Κεντρική μορφή της Παλαιάς Διαθήκης

Οι πρώτες ταινίες που θυμάμαι από την παιδική μου ηλικία ήταν χριστιανικές ταινίες με διάφορα θέματα από τη Βίβλο. Τώρα, καθώς περνούν τα χρόνια, όταν βλέπεις μια ταινία, αρχίζεις να την αναλύεις και να κρίνεις την ερμηνεία των ηθοποιών, την ποιότητα των σκηνικών και ψάχνεις ανακρίβειες. Τότε, όμως, ήταν απλά ένα συναρπαστικό ταξίδι στο παρελθόν.

Λοιπόν, στην παιδική μου ηλικία, η πιο ακατανόητη από όλες τις ταινίες με παρόμοια θεματολογία ήταν για μένα η ταινία για τον Αβραάμ. Δεν καταλάβαινα ούτε γιατί ο Αβραάμ εγκατέλειψε τον τόπο που ζούσε και πήγε προς τα δυτικά, ούτε γιατί ο Θεός τον δοκίμαζε, διατάζοντάς τον να θυσιάσει τον γιο του, ούτε γιατί οι Εβραίοι θεωρούν τον Αβραάμ κύριο πρόγονό τους. Μόνο αργότερα, με την πάροδο του χρόνου, βρήκα τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα.

Ο Δίκαιος Αβραάμ Πράγματι, στο πλαίσιο της παγκόσμιας μυθολογίας, τα γεγονότα που συνέβησαν στη ζωή του βιβλικού αυτού χαρακτήρα δεν εγείρουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι θεοί κατέβαιναν στη Γη, παρέμβαιναν στην ιστορία, παντρεύονταν ανθρώπους και γεννούσαν ημίθεους, κι αυτά, τόσο πριν όσο και στην μετά τον Αβραάμ εποχή. Γενικώς, ο Όλυμπος ή οποιαδήποτε άλλη κατοικία των θεών, σύμφωνα με τους μύθους, ήταν πολύ πιο κοντά στους γήινους στο μυαλό των προγόνων μας από ό,τι σήμερα, για παράδειγμα, το γραφείο στο Κρεμλίνο. Παρά ταύτα, η αποκάλυψη του Θεού στον Αβραάμ κατέχει αναμφίβολα κεντρική θέση στην ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης.

Οι θρησκείες του κόσμου δεν πρέσβευαν ποτέ τον πολυθεϊσμό: σε αυτό το θέμα η σύγχρονη επιστήμη έχει βάλει τελεία. Τόσο στους ανεπτυγμένους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, όσο και στην ανθηρή κουλτούρα της Αιγύπτου, και στις υποανάπτυκτες φυλές της μακρινής Ωκεανίας ήταν ευρύτερα πολύ γνωστό ότι ο Θεός είναι ένας. Και πίστευαν σε Αυτόν. Διότι ακριβώς Αυτός, και όχι ο Δίας ή κάποιος άλλος υπέρτατος θεός, δημιούργησε όλη την ποικιλία που μας περιβάλλει. Μόνο που υπάρχει ένα πρόβλημα: σύμφωνα με τους ειδωλολάτρες, αυτός ο Δημιουργός βρίσκεται κάπου πολύ μακριά, κάθεται σε απρόσιτα ύψη και δεν Τον ενδιαφέρει καθόλου τι συμβαίνει στο σύμπαν. Έχει τις δικές Του φροντίδες. Έτσι που, όσο κι αν Τον επικαλείται ο άνθρωπος, η έκκλησή του πιθανότατα να μην εισακούεται από τον Δημιουργό.

