Ιερέας Μιχαήλ Βαν Οπστάλλ: «Ο Ντοστογιέφσκι είναι πάντα επίκαιρος»

Ο πατέρας Michael van Opshall Ο πατέρας Michael van Opshall είναι ένας κοινός Αμερικανός με ολλανδικές ρίζες. Μεταστράφηκε στην Ορθοδοξία από τον Προτεσταντισμό, κάτι που, γενικά, δεν είναι ασυνήθιστο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, και για πολλά χρόνια επιτελεί χρέη προϊσταμένου της ρωσικής εκκλησίας του Αγίου Μεγαλομάρτυρα Γεωργίου στη πιο μορμονική πολιτεία του κόσμου - Γιούτα. Όταν πρωτάκουσα ότι είχε έγινε πιστός χάρη στον Ντοστογιέφσκι, πρέπει να ομολογήσω ότι δεν το πίστεψα. Ήταν όμως αλήθεια.

– Πάτερ Μιχαήλ, όντως ασπαστήκατε την Ορθοδοξία χάρη του Ντοστογιέφσκι?

Εν μέρη είναι όντως έτσι. Μεγάλωσα σε μία προτεσταντική οικογένεια και φοίτησα σε θρησκευτικό κολλέγιο όπου, μεταξύ άλλων, έκανα μαθήματα ιστορίας και φιλοσοφίας. Τότε ήταν που έμαθα για την Ορθόδοξη Εκκλησία και μου φάνηκε ότι ακριβώς αυτό λείπει από την ζωή μου.

Έμαθα για την Ορθόδοξη Εκκλησία και μου φάνηκε ότι ακριβώς αυτό λείπει από την ζωή μου

Επιπλέον, την ίδια περίοδο, ένας από τους καθηγητές φιλοσοφίας μου συνέστησε να διαβάσω τον Ντοστογιέφσκι. Αυτό με καθήλωσε, ειδικά «Οι αδελφοί Καραμάζωφ», καθώς αντιστοιχούσε στη δική μου πίστη. Επομένως, όταν άρχισα να σκέφτομαι την Ορθοδοξία, επέλεξα τη Ρωσική Εκκλησία. Αυτό συνέβη πριν από 23 χρόνια.

– Και τι ήταν αυτό που ανακαλύψατε στον Ντοστογιέφσκι που σας τράβηξε την προσοχή και τελικά οδήγησε στο να ασπαστείτε την Ορθοδοξία?

– Νομίζω ότι με τράβηξε ο τρόπος που ο Ντοστογιέφσκι αντιμετώπιζε τις ιδέες των ηρώων του, για παράδειγμα, στο «Έγκλημα και Τιμωρία» ή στους «Δαίμονες». Καταλαβαίνουν τα πάντα, και ο συγγραφέας δείχνει πώς ο Κύριος παρεμβαίνει σε όλα αυτά τα πράγματα. Μου φαίνεται ότι ο Ντοστογιέφσκι στα έργα του δείχνει τη ζωή όπως είναι, συμπεριλαμβανομένων των σκοτεινών πλευρών της.

Πολλές πνευματικές πτυχές εκδηλώνονται στο έργο του Ντοστογιέφσκι. Παρά το γεγονός ότι ο κόσμος στην πραγματικότητα είναι σκοτεινός και η νοημοσύνη των ανθρώπων μπορεί να είναι να σκοτεινή, υπάρχουν, όμως, πολλοί τρόποι αυτό να ξεπεραστεί. Και η χριστιανική πίστη βοηθά να γίνει αυτό. Αυτό συμβαίνει στο φινάλε του έργου «Έγκλημα και Τιμωρία», όταν ο ήρωας διαβάζει το Ευαγγέλιο. Κατά τη γνώμη μου, το μυθιστόρημα περιέχει κριτική σε διάφορες πολιτικές ιδέες αλλά υπάρχει και κάποιου είδους υπόσχεση λύτρωσης.

– Η γνωριμία με τα έργα του Ντοστογιέφσκι λειτούργησε ως αφετηρία για την μεταστροφή σας στην Ορθοδοξία. Υπήρχε και κάτι άλλο σε αυτήν την πορεία?

Νομίζω ότι η πρώτη ώθηση ήταν το ενδιαφέρον για την ιστορία και αυτή ήταν η αρχή της επιθυμίας να εμβαθύνω στην Ορθοδοξία. Αλλά όταν ήμουν στο κολέγιο και εντάχθηκα στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Αντιόχειας το γεγονός αυτό δεν μου προκάλεσε κάποια αίσθηση. Μετά άρχισα να διαβάζω περισσότερα για Ορθόδοξους που έζησαν σε διαφορετικούς αιώνες, ακόμα και για τους ήρωες της λογοτεχνίας. Τότε άρχισα να σκέφτομαι όλο και περισσότερο αν θα μπορούσα να είμαι μέρος αυτής της ρωσικής ορθόδοξης παράδοσης. Εκείνη την εποχή έκανα ήδη το μεταπτυχιακό μου και έψαχνα για μια ρωσική ορθόδοξη εκκλησία και όταν τη βρήκα, προσπάθησα να καταλάβω πώς η σύγχρονη εμπειρία συσχετίζεται με όσα γράφονται στα βιβλία.

