Το Α και το Ω τού μοναχού είναι η υπακοή

Στα μέσα Οκτωβρίου του 2010 μοναχοί τής Μονής Δοχειαρίου^[1] με επικεφαλής τον Αρχιμανδρίτη Γαβριήλ, ήρθαν στη Ρωσία για να προσευχηθούν σε ιερούς τόπους όπως στην Τριαδική Λαύρα τού Αγίου Σεργίου, στο Μοναστήρι Ντιβέεβο, σε μέρη στην Αγία Πετρούπολη και στην Μόσχα, και στη συνέχεια στο Κίεβο και στο Ποτσάεφ και να δωρίσουν στο Μετόχι στην Αγία Πετρούπολη τής Μονής Κονέφσκι, ένα αντίγραφο τής εικόνας τής Υπεραγίας Θεοτόκου τής Γοργουπήκοου. Οι Αθωνίτες μοναχοί επισκέφτηκαν επίσης την Μονή Σρέτενσκυ της Μόσχας, όπου στις 25 Οκτωβρίου, μαζί με τους αδελφούς τής Μονής, τέλεσαν την πρωινή Θεία Λειτουργία. Οι χορωδίες έψαλλαν εναλλάξ στην ελληνική και στην σλαβονική γλώσσα. «Νιώθαμε σαν να ήμασταν στον Άθω», δήλωσαν οι ενορίτες. Και μετά την Λειτουργία, στο γεύμα, πραγματοποιήθηκε μια φιλική συνομιλία με τον Αρχιμανδρίτη Γαβριήλ, στον οποίο τέθηκαν πολλές ερωτήσεις σχετικά με την Μονή Δοχειαρίου, την καθημερινότητα εκεί, καθώς και για τον ηγούμενο Αρχιμανδρίτη Γρηγόριο.

– Στη ρωσική παράδοση, εάν κάποιος έδωσε όρκο κατά την διάρκεια τής χειροτόνησης να παραμείνει σε ένα συγκεκριμένο μοναστήρι, τότε δεν μπορεί, κατά κανόνα, να πάει πουθενά αλλού. Στην ελληνική παράδοση, είναι δυνατόν ένας μοναχός να αλλάξει μοναστήρι κατά βούληση;

– Όρκοι, προσευχές, αυτά είναι τα ίδια παντού. Είναι το ίδιο με εμάς, παντού.

Αλλά, ξέρετε, οι μονάζοντες είναι τα πιο παράξενα πλάσματα (γέλια). Δίνουμε μια υπόσχεση μπροστά στην Αγία Τράπεζα στον ναό - όχι κάπου σε ένα κελλί, ή σε κάποιο άλλο μέρος, αλλά στην εκκλησία, που σημαίνει ότι δίνουμε όλες τις υποσχέσεις και τούς όρκους μας μπροστά στον Θεό, και όχι μπροστά σε κάποιον άνθρωπο. Αλλά αν κάποιος προσβάλλει έναν μοναχό με μια και μόνο λέξη, αυτός παίρνει τη βαλίτσα του και τρέχει μακριά από το μοναστήρι (γέλια). Ενώ για έναν παντρεμένο, φυσικά, είναι πιο δύσκολο να χωρίσει έτσι, αν και δεν παίρνει όρκους που παίρνει ο μοναχός. Γι 'αυτό λέω ότι είμαστε τα πιο παράξενα πλάσματα.

– Και αν, μετά την χειροτόνηση, η κατάσταση στο μοναστήρι άλλαξε για κάποιο λόγο: ας πούμε, ανέλαβε ένας άλλος ηγούμενος ο οποίος ζει μια διαφορετική ζωή, ή ο ίδιος ηγούμενος άλλαξε από μόνος του. Τότε τι πρέπει να κάνει ο μοναχός; Τι γίνεται αν η ατμόσφαιρα στο μοναστήρι αλλάξει, κάνοντας τα πράματα δύσκολα για τον μοναχό να ακολουθήσει το επιδιωκόμενο μονοπάτι;