Σήμερα, αυτός ο ισχυρισμός εκλαμβάνεται ως βλάσφημος από τους χριστιανούς: άλλωστε, γνωρίζουμε ότι ο Θεός ακούει τις προσευχές του καθενός από εμάς. Αλλά στην εποχή του Αβραάμ, η λογική ήταν ακριβώς αυτή: γιατί να ενοχλείς με τα αιτήματά σου τον υπέρτατο και μοναδικό Θεό, όταν υπάρχουν άλλα, αν και μικρότερα σε δύναμη, αλλά πιο κοντινά σε μας πνεύματα, που θα λύσουν όλα τα ζητήματα χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία; Αδιαφιλονίκητη αυτή η λογική. Ακριβώς αυτή η λογική αποτέλεσε τη βάση του αρχαίου πολυθεϊσμού. Και αυτή τη λογική κατέστρεψε ο Αβραάμ, παρουσιάζοντας ένα πρότυπο πίστης στον Ένα και μοναδικό Θεό. Εκείνον τον Θεό, τον οποίο ο παγανισμός θεωρούσε μακρινό και απρόσιτο.

Ο Αβραάμ ήταν απόγονος του Νώε, που σώθηκε κατά τη διάρκεια του παγκόσμιου κατακλυσμού. Αρχικά ζούσε στην πόλη Ουρ, μια πόλη-κράτος μεταξύ του Τίγρη και του Ευφράτη, στις ακτές του Περσικού Κόλπου. Αλλά ακόμα και κατά τη διάρκεια της ζωής του πατέρα του Θάρρα, για άγνωστους λόγους, μετακόμισε μαζί με την οικογένειά του προς βορρά, στην πόλη Χαρράν. Ο Θάρρα σχεδίαζε να προχωρήσει πιο μακριά, προς την Παλαιστίνη, αλλά ο θάνατος τον εμπόδισε να πραγματοποιήσει αυτό το σχέδιό του. Οπότε, ο Αβραάμ μαζί με τη σύζυγό του Σάρα και τον ανεψιό του Λωτ έμειναν στη Χαρράν, ενδιάμεσο σταθμό που συνέδεε την Μεσοποταμία με άλλες κουλτούρες της Αρχαίας Ανατολής.

Η Βίβλος δεν αναφέρει τίποτα για τα νεανικά χρόνια του μελλοντικού προγόνου του εβραϊκού λαού. Η βιογραφία του ξεκινά με το ότι ο Θεός εμφανίζεται στον 75χρονο Αβραάμ στη Χαρράν και τον προστάζει να ξεκινήσει μαζί με την οικογένειά του για να φτάσει στην Παλαιστίνη. Ταυτόχρονα, ο ήδη ηλικιωμένος άνδρας λαμβάνει τη θεϊκή υπόσχεση ότι από αυτόν, τον Αβραάμ, θα προέλθει ένας μεγάλος λαός και ότι στο πρόσωπό του θα ευλογηθούν όλες οι φυλές της γης.

Φανταστείτε το αυτό και βάλτε τον εαυτό σας στη θέση του ήρωά μας. Έχετε σύζυγο, υπηρέτες, σπίτι, μια ολόκληρη σειρά συγγενών που σας υπενθυμίζουν συνεχώς την ύπαρξή τους. Και έχετε χρήματα. Πολλά χρήματα. Το ερώτημα είναι: θα θέλατε στα γεράματά σας να εγκαταλείψετε την παλιά σας ζωή και να πάτε προς το άγνωστο; Η απάντηση είναι προφανής. Εκτός και αν σας προσφέρουν ακόμα πιο ευνοϊκούς όρους, οπότε, ίσως, να αξίζει να ρισκάρετε. Αλλά ο Θεός δεν υποσχέθηκε τίποτα τέτοιο στον Αβραάμ. Απλώς τον ευλογεί και του μιλάει για έναν λαό που θα προέλθει από αυτόν. Και ο ηλικιωμένος άνδρας ανταποκρίνεται στο κάλεσμα του Θεού: μαζεύει τα υπάρχοντά του, τα ζώα, τους ανθρώπους, τους υπηρέτες και τους συγγενείς του και κατευθύνεται προς το νότο, εκεί όπου ονειρευόταν να πάει ο πατέρας του, εκεί όπου του είχε προστάξει ο Θεός να πάει.

