Η γλυκύτητα και η πίκρα του λόγου του Θεού

Στην Αγία Γραφή γίνεται λόγος δύο φορές για μια αρκετά παράξενη και μυστηριώδη εικόνα: ο Κύριος δίνει στον ιεροκήρυκά Του ένα βιβλίο και του δίνει εντολή να το φάει. Για πρώτη φορά ένα τέτοιο επεισόδιο συναντάται στο βιβλίο του Ιεζεκιήλ. Ο προφήτης βλέπει μπροστά του «κεφαλὶς βιβλίου», «ἦν ἐν αὐτῇ γεγραμμένα τὰ ἔμπροσθεν καὶ τὰ ὄπισθεν, καὶ ἐγέγραπτο ἐπ᾿ αὐτὴν θρῆνος καὶ μέλος καὶ οὐαί» (Ιεζ. 2:10). Στη συνέχεια ακούει την εντολή: «κατάφαγε τὴν κεφαλίδα ταύτην καὶ πορεύθητι καὶ λάλησον τοῖς υἱοῖς ᾿Ισραήλ… τὸ στόμα σου φάγεται, καὶ ἡ κοιλία σου πλησθήσεται τῆς κεφαλίδος ταύτης τῆς δεδομένης εἰς σέ» (Ιεζ. 3:1-3). Και μετά προσθέτει: «καὶ ἔφαγον αὐτήν, καὶ ἐγένετο ἐν τῷ στόματί μου ὡς μέλι γλυκάζον» (Ιεζ. 3:3).

Παρόμοια εικόνα συναντάμε για δεύτερη φορά στην Αποκάλυψη του Ιωάννη του Θεολόγου. Ο άγγελος δίνει στον ορώντα τα μυστήρια του Θεού ένα ανοιχτό βιβλίο και του λέει: «λάβε καὶ κατάφαγε αὐτό, καὶ πικρανεῖ σου τὴν κοιλίαν, ἀλλ᾿ ἐν τῷ στόματί σου ἔσται γλυκὺ ὡς μέλι» (Αποκ. 10:9). Ο προφήτης τρώει το βιβλίο και πράγματι νιώθει γλυκύτητα στο στόμα του, αλλά πίκρα στην κοιλιά του.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Βεβαίως, η βρώση του βιβλίου συμβολίζει γενικά την κλήση στην προφητική διακονία. Στο εξής ο προφήτης δεν θα λέει τα δικά του λόγια, αλλά τα λόγια του Θεού. Για τον Ιωάννη αρχίζει από αυτό το σημείο ένα νέο στάδιο διακονίας. Προηγουμένως μόνο κατέγραφε τα οράματα (βλ. Αποκ. 1:11), τώρα όμως ενώνεται με τον λόγο του Θεού με όλη του την ύπαρξη. Οι ερμηνευτές έχουν δώσει και άλλα νοήματα για τη βρώση του βιβλίου: να δεχτεί και να κατανοήσει τα όσα είδε (Άγιος Ανδρέας Καισαρείας), να κρατήσει στη μνήμη του τα όσα του φανερώθηκαν (Άγιος Βικτωρίνος Πεταβίου), να επεξεργαστεί μέσα του το περιεχόμενο του βιβλίου και να το αφομοιώσει (Ερμηνευτική Βίβλος του Λοπουχίν).

Αλλά η βρώση του βιβλίου δεν είναι μόνο μια καθοριστική στιγμή στη ζωή των παραπάνω προφητών. Η εικόνα αυτή μαρτυρεί σε μας πολλά νοήματα που συνδέονται με τη σχέση ανάμεσα στον πιστό και στο λόγο του Θεού. Αυτό που συνέβη στον Ιεζεκιήλ και τον Ιωάννη δείχνει πώς ενεργεί μέσα μας ο σπόρος του Θείου λόγου, ποια στάδια περνάει ένας άνθρωπος που μελετά τακτικά την Αγία Γραφή και τι αισθάνεται όταν θέλει να μεταδώσει αυτά τα λόγια σε άλλους.