– Κάθε μοναστήρι έχει τον δικό του Κανονισμό, κι όπως κι ο Κανονισμός ολόκληρου τού Αγίου Όρους, αλλά και οι κανόνες και ο Κανονισμός ολόκληρης τής Εκκλησίας, αναφέρει ότι στον μοναχό απαγορεύεται να εγκαταλείψει το μοναστήρι. Σε δύο, μόνο, περιπτώσεις επιτρέπεται εξαίρεση στον κανόνα, οπότε κι επιτρέπεται σε έναν μοναχό να φύγει από το μοναστήρι. Αυτό συμβαίνει όταν ο ηγούμενος κηρύσσει κάποιο είδος αίρεσης, παρεκκλίνει προς αίρεση, ή όταν δημιουργείται μια κατάσταση-πειρασμός για έναν μοναχό: κάποιο είδος σκανδάλου, για παράδειγμα. Τότε και μόνο τότε - σε περίπτωση πειρασμού και αίρεσης. Αλλά, ό,τι και να είναι ο ηγούμενος, αυστηρός ή ήπιος, είναι αδύνατο για τον μοναχό να φύγει, απαγορεύεται.

Τοιχογραφία που απεικονίζει τον Αρχάγγελο Γαβριήλ στην είσοδο της Μονής Δοχειαρίου (το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ). Άγιο Όρος. Φωτογραφία: A. Ποσπέλοφ / Pravoslavie.Ru – Στο μοναστήρι σας, όπως γνωρίζουμε, η εργασιακή υπακοή είναι η κυρίαρχη μορφή υπακοής. Μπορεί να αντικατασταθεί αυτή με κάποια διανοητική; Για παράδειγμα, αντί για χειρωνακτική εργασία, να ασχοληθεί ο μοναχός με επεξεργασία κειμένου σε υπολογιστή;

– Ο Γέροντας μας δεν το δέχεται αυτό (γελάει). Μπορείτε να πείτε ότι δεν έχετε εργασιακή υπακοή στο μοναστήρι σας; Φυσικά κι έχετε. Λέτε να μην έχουμε υπολογιστές στο μοναστήρι μας; Και βέβαια έχουμε.

Αλλά λόγω τού προχωρημένου τής ηλικίας μου, δεν καταλαβαίνω ούτε από προγράμματα ούτε από υπολογιστές. Η δουλειά μου είναι λογιστική και η προπαρασκευή/σύνταξη εγγράφων που πρέπει και να υπογραφούν. Αυτά όλα κάνω. Αλλά όταν έρχεται σε μένα ο ηγούμενος, στο χώρο εργασίας μου, μού κάνει μια γκριμάτσα και μού λέει: «Ω, όλα αυτά είναι διαβολικά, είναι από τον διάβολο» (γέλια). Όμως οι νέοι, οι νεαροί μοναχοί, φυσικά, χρησιμοποιούν υπολογιστή, τον καταλαβαίνουν, αλλά δεν ξέρω τι είναι εκεί μέσα. Φυσικά, για να είμαι ειλικρινής, ο ηγούμενος δεν το θέλει καν αυτό.

Αλλά δεν εμποδίζει ποτέ κάποιον να κάνει τέτοια πνευματική εργασία, να γράψει ένα βιβλίο ή να σπουδάσει. Οι νέοι μας σπουδάζουν σε πανεπιστήμια, φυσικά, επίσης σπουδάζουν τούς υπολογιστές. Αλλά έτσι τα έφερε η ζωή, τόσο για τον ηγούμενό μας όσο και για μένα, και τέτοια είναι η κατάσταση στο μοναστήρι μας, που δεν μπορούμε να στηρίξουμε τον εαυτό μας οικονομικά με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, παρά μόνο με χειρωνακτική εργασία, με την εργασία με τα χέρια μας.