Εκ πρώτης όψεως, αυτό ήταν σκέτη τρέλα. Ο Αβραάμ ζούσε σε μια κοινωνία όπου ο άνθρωπος δεν θεωρούταν ποτέ δημιουργός της μοίρας του. Μόνο ο χριστιανισμός εδραίωσε στην παγκόσμια κουλτούρα το ιδανικό της ελεύθερης προσωπικότητας, ενώ στην αρχαιότητα ο άνθρωπος ήταν ένα απρόσωπο γρανάζι ενός πολύπλοκου κοινωνικού μηχανισμού. Αν για κάποιο λόγο αποκοβόσουν από το παλιό σου περιβάλλον, αυτόματα γινόσουν ένα απόβλητο της κοινωνίας χωρίς δικαιώματα, και κανένας νόμος δεν μπορούσε να σε προστατεύσει. Ωστόσο, ο Αβραάμ συνειδητά σπάει όλους τους δεσμούς και υπακούει στο θέλημα του τον Θεό. Στο σημείο αυτό είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε τα κίνητρα αυτού του ανθρώπου.

Ο Απόστολος Παύλος, ο οποίος εκτός από τη διακονία του στον Χριστό ήταν και λαμπρός γνώστης των ιουδαϊκών παραδόσεων, επιμένει ότι ο Αβραάμ κινητοποιούνταν από την πίστη.

Είχε τέτοια εμπιστοσύνη στον Θεό, που οι όποιες στερήσεις δεν τον σταμάτησαν στο δρόμο προς τον στόχο του. Ακόμη και η θυσία του πολυαναμενόμενου γιου του Ισαάκ ήταν και αυτή μια εκδήλωση αυτής της πίστης. Όχι φανατισμού, όχι τυφλής υποταγής, αλλά ακριβώς πίστης. Συγκεκριμένα, πίστη στο ότι ο Κύριος μπορεί να αναστήσει τον άνθρωπο από τους νεκρούς.

Αλλά από πού προήλθε αυτή η πίστη; Τι ήταν η βάση της;

Η απάντηση σε αυτά τα σημαντικά ερωτήματα θα είναι απροσδόκητη. Το θέμα είναι ότι ο Αβραάμ ήταν επαναστάτης. Δεν φοβάμαι να χρησιμοποιήσω αυτή τη λέξη. Την ημέρα που ο 75χρονος γέρος, η σύζυγός του και μια χούφτα συγγενείς ξεκίνησαν το ταξίδι τους προς το νότο, στη θρησκευτική συνείδηση αυτών των ανθρώπων συντελέστηκε μια πραγματική επανάσταση. Για πρώτη φορά μετά τον Νώε – δηλαδή, μετά τον παγκόσμιο κατακλυσμό – ο Θεός μιλάει προσωπικά με τον άνθρωπο. Από την πλευρά του Θεού, ένα τέτοιο βήμα δεν ήταν κάτι καινούργιο και ασυνήθιστο, αφού ήδη στην ίδια την πράξη της δημιουργίας ο Κύριος μαρτυρεί ότι ο άνθρωπος είναι σημαντικός για Εκείνον. Ωστόσο, για τους απογόνους του Αδάμ, η εμφάνιση του Θεού στη Χαρράν αποκάλυψε ότι ο Κύριος αγαπά τον άνθρωπο! Ότι οι άνθρωποι δεν είναι σκόνη στο σύμπαν, δεν είναι τυχαίο αποτέλεσμα της εξελικτικής επιλογής, αλλά τεράστιο τιμαλφές στα μάτια του Δημιουργού τους. Η κινητήρια δύναμη όλων των πράξεων του δίκαιου Αβραάμ ήταν ακριβώς αυτή η πίστη στο ότι ο Θεός θεωρεί σημαντικό τον άνθρωπο. Και όχι μόνο δική του κινητήρια δύναμη, αλλά και όλων όσοι συνδέονταν μαζί του με δεσμούς αίματος ή πνευματικής συγγένειας.

