Ο Ντοστογιέφσκι μιλά για την Παιδεία

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Πριν από διακόσια χρόνια – στις 11 Νοεμβρίου 1821 -, με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, γεννήθηκε ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας Φιοντόρ (Θεόδωρος) Ντοστογιέφσκι. Έζησε πριν από τόσα χρόνια και μίλησε για την δυτική κοινωνία και την παιδεία της, λες και ζει σήμερα. Είχε τη σπάνια ικανότητα να διεισδύει στα κατάβαθα της ψυχής και εκφραστικά παρουσίασε τις κτηνώδεις πράξεις στις οποίες οδηγείται ο μηδενιστής άνθρωπος. Αδιαμφισβήτητα ο Ντοστογιέφσκι στην παγκόσμια λογοτεχνία είναι ο πιο δυνατός στην περιγραφή των αρνητικών και τραγικών ηρώων (Ιβάν Καραμάζοφ, Σταυρόγκιν, Ρασκόλνικοφ) και είναι λιγότερο δυνατός στους θετικούς ήρωές του (στάρετς Ζωσιμάς, Αλιόσα Καραμάζοφ, κ.α.).

Ο Ντοστογιέφσκι γράφει στο «Ημερολόγιό» του, του 1873, ως να ζει στο σήμερα. Διαβάζουμε μεταξύ άλλων ότι οι καθοδηγητές της «ευρωπαϊκής προοδευτικής σκέψης» καταλύουν ηθικούς και φυσικούς νόμους σταθερούς και αμετάβλητους και προσβάλλουν αιώνιες αξίες. Και προσθέτει: «Δώστε σε όλους αυτούς τους μεγάλους μοντέρνους δασκάλους την πλήρη δυνατότητα να καταστρέψουν την παλιά κοινωνία και να την οικοδομήσουν από την αρχή και ως αποτέλεσμα θα προκύψει τόση αμάθεια και τέτοιο χάος, κάτι τόσο χυδαίο, τυφλό και απάνθρωπο, ώστε όλο το οικοδόμημα θα καταρρεύσει κάτω από τις κατάρες της ανθρωπότητας, πριν καν προλάβει να κατασκευαστεί» (Dostoievski “Journal d’ un ecrivain”, Gallimard, 11e edition, p. 209)

Η κοινωνία αυτή της «προοδευτικής σκέψης», γράφει ο επίκαιρος Ντοστογιέφσκι, αντικαθιστά την αληθινή παιδεία « μόνο με την αναιδή άρνηση, όπου τα παιδιά διαπαιδαγωγούνται να ζουν χωρίς αρχές και πέρα από κάθε φυσική αλήθεια, με έλλειψη σεβασμού ή αδιαφορία προς την πατρίδα και ειρωνική περιφρόνηση προς τον λαό». Και τονίζει ο Ρώσος συγγραφέας ότι η αιτία του κακού είναι ότι η μακραίωνη εθνική καταπίεση, που δεχόμαστε οι Ορθόδοξοι λαοί από την δυτική κουλτούρα, είναι αυτή που μας καταργεί κάθε ανεξαρτησία σκέψης και βιαίως μας επιβάλλει να αποδεχθούμε τα αξιώματα της δυτικής κουλτούρας και παράλληλα να απορρίψουμε τον δικό μας εαυτό και να παύσουμε να σεβόμαστε και να εκτιμάμε τη δική μας πολιτισμική κληρονομιά και ταυτότητα.

Παρά την αυστηρή κριτική του στον δυτικό τρόπο σκέψης και ζωής ο Ντοστογιέφσκι αγαπούσε την Ευρώπη. Ο αείμνηστος Σέρβος Μητροπολίτης πρ. Ζαχουμίου και Ερζεγοβίνης Αθανάσιος Γιέβτιτς γράφει ότι την αποκαλούσε «χώρο των θαυμάτων» και «αγαπητό νεκροταφείο, όπου πάμε και κλαίμε την τραγικότητά μας». Και προσθέτει: « Το να ονομάσουμε τον Ντοστογιέφσκι απλώς αντιδυτικό είναι απλούστευση, όπως επίσης απλούστευση είναι να τον θεωρήσουμε απλώς ανατολικό. Ο Ντοστογιέφσκι είναι πάνω από την Ανατολή και από την Δύση. Διότι η αλήθεια του ανθρώπου δεν εξαντλείται με την Ανατολή και τη Δύση... Ο Ντοστογιέφσκι λέγει στον άνθρωπο της κάθε εποχής να μην λατρεύει είδωλα. Και είδωλα μπορεί να είναι η κοινωνία, η ελευθερία, ο ίδιος ο άνθρωπος, αν δεν πιστεύει στον Θεάνθρωπο Χριστό».- (Εισαγωγή Αθαν. Γιέβτιτς εις βιβλίο Φ. Ντοστογιέφσκι «Οι φτωχοί», Εκδ. IMAGO, Αθήναι, 1983, σελ. 32).-