Έχουμε έναν κήπο με ελαιόδεντρα και εργαζόμαστε σε αυτόν όλη την ημέρα. Τα ποτίζουμε, μαζεύουμε τις ελιές, φτιάχνουμε λάδι - όλα με το χέρι. Έχουμε κι ένα Μετόχι στην Χαλκιδική, χτισμένο εξ ολοκλήρου από εμάς, με τα χέρια μας. Κανείς δεν μάς βοήθησε, ούτε προσλάβαμε οικοδόμους. Μόνοι μας κάνουμε τα πάντα. Έτσι είναι η ζωή μας, κι έχουμε τόσο πολύ συνηθίσει σε αυτήν.

– Πήγαμε στον Άθω, και μάς έμεινε μια πολύ όμορφη ανάμνηση από τις Μονές Δοχειαρίου και Κωνσταμονίτου - δύο μοναστήρια στα οποία δεν βλέπεις καν μισθωτούς εργάτες. Η Κωνσταμονίτου μάς έκανε ιδιαίτερη ιδιαίτερη εντύπωση καθότι δεν έχουν ούτε ηλεκτρισμό.

– Έχουμε ηλεκτρικό ρεύμα, φυσικά, στην κουζίνα, εκεί που είναι αποθηκευτικός χώρος, τα ψυγεία και το αρχονταρίκι. Τώρα, βάλαν ηλεκτρικό ρεύμα στο κτίριο τής Αδελφότητας για τον απλό λόγο ότι οι άνθρωποι έχουν ξεσυνηθίσει τα λυχνάρια. Σήμερα, κανένα σπίτι στην Ελλάδα δεν έχει λυχνάρι, και οι προσκυνητές που έρχονται στο μοναστήρι μας, και οι νέοι μοναχοί απλώς δεν ξέρουν πώς να τα χρησιμοποιήσουν: είτε στρίβουν το φυτίλι περισσότερο, είτε λιγότερο από ό,τι χρειάζεται, έτσι ώστε μπορεί να σπάσει το γυαλί, είτε, φύλαξον Κύριε, μπορεί να πιάσει φωτιά. Για να απαλλαγούμε από όλα αυτά, για να προστατευθούμε – φύλαξον Κύριε, να μην καεί το μοναστήρι - αποφασίσαμε να βάλουμε ηλεκτρικό ρεύμα. Αυτό δεν έγινε με δικά μας χρήματα, αλλά από ευεργέτες.

Μονή Κωνσταμονίτου,, Άγιο Όρος. Φωτογραφία: A. Ποσπέλοφ / Pravoslavie.Ru

– Συγχωρέστε την ερώτηση: γιατί υπάρχουν τόσες πολλές γάτες στην Μονή Δοχειαρίου;

– Επειδή ο Ηγούμενος τις αγαπά πολύ. Και επίσης επειδή έχουμε πολλά ποντίκια. Και φίδια. Και οι γάτες τα πιάνουν. Ο ηγούμενος μάς πρότεινε αμέσως: "Διαλέξτε τι θέλετε: ποντίκια με φίδια στο μοναστήρι, ή γάτες που να μυρίζουν όλα τα κελλιά για εσάς". Επιλέξαμε το τελευταίο.

– Θα μπορούσατε να μάς διηγηθείτε μερικές διδακτικές ιστορίες από την ζωή τού ηγούμενου;

– Από όσα έχω ήδη πει, μπορείτε να σκιαγραφήσετε, περίπου, την εικόνα τού ηγούμενού μας. Ο γέροντας μας στηρίζετε στους ιερούς πατέρες και λέει: αν δεν δουλεύεις, τότε ο διάβολος αρχίζει να σε βάζει κάτω από τον έλεγχό του, μπαίνει στους λογισμούς σου, στους διαλογισμούς σου. Και όταν εργάζεσαι, σταματάς να σκέφτεσαι κάτι. Γι΄αυτό και πρέπει να εργαζόμαστε. Δεν θα ήθελα να πω περισσότερα.

– Ίσως τότε να μάς μιλήσετε για όλους αυτούς τούς ασκητές που έζησαν στο Άγιο Όρος και πέθαναν τη δεκαετία του 1990, αλλά και για εκείνους που είναι τώρα εκεί.