Ο Αβραάμ έδειξε παράδειγμα για το πώς μπορεί να ενεργήσει ένας άνθρωπος όταν βρίσκεται μπροστά σε μια επιλογή: να ακούσει τον Θεό και να κάνει μια πράξη που από κοσμική άποψη είναι ανόητη, ή να παραμείνει ένας λογικός κοινός άνθρωπος, ο οποίος έχει την πεποίθηση ότι έχει δίκιο και αυτή η πεποίθηση δεν μπορεί να κλονιστεί ούτε καν από τον Θεό. Και αν κοιτάξουμε προσεκτικά το έργο όλων των ασκητών της ευσεβείας, τόσο πριν όσο και μετά τον Χριστό, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι ο αγώνας τους ουσιαστικά επαναλαμβάνει πλήρως τον δρόμο της πίστης, τον οποίον διένυσε ο μεγάλος αυτός δίκαιος.

Εκτός από αυτό, ο Αβραάμ είναι ο γενάρχης του ισραηλιτικού λαού. Στη χριστιανική παράδοση, Ισραήλ ονομάζεται η Εκκλησία – τόσο της Παλαιάς όσο και της Καινής Διαθήκης. Ούτε αυτό είναι τυχαίο, επειδή η Εκκλησία είναι το περιβάλλον στο οποίο συμβαίνει η ένωση του ανθρώπου με τον Θεό και η σωτηρία. Αλλά μια τέτοια ένωση είναι αδύνατη χωρίς την τήρηση ορισμένων προϋποθέσεων, η κυριότερη από τις οποίες είναι και πάλι η πίστη. Η πίστη δεν είναι απλώς μια συναισθηματική κατάσταση της ψυχής, στην οποία θεωρείς πραγματικό αυτό που επιθυμείς. Αντίθετα, η πίστη είναι γνώση που καθορίζει τον ρυθμό και την κατεύθυνση της ζωής σου ολόκληρης. Η πίστη είναι η βάση της συμπεριφοράς σου, των επιλογών σου και των αξιών σου. Στην ουσία, η πίστη της Εκκλησίας είναι η πίστη του Αβραάμ, ο οποίος έθεσε τις εντολές του Θεού στο κέντρο του εσωτερικού του κόσμου και για τον οποίον ο Θεός ήταν η καθοριστική αρχή σε όλους τους τομείς της ύπαρξης. Προσέξτε, ο Θεός του Αβραάμ δεν είναι μια αφηρημένη φιλοσοφική έννοια ή ένα απρόσωπο απόλυτο, αλλά ο Θεός-Πρόσωπο, που επικοινωνεί άμεσα με τον άνθρωπο.

Παρά την φαινομενική απλότητα, η μορφή του Αβραάμ είναι μεγάλη και πολύπλευρη. Είναι δύσκολο να πούμε τώρα αν ο Κύριος ενέπνευσε σταδιακά την πίστη του Αβραάμ ή αν από την αρχή προέβλεψε τις τεράστιες δυνατότητες αυτού του ανθρώπου. Σε κάθε περίπτωση, ο πατριάρχης Αβραάμ δικαιολόγησε πλήρως την εμπιστοσύνη που του έδειξε ο Θεός. Και όχι μόνο τη δικαιολόγησε, αλλά ανταποκρίθηκε με ακόμη μεγαλύτερη πίστη, πίστη άνευ όρων, θερμή, ευλαβική. Και αυτή η πίστη, τελικά, επέτρεψε την πραγματοποίηση του μεγαλύτερου μυστηρίου της ιστορίας – την Ενσάρκωση του Θεού, τη Γέννηση του Χριστού. Ποιος ξέρει για πόσους αιώνες θα είχε αναβληθεί αυτό το γεγονός, αν στη μακρινή Μεσοποταμία δεν είχε ανταποκριθεί στο κάλεσμα του Θεού ένας και μοναδικός άνθρωπος – ο Αβραάμ.