– Και κατά πόσο ήταν εύκολη ή δύσκολη η πορεία σας προς την Ορθοδοξία?

Δεν ήταν και τόσο δύσκολος. Μόλις έγινα ορθόδοξος ένιωσα σαν να επέστρεψα στο σπίτι μου. Επιτέλους βρήκα την Εκκλησία που ανταποκρινόταν σε αυτά που πίστευα πάντα.

Όταν έγινα ορθόδοξος ένιωσα σαν να επέστρεψα στο σπίτι μου

– Μοιράζεστε την εμπειρία ανάγνωσης του Ντοστογιέφσκι με τους ενορίτες σας?

Συχνά συζητάμε αυτά τα πράγματα μεταξύ μας και διαπιστώνουμε ότι μας ενώνει μία κοινή εμπειρία. Αλλά δεν θα έλεγα ότι μιλάω συχνά για τέτοια θέματα. Δεν πιστεύω ότι είμαι κάποιος διανοούμενος. Είμαι ένας συνηθισμένος άνθρωπος. Αυτή τη φορά όμως, στις 11 Νοεμβρίου, θα θυμηθούμε τον Ντοστογιέφσκι, αφού θα τελέσουμε το μνημόσυνό του και θα μιλήσουμε λίγο για την κληρονομιά του.

– Γιατί αποφασίσατε να τελέσετε ειδικό μνημόσυνο για τον Ντοστογιέφσκι? Δεν ήταν ούτε επίσκοπος αλλά ούτε και ιερέας?

Ήταν ορθόδοξος χριστιανός και έχουμε το δικαίωμα να τελέσουμε ένα μνημόσυνο γι’ αυτόν. Κατά τη γνώμη μου είναι μία καλή πράξη. Κάνουμε συχνά στην ενορία μας παρόμοια πράγματα. Φυσικά, σε καμία περίπτωση δεν τιμούμε τον Ντοστογιέφσκι ως άγιο αλλά αυτό δεν μας εμποδίζει να τον μνημονεύσουμε και μετά να μιλήσουμε λίγο για το έργο του.

– Για εσάς, έναν Αμερικανό, ήταν δύσκολο να κατανοήσετε τον Ντοστογιέφσκι; Όπως και να το κάνουμε, στο έργο του υπάρχουν πολλά στοιχεία που είναι χαρακτηριστικά ειδικά για την Ρωσία και εντελώς άγνωστα για την Δύση.

Όχι, δεν νομίζω ότι ήταν δύσκολο. Τα έργα του Ντοστογιέφσκι είναι αυτή καθαυτή η λογοτεχνία την οποία έψαχνα. Βρήκα αυτό που έψαχνα στα βιβλία του. Όταν ήμουν νέος, με έλκυαν πτυχές που ήταν λίγο πιο σκοτεινές. Γενικά αφορούσαν τα πράγματα που σκεφτόμουν, οπότε η γνωριμία μου με τον Ντοστογιέφσκι δεν ήταν δύσκολη. Αργότερα όμως, όταν άρχισα να διαβάζω τα έργα του στα ρωσικά και όχι σε μετάφραση, αυτό ήταν πραγματικά δύσκολο (γελάει).

– Ο Ντοστογιέφσκι θεωρείται από πολλούς ως ο πιο δημοφιλής Ρώσος συγγραφέας στις Ηνωμένες Πολιτείες αφού το έργο του αντικατοπτρίζει τις πραγματικότητες των ημερών μας. Συμφωνείτε με αυτήν την άποψη?

Ίσως είναι όντως έτσι. Κατά τη γνώμη μου, τα έργα του Ντοστογιέφσκι είναι ένα είδος αντιστάθμισης στα σοσιαλιστικά και μαρξιστικά κινήματα. Πολύ επίκαιρο σήμερα. Επιπλέον, μου φαίνεται ότι το έργο του -αν και γράφθηκε για ανθρώπους που έζησαν σε μια συγκεκριμένη περίοδο- παραμένει διαχρονικό, κάτι που δεν μπορώ να πω, για παράδειγμα, για τον Τολστόι. Τα βιβλία του μου φαίνονται κάπως ντεμοντέ, ενώ ο Ντοστογιέφσκι, κατά τη γνώμη μου, παραμένει πάντα επίκαιρος.

– Τι θα προτείνατε σε ανθρώπους, ίσως νέους Αμερικανούς, που θέλουν να διαβάσουν Ντοστογιέφσκι;

– Παραδοσιακά, πιστεύεται ότι οι Αμερικανοί είναι καλύτερο να ξεκινήσουν τη γνωριμία με τα έργα από το «Έγκλημα και τιμωρία» κάτι το οποίο με βρίσκει σύμφωνο. Πρώτον, αυτό το μυθιστόρημα είναι πιο σύντομο. Εξάλλου, νομίζω ότι είναι λιγότερο θρησκευτικό για παράδειγμα από «Ηλίθιος» ή «Αδερφοί Καραμάζωφ» και όχι τόσο πολιτικό όσο «Οι Δαίμονες». Κατά τη γνώμη μου αφού διαβάσουν αυτό το βιβλίο, πολλοί θα θελήσουν να διαβάσουν και άλλα έργα του Ντοστογιέφσκι.