Γέροντας Εφραίμ ο Κατουνακιώτης – Ο Γέροντας Εφραίμ ο Κατουνακιώτης επέμενε πολύ στην υπακοή και στην μετάνοια. Αν κάποιος έρχονταν σε αυτόν, θα τού μιλούσε μόνο για αυτό. Δεν προσπαθούσε να «εντυπωσιάσει» τον επισκέπτη, με το να «μαντέψει» το όνομά του, για παράδειγμα, αλλά μιλούσε περί μετάνοιας και υπακοής.  Και ο πάτερ Παΐσιος^[10] μίλαγε μόνο περί υπακοής. Και ο πάτερ Αμφιλόχιος, ο κοινός μας Γέροντας, μίλαγε επίσης για αυτό. Και ο π. Γρηγόριος το ίδιο. Το Α και το Ω τού μοναχού είναι η υπακοή. Και αν κοιτάξουμε από πού προέρχεται, θα δούμε ότι πρώτοι οι Πατέρες μίλησαν για υπακοή και μετάνοια. Για θαύματα και τέτοια πράματα, ούτε ο Γέροντας Παΐσιος μίλησε ποτέ, ούτε ο Εφραίμ ο Κατουνακιώτης.

Θέλω να σας πω ότι ένας ιερέας, μέσω της χειροτονίας του, λαμβάνει τέτοια χάρη που εάν είναι καλός κληρικός, τότε μπορεί να κάνει θαύματα κατά τη διάρκεια τής ζωής του. Αλλά αν πέθανε και δεν συμβαίνουν θαύματα μετά τον θάνατό του, αυτό σημαίνει ότι τα όποια θαύματα έκανε εν ζωή, η χάρις της ιεροσύνης του ήταν που τα έκανε, και τα θαύματα αυτά δεν ήταν αποτέλεσμα ασκητικών κατορθωμάτων του.

Ο πάτερ Εφραίμ δεν μίλησε ποτέ για θαύματα. Και μιλούσαμε πολύ συχνά μαζί του. Το 1978, ο π. Γρηγόριος, ο ηγούμενός μας, μάς έστειλε στον Άθω με αρκετούς μοναχούς και επισκεφθήκαμε τον π. Εφραίμ. Και αυτός, μάς είπε, μεταξύ άλλων: "Θα έρθετε ξανά εδώ σε δύο χρόνια". Πήγαμε και στον Γέροντα Παΐσιο, ο οποίος και μάς είπε πολλά πράγματα και , μεταξύ αυτών, είπε κι αυτός: «Ελάτε σε δύο χρόνια». Και οι προβλέψεις τους έγιναν πραγματικότητα: δύο χρόνια αργότερα ήμασταν πλέον στο Άγιο Όρος.

Γέροντας Παΐσιος ο Αγιορείτης Ο Γέροντα Παΐσιος, μάς έδωσε πολλά παραδείγματα από τη ζωή του για το πώς έμαθε την υπακοή. Μάς διηγήθηκε, λοιπόν, και την ακόλουθη ιστορία. Όταν έφτασε νεαρός στο Άγιο Όρος, σε ένα κελλί - δεν θυμάμαι το όνομα τού κελλιού, πήγε στον Γέροντα και αυτός τον ρώτησε: "Με τι ασχολούσουν στον κόσμο; Τι δουλειά έκανες;" - "Ξυλουργός ήμουν" - "Ε, τότε, ας πάμε τώρα κιόλας να φτιάξουμε κουφώματα για το παράθυρο μαζί σας. Πάρε μέτρα από αυτό το παράθυρο ... ". Μέτρησε αυτός. Βρήκαν ένα δέντρο και κάτσανε και το κοίταγαν. Ο Γέροντα Παΐσιος λέει: "Εδώ κι εδώ να κόψουμε." Και ο Γέροντας: "Όχι, όχι εδώ, αλλά λίγο πιο πολύ". Τού λέει ο Παΐσιος τότε: "Μα πώς; Το παράθυρο είναι μικρότερο! Εδώ πρέπει, εδώ πρέπει". "Κάνε ό,τι σού λέω", τού απαντά ο Γέροντας. Λοιπόν, γέλασε, φυσικά, και έκανε όπως είπε ο Γέροντας. Πάνε να το βάλουνε και το πλαίσιο δεν μπαίνει στο παράθυρο. Και ο Γέροντας λέει: "Μήπως δεν σε προειδοποίησα ότι οι μετρήσεις ήταν λανθασμένες; Λάθος μέτρησες. Μέτρησε ξανά". Ξαναμέτρησε. Και τώρα λέει: "Δεν πρέπει να το κόψουμε εδώ, αλλά εδώ." Πάλι η ίδια αντίδραση. Πάλι ο Γέροντας τον επιπλήττει: "Λάθος μέτρησες". Άντε από την αρχή. Μιά ολόκληρη μέρα φτιάχνανε ένα πλαίσιο! Ο πάτερ Παΐσιος σκέφτεται: "Μα καλά, τι θέλει από μένα, αυτός ο άνθρωπος;" Για τέταρτη φορά, ο Γέροντας τού λέει: "Εδώ θα κόψεις". Και τότε ο πάτερ Παΐσιος απαντά: "Όπως ευλογείτε". Οπότε κι ο γέροντας τού λέει: «Επιτέλους, έπρεπε να το έχεις πει εδώ και καιρό αυτό". Έτσι έμαθε ο πάτερ Παΐσιος να υπακούει. Ο ίδιος ο πάτερ Παΐσιος μάς διηγήθηκε αυτήν την ιστορία.

