Ο Ντμίτρι Ντοστογιέφσκι: «Είχα θεραπευτεί και βαφτιστεί στη Στάραγια Ρούσα». Μέρος Β.

Τα παιδιά και τα εγγόνια του Φιόντορ Μιχάιλοβιτς Ντοστογιέφσκι

Η μητέρα μου, που γεννήθηκε πριν από το 1917, όπως και όλοι οι Ρώσοι εκείνης της περιόδου, ήταν βαφτισμένη. Όμως αντιλαμβανόταν τη σοβιετική πραγματικότητα ως κάτι το δεδομένο, μέσα στο οποίο έπρεπε να ζει, και γι’ αυτό προσπαθούσε, όσο το δυνατόν, να εξασφαλίσει τόσο τη δική ζωή όσο και τη δική μας. Κι επειδή παντρεύτηκε με τον Αντρέι Φιόντοροβιτς, απόγονο του «αρχι-αισχρού Ντοστογιέφσκι», όπως τον αποκαλούσε ο Λένιν, φοβόