Η Mουσική μιλά γιά τον Θεό και για τόν Άνθρωπο

Πηγή: Portal "Orthodox Life"

Η ζωή μας πρέπει να είναι μια Συμφωνία, και εμείς οι ίδιοι πρέπει να είμαστε ένα μουσικό όργανο που παίζει ένα δοξαστικό άσμα για τον Δημιουργό.   

Η Μουσική μιλάει για τον Θεό. Αυτή δεν είναι δική μου ιδέα, όχι βέβαια. Ο διάσημος Kurt Vonnegut (ΣτΜ: 1922-2007, Αμερικανός συγγραφέας, σατιρογράφος ) έγραφε: «Αν κάποια μέρα, Θεός φυλάξοι, πεθάνω, θα ήθελα να αναγραφεί στον τάφο μου το εξής: «Για αυτόν, η μουσική ήταν μια ικανή και αναγκαία συνθήκη τής ύπαρξης τού Θεού». Είναι ενδιαφέρον ότι ο συγγραφέας των πιο πάνω γραμμών δεν ήταν ούτε μουσικός ούτε θεολόγος. Ωστόσο, στην καρδιά τού αμερικανικού σατιρογράφου, γεννήθηκαν λέξεις που τις ακούμε τώρα συχνά, τόσο από μουσικούς όσο και από θεολόγους. Αυτό δείχνει ότι είπε μίαν αλήθεια. Ας αναπαύεται η ψυχή του.

Ναι, η μουσική μαρτυρεί τον Θεό - αλλά επίσης μιλάει και για τον άνθρωπο. Ο Χριστιανισμός ήταν ο πρώτος που το παρατήρησε. Ήταν η Εκκλησία του Χριστού που για πρώτη φορά μίλησε περί τού ανθρώπου ως μουσικού οργάνου, σκοπός του οποίου είναι να δοξάσει τον Δημιουργό.

Μια παρόμοια άποψη υπάρχει ήδη στους συγγραφείς τής πρωτοχριστιανικής περιόδου. Για παράδειγμα, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς πρότεινε μα αλληγορική ερμηνεία τών μουσικών οργάνων που αναφέρονται στο βιβλίο Ψαλτήριον. «Ο «ήχος της σάλπιγγος» θυμίζει την ανάσταση των νεκρών. Το Ψαλτήρι είναι η ανθρώπινη γλώσσα. Η κιθάρα, το στόμα, και το τύμπανον η Εκκλησία; το όργανο είναι το σώμα και οι χορδές είναι τα σωματικά νεύρα», έγραφε (Παιδαγωγός 2, 4).

Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης, στην πραγματεία του «Εις τα επιγραφάς τών Ψαλμών», σημείωσε ότι ο κόσμος γύρω του είναι μια Συμφωνία, και ο Άνθρωπος είναι ένα μικρό σύμπαν μέσα σε αυτήν την Συμφωνία. Επομένως, όλες οι δυνάμεις της ανθρώπινης ψυχής πρέπει να ακούγονται αρμονικά, ακριβώς όπως ένα όργανο ακούγεται ρεγουλαρισμένο με σωστά «κουρδισμένες» χορδές.

Ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος, παρόλο που καταδίκαζε την αναπαραγωγή μουσικών οργάνων ως στοιχείο ειδωλολατρικής τέχνης, έγραφε ωστόσο: "... Αλλά εάν το θελήσεις, συ θα μεταβάλης τον εαυτό σου σε κιθάρα αφού νεκρώσης τα σαρκικά πάθη και αναγκάσης να επιθυμή τα ίδια με την ψυχή αγαθά" (Ιωάνου Χρυσοστόμου, Ομιλία εις τον ΜΑ΄ Ψαλμόν) ... "Όπως ακριβώς προτρέπει τούς Ιουδαίους να υμνούν τον Θεό δι΄όλων τών οργάνων, έτσι παρακινεί και ημάς δι΄όλων τών μελών τού σώματός μας να ανυμνούμεν τον Θεόν δια τού οφθαλμού, διά τής γλώσσης, διά τής ακοής και διά τής χειρός … Τότε ο άνθρωπος γίνεται κιθάρα μελωδική που εκπέμπει αρμονικωτάτην και πνευμετικήν μελωδίαν προς τον Θεόν" (Ιωάνου Χρυσοστόμου, Ομιλία εις τον ΡΝ΄ Ψαλμόν).