* * *

Το να στερούμε από την ψυχή τα λόγια του Κυρίου σημαίνει ότι την αφήνουμε νηστική

Πρώτα απ’ όλα, στα αποσπάσματα που παρουσιάσαμε διαπιστώνουμε την προσωποποίηση της θαυμάσιας βιβλικής ιδέας του λόγου του Θεού ως πνευματικής τροφής του πιστού: «Οὐκ ἐπ᾿ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος, ἀλλ᾿ ἐπὶ παντὶ ρήματι ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος Θεοῦ» (Μτ. 4:4). Υπάρχει τροφή για το σώμα, υπάρχει τροφή και για την ψυχή. Όπως το σώμα χρειάζεται καθημερινά τροφή, έτσι και η ψυχή χρειάζεται συνεχώς τροφή. Το να στερούμε από την ψυχή τα λόγια του Κυρίου σημαίνει ότι την αφήνουμε νηστική.

Λοιπόν, ο λόγος του Θεού πρέπει ακριβώς να τρώγεται, να καταπίνεται με μικρές και μεγάλες μπουκιές. Στην αρχή η τροφή του λόγου του Θεού είναι γλυκιά στο στόμα. «Ὡς γλυκέα τῷ λάρυγγί μου τὰ λόγιά σου, ὑπὲρ μέλι τῷ στόματί μου» (Ψαλ. 118:103), – αναφώνησε ο Δαβίδ. Όταν ένας σκεπτόμενος άνθρωπος έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το βιβλικό κείμενο, δεν μπορεί να μην αισθανθεί μια ευχαρίστηση, ακόμη και αν αυτή είναι καθαρά αισθητική ή διανοητική. Ακόμη και ένας άπιστος μπορεί να αισθανθεί τη μοναδική ομορφιά του βιβλικού λόγου: ενός λόγου που είναι παραστατικός, ζωντανός, συμμετρικός, ανεξάντλητα βαθύς. Με την πρώτη βρώση η βιβλική σοφία, κατά κανόνα, είναι δύσκολο να μασηθεί, αλλά σίγουρα έχει γλυκιά γεύση.

Είναι γλυκό να τρέφεσαι από το Άγιο Πνεύμα, αλλά δεν είναι εύκολο να ζεις μετά με αυτή τη γνώση

Η γλυκύτητα στο στόμα, όταν κατεβαίνει στην κοιλιά, γίνεται πικρή. Έτσι λειτουργεί η Αγία Γραφή στη ζωή μας. Είναι γλυκό να τρέφεσαι από το Άγιο Πνεύμα που ενεργεί μέσα από τις βιβλικές σελίδες, αλλά δεν είναι εύκολο να ζεις μετά με αυτή τη γνώση, διότι αυτή απαιτεί ριζική αλλαγή στον άνθρωπο και έρχεται σε αντίθεση με τις κοσμικές αντιλήψεις. Ο σοφός Σολομών έλεγε: «Ὅτι ἐν πλήθει σοφίας πλῆθος γνώσεως, καὶ ὁ προστιθεὶς γνῶσιν προσθήσει ἄλγημα» (Εκκλ. 1:18).

