Θεού, ο οποίος παραμένει ενεργός χάρη στο Άγιο Πνεύμα που κατοικεί στην Εκκλησία. Έχει θεανθρώπινη φύση: αντανακλά τόσο τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά των συγγραφέων όσο και τη θεία έμπνευση. Ο κύριος στόχος της μελέτης της Αγίας Γραφής δεν είναι απλώς η απόκτηση γνώσεων, αλλά η εφαρμογή τους στην πράξη, προκειμένου να οικοδομήσουμε προσωπική σχέση με τον Θεό και να στερεώνουμε την πίστη.

Πρακτικές συμβουλές για τη μελέτη της Βίβλου

Για να είναι πραγματικά ωφέλιμη η μελέτη της Αγίας Γραφής, μπορεί κανείς να ακολουθήσει τις ακόλουθες απλές συμβουλές:

• Παρακολουθείτε την αντίδραση στην καρδιά σας. Διαβάζετε τις Γραφές όχι ως επιστημονικό έργο, αλλά ως προσωπικό μήνυμα. Σημειώνετε τα σημεία που κάνουν την καρδιά σας να καίει, που διαυγάζουν το νου και σας γεμίζουν δύναμη. Τέτοια αποσπάσματα δείχνουν ότι κινείστε προς τη σωστή κατεύθυνση.   
• Μελετάτε τις Γραφές στο πλαίσιο της Παράδοσης της Εκκλησίας. Η Βίβλος είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την Παράδοση. Για να την κατανοείτε σωστά, ανατρέχετε στις ερμηνείες των αγίων πατέρων, στις ομιλίες τους και στη διδασκαλία της Εκκλησίας. Αυτό θα σας βοηθάει να αποφεύγετε αυθαίρετα συμπεράσματα και να κατανοείτε το αληθινό νόημα των ιερών κειμένων.
• Κάντε πρακτική εφαρμογή όσων διαβάζετε. Ο κύριος σκοπός της ανάγνωσης των Ιερών Γραφών δεν είναι απλώς η γνώση, αλλά η δράση. Προσπαθήστε να εφαρμόσετε όσα διαβάζετε στη ζωή σας. Όπως είπε ο Χριστός, «θα είστε μακάριοι αν τα εφαρμόζετε» (Ιω. 13:17).
• Διαβάζετε με προσευχή. Για τους Πατέρες της Εκκλησίας η Βίβλος ήταν αντικείμενο προσευχητικής περισυλλογής. Η ανάγνωση των Γραφών είναι διάλογος με τον Θεό. Ξεκινάτε την με προσευχή για να σας δοθεί βοήθεια στην κατανόηση, ώστε να ακούσετε το λόγο του Θεού και να τον δεχτείτε με την καρδιά σας.
• Επιλέγετε αυτά που «σας αγγίζουν». Μπορείτε να ξεκινήσετε με το Ευαγγέλιο, το οποίο είναι το κέντρο ολόκληρης της Βίβλου (καλύτερα να ξεκινήσετε με το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο και να συνεχίσετε με το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο. Τα Ευαγγέλια κατά Ματθαίον και κατά Ιωάννη προσεγγίζουν άτομα που είναι πιο προετοιμασμένα από θεολογική άποψη). Μην προσπαθείτε να τα διαβάσετε όλα με τη μία. Καλύτερα να διαβάζετε προσεκτικά και χωρίς βιασύνη εκείνα τα αποσπάσματα που σας αγγίζουν ιδιαίτερα.

Είθε να σας βοηθήσει ο Θεός στο θεάρεστο έργο της μελέτης της Αγίας Γραφής!