Ο Βυζαντινός θεολόγος Ευθύμιος Ζιγαβηνός, στο θεμελιώδες έργο του «Εξήγησις εις το Ψαλτήριον», λαμβάνοντας υπόψη την εικόνα του ψαλμωδού (δηλαδή, κάποιου που παίζει την κιθάρα και ψάλλει τον ψαλμό [ΣτΜ: παραθέτουμε ένα σημαντικό, εδώ, χωρίο το οποίο είναι πρωθύστερο αυτού που ακολουθεί: «λέγει γάρ αυτός ο ίδιος ο Δαβίδ βαθύτερον ή σαφέστερον ταύτα ’’αι χείραις μου εποίησαν όργανον και οι δάκτυλοί μου ήρμοσαν Ψαλτήριον’’»]), λέει: «Αναγωγικώς δε, χείρας πρέπει να νοήσωμεν την πρακτικήν αρετήν η οποία κάμνει, ωσάν όργανον, την ενάρετον ζωήν, εύρυθμον και σύμφωνον με τον εαυτόν της. Δακτύλους δε, πρέπει να νοήσωμεν τούς θεωρητικοτάτους λόγους και αιτίας, επειδή και αυτοί κατασκευάζουσιν ωσάν Ψαλτήριον, το νοερόν τού λόγου κριτήριον, ώστε όπου αυτόν να εμπνέεται άνωθεν εκ τής θείας χάριτος και να κρούεται, και διά μέσου άλλου μεγαλητέρου να ανακρούεται: ήτοι διά τού Αγίου Πνεύματος». (Εξήγησις εις το Ψαλτήριον, Κεφ. Α΄). Περί τών Ψαλμών, ο θεολόγος έχει την ακόλουθη αντίληψη: «Όταν εμείς τεντόνωμεν το σώμα μας ωσάν οργανικόν Ψαλτήριον, και δια μέσου τών καλών έργων πιάνοντες αυτόν τρόπον τινά και κινούντες, τότε πράξιν εργαζόμεθα αγαθήν και εναρμόνιον, αγκαλά και ακόμη δεν ανέβημεν εις θεωρίαν. Ωδή, δε, σημαίνει, όταν χωρίς την πρακτικήν αρετήν θεωρούμεν τα τής αλήθειας μυστήρια και νοήματα, με το να είμεθα δηλαδή γεγυμνασμένοι πρότερον εις την πρακτικήν αρετήν» (Εξήγησις εις το Ψαλτήριον, Κεφ. Θ΄).

Μια όμορφη εικόνα, έτσι δεν είναι; Ο νους, εμπνευσμένος εκ τής θείας χάριτος, αγγίζει τις δυνάμεις τού ανθρώπινου σώματος για να κάνει καλές πράξεις. Μια αρετή είναι σε αρμονία με μια άλλη, και έτσι έχουμε ένα πολυφωνικό άσμα προς τον Θεό. Αυτή η άποψη περί ανθρώπινου πεπρωμένου δόθηκε στην ανθρωπότητα από τον Χριστιανισμό.

Μια παρόμοια εικόνα συναντούμε ακόμη και στα έργα μη χριστιανών στοχαστών-φιλοσόφων τής σύγχρονης εποχής. Για παράδειγμα, ο Schopenhauer στο «Αφορισμοί για την πρακτική σοφία τής ζωής» (ΣτΜ: Aphorismen zur Lebensweisheit) είπε ότι ένα ευφυές άτομο μοιάζει με πιάνο. Τα επιδέξια δάχτυλα κάνουν το πιάνο να ακούγεται σαν ορχήστρα – έτσι και και σε έναν συγκροτημένο άνθρωπο, ηχεί ένα είδος συμφωνίας φτιαγμένης από όμορφες σκέψεις (φωνές) που συνδέονται μεταξύ τους. Ο μη συγκροτημένος άνθρωπος μοιάζει με το τραχύ κόρνο μιας μπάντας. Από μόνο του, δεν μπορεί να παίξει τίποτα όμορφο, εκτός αν ενωθεί με άλλες φωνές.

Έτσι, η μουσική μιλά τόσο για τον Θεό όσο και για τον Άνθρωπο. Ο Δημιουργός δημιούργησε ένα σύμπαν γεμάτο εικόνες για τη ανάμνησή Του καθώς και για την ανάγκη τού Ανθρώπου να Τον συναντήσει. Στον νου έρχονται τα λόγια αγαπημένου συγγραφέα:

«Ο αέρας είναι σαν τον Θεό. Είναι πάντα δίπλα σου, αλλά δεν είναι ορατός. Καταλαβαίνεις πόσο Τον χρειάζεσαι όταν δεν Τον έχεις».

Ο ήλιος είναι σαν τον Θεό. Μπορεί να σε ζεστάνει αλλά και να σε κάψει. Δεν μπορείς να δεις τον λαμπερό δίσκο του χωρίς να σού προκαλέσει πόνο. Όλα τα ζωντανά πλάσματα έλκονται από αυτόν. Όλα τα ζωντανά πράγματα πίνουν από τη δύναμή του.

Η θάλασσα είναι σαν τον Θεό. Όταν είναι διαφανής και γαλήνια, μοιάζει με την τρυφερότητα τού μεγάλου για τους μικρούς. Όταν μαίνεται και αφρίζει, το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να μην την αμφισβητήσεις» ^[1] .

Τι όμορφα λόγια. Και πόσο όμορφο είναι να υπάρχουν άνθρωποι στους οποίους πράματα όπως ο αέρας, η θάλασσα και ο ήλιος, ψιθυρίζουν κάτι περί τού Κυρίου. Και στις φωτεινές σημειώσεις ενός σύγχρονου ιεροκήρυκα θα προσθέσουμε τη ακόλουθη σκέψη μας: η μουσική μιλά τόσο για τον Θεό όσο και για τον Άνθρωπο. Και αν ακούσουμε μουσική κάπου μακριά, ας μας υπενθυμίζει ότι η ζωή μας πρέπει να είναι μια Συμφωνία, και εμείς οι ίδιοι πρέπει να είμαστε ένα μουσικό όργανο που παίζει δοξαστικά άσματα στον Δημιουργό.