Για παράδειγμα, διάβασες ότι πρέπει να γυρίζεις και το άλλο μάγουλο σε αυτόν που σε είχε χτυπήσει στο ένα και η καρδιά σου χάρηκε με αυτήν την αλήθεια. Αλλά για να εφαρμόσεις αυτή την εντολή στη ζωή σου θα σου κοστίσει πολλή θλίψη. Θα πονέσεις, θα φοβηθείς, θα ντραπείς. Ναι, θα νιώθεις τη γλυκύτητα της εκπλήρωσης της εντολής, αλλά αναγκαστικά αυτή θα συνοδεύεται από την πίκρα της άδικης προσβολής και της υποτίμησης. Ή διάβασες: «ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν» (Μτ. 5:44). Με το που θα συναντήσεις για πρώτη φορά πραγματικό εχθρό, θα καταλάβεις πόσο πολύ η συγκεκριμένη εντολή απαιτεί να συντρίψεις τον εαυτό σου και πόσο σκληρά θα χρειαστεί να παλέψεις με τον παλαιό άνθρωπο μέσα σου για να επιτύχεις την εκπλήρωση των λόγων του Θεού. Δέχτηκες τη γλυκύτητα της χριστιανικής αποκάλυψης; Μάθε και πόσο βαρύς είναι ο Σταυρός του Χριστού. Αυτή είναι η λογική της Αγίας Γραφής.

Δέχτηκες τη γλυκύτητα της χριστιανικής αποκάλυψης; Μάθε και πόσο βαρύς είναι ο Σταυρός του Χριστού

Για τον επιμελή αναγνώστη της Βίβλου η πίκρα είναι αναπόφευκτη και για έναν ακόμη λόγο: η Αγία Γραφή προσφέρει στον άνθρωπο γνώση οδυνηρή. Το Ευαγγέλιο δεν επιπλήττει μόνο την αυτοκτονική πορεία της άθεης ανθρωπότητας, ούτε μαρτυρεί μόνο για τη θλιβερή μεταθανάτια μοίρα όσων αντιτίθενται στον Θεό. Χαρίζει στον χριστιανό μια πνευματική θεώρηση του κόσμου, μια κατανόηση του εσωτερικού νοήματος της ιστορίας και τον κάνει ως ένα βαθμό ορώντα τα μυστήρια του Θεού. Και όσα περισσότερα καταλαβαίνει και βλέπει ένας τέτοιος άνθρωπος, τόσο πιο δύσκολο του είναι να ζει.

Για αυτό το λόγο ο Παντογνώστης Χριστός έκλαιγε για την Ιερουσαλήμ: έβλεπε τα ερείπια της μεγάλης πόλης πολύ πριν από την καταστροφή της από τον Τίτο Βεσπασιανό. Έτσι κλαίνε για όλο τον κόσμο και οι άγιοι που βλέπουν πολύ μπροστά. Για έναν γέροντα λέγεται ότι αυτός ήταν πάντα δακρυσμένος και επαναλάμβανε συνεχώς τούτο: «Τι θα γίνει, αδελφοί, τι θα γίνει...». Ο Θεός χαρίζει μια τέτοια καθόλου ζηλευτή προορατικότητα και σε πολλές ιδιοφυΐες της πένας που βασανίζονται κι αυτοί με αυτή τη γνώση. Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε πόσο δύσκολο ήταν να ζει, για παράδειγμα, ο Ντοστογιέφσκι, ο οποίος έγραψε τους «Δαίμονες» αρκετές δεκαετίες πριν από την επανάσταση. Έβλεπε πολύ καλά τι περιμένει τη Ρωσία, και παρόλο που έγραψε ένα μυθιστόρημα-προειδοποίηση, συνειδητοποιούσε το μη αναστρέψιμο της καταστροφής. Το να ζεις, γνωρίζοντας την επικείμενη καταστροφή των όσων σε περιβάλλουν, είναι κόλαση. Και σε αυτήν την κόλαση θα αναγκαστεί να μπει ο καθένας που αγαπάει την Αγία Γραφή.