– Γέροντα, σάς ευχαριστούμε πολύ για αυτήν τη συνομιλία. Θα μπορούσατε για το τέλος να πείτε κάτι καλό στους αναγνώστες μας;

– Είναι για μικρά παιδιά; (γέλια)

Θα σας συμβούλευα να έρθετε στο Άγιο Όρος και να πέσετε στα πόδια όχι τού σοφού Γαμαλιήλ (ΣτΜ: βλ. Πράξεις Αποστόλων κεφ. 22 εδ.3), αλλά τού Γέροντα μας, Γρηγόρη. Και ζητήστε του να σάς πει κάτι. Για να ακούσετε το μάθημα από πρώτο χέρι, όχι από δεύτερο. Έχει πολλά να σάς πει.

Ίσως εκ πρώτης όψεως να σάς φανεί απρόσιτος, αλλά αν τον πλησιάσετε, ρωτήστε τον, μπορεί να κάνει πολλά, να πει πολλά, να διαφωτίσει. Φυσικά, μερικοί άνθρωποι που τον πλησιάζουν ντρέπονται, επειδή μπορεί να κατακεραυνώσει κάποιον δημοσίως, λέγοντας π.χ.: «Είσαι παντρεμένος;» - "Ναί". - "Εχεις παιδιά?" - "Ναι, έχω". - "Έχεις κι ερωμένη;"

Ναι, μιλάει άμεσα. Και πολλοί ντρέπονται: "Γιατί αυτός ο ηγούμενος με αντιμετωπίζει έτσι; Άσχημα μιλάει". Αλλά ο ηγούμενος, το μόνο που θέλει είναι, μέσα από αυτό, να οδηγήσει τούς ανθρώπους στην Εκκλησία.

Θεία Λειτουργία στο Μοναστήρι Σρετένσκυ τής Μόσχας. Ο Αρχιμανδρίτης Γαβριήλ βρίσκεται στο θρόνο. Φωτογραφία: A. Ποσπέλοφ / Pravoslavie.Ru

Και εγώ σάς ευχαριστώ επίσης. Συγγνώμη για την ενόχληση που προξενήσαμε, από δικά μας λάθη. Σας ευχαριστώ για την τιμή που μάς κάνατε να συμμετάσχετε στην Θεία Λειτουργία. Και θέλω να επαναλάβω για άλλη μια φορά: ένα πράγμα είναι να βλέπεις τα πάντα με τα μάτια σου, έτσι ώστε να αποτυπωθεί στο μυαλό σου η σωστή εντύπωση από το Άγιο Όρος, κι άλλο, και πολύ διαφορετικό, το να ακούς τα σωστά λόγια από πρώτο χέρι.