Οι άνθρωποι-στόμα αισθάνονται τη γλυκύτητα του λόγου του Θεού, ενώ για τους ανθρώπους-κοιλιά οι εντολές είναι βαριές

Στον Άγιο Αυγουστίνο και στον Άγιο Καισάριο Αρελάτης βρίσκουμε και μια άλλη ερμηνεία. Έχουμε το στόμα της Εκκλησίας και την κοιλιά της Εκκλησίας. Το στόμα είναι οι πνευματικοί άνθρωποι, ενώ η κοιλιά είναι οι σαρκικοί. Γι’ αυτό λέγεται ότι οι εντολές του Θεού είναι γλυκές για το στόμα, αλλά πικρές για την κοιλιά. Για κάποιους ανθρώπους οι εντολές του Θεού είναι βαριές και δυσάρεστες, ενώ υπάρχουν άλλοι που δεν μπορούν να χορτάσουν με αυτές. Οι άνθρωποι-στόμα αισθάνονται τη γλυκύτητα του λόγου του Θεού, ενώ για τους ανθρώπους-κοιλιά οι εντολές είναι βαριές. Προς το παρόν, όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι μέσα στην Εκκλησία, ο Κύριος όμως γνωρίζει τους δικούς Του, και είναι αναπόφευκτος ο διαχωρισμός που ακολουθεί.

Η γλυκύτητα και η πίκρα της Αγίας Γραφής είναι επίσης γνωστές σε κάθε ιεροκήρυκα που μαρτυρεί την αλήθεια, αλλά έρχεται αντιμέτωπος με παρεξηγήσεις και αντιδράσεις. Είναι γλυκό να μιλάς για τον Χριστό, αλλά πικρό να βλέπεις τη μη αποδοχή του Χριστού, την άρνηση της αλήθειας. Το κήρυγμα γενικά είναι έργο πικρό. Μοιάζει με το να προσπαθείς να ξυπνήσεις έναν άνθρωπο που κοιμάται βαθιά στις τρεις το πρωί. Είναι πιθανό να αντιμετωπίσεις απόρριψη, ακόμη και επιθετικότητα. Ο ιεροκήρυκας είναι ένας τέτοιος αφυπνιστής. Διατρέχει πάντα τον κίνδυνο να τον βρίσουν και να τον διώξουν. Οπότε, τα λόγια για την πίκρα της Αγίας Γραφής δείχνουν και αυτή την πιθανή «ανταμοιβή» για το έργο του ευαγγελισμού.

* * *

Ο προφήτης Ιεζεκιήλ έζησε τον 6^ο αιώνα π.Χ., ο μύστης Ιωάννης ο Θεολόγος τον 1^ο αιώνα μ.Χ. Πολλά πράγματα έχουν αλλάξει από τότε, αλλά η επίδραση του λόγου του Θεού στον άνθρωπο παραμένει η ίδια. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να χρειάζονται τροφή για την ψυχή. Μπορείς να τρέφεις την ψυχή σου σε όλη τη ζωή σου με κάποιο υποκατάστατο, με κάποιους πνευματικούς «γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς», αλλά η ψυχή σου θα αρρωσταίνει και θα υποφέρει δίχως να ακούει τα λόγια του Κυρίου. Τα θεία λόγια εξακολουθούν να φαίνονται γλυκά στη γεύση, αλλά μεταδίδουν πίκρα αν διεισδύσουν στην καρδιά σου και ζυμώνουν όλη τη ζωή. Η αλήθεια του Θεού εξακολουθεί να είναι πικρή για τους ανθρώπους, και είναι βαρύς ο άθλος για να την διακηρύσσεις. Εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι-στόμα και άνθρωποι-κοιλιά. Η Αγία Γραφή, έχοντας ενσωματώσει τα λόγια του Χριστού, έχει γίνει ακόμη πιο γλυκιά, και το χάσμα ανάμεσα στον Θεό και τον κόσμο, που δεν Τον αποδέχεται, μεγαλώνει όλο και περισσότερο. Έτσι η ζωή του χριστιανού στον κόσμο γίνεται όλο και πιο πικρή. Όλα θα καταλήξουν σε έναν οριστικό διαχωρισμό, όπως μαρτυρεί και ο λόγος του Θεού, αλλά τότε η πίκρα της ήττας μας θα αντικατασταθεί από την ατελεύτητη χαρά της νίκης του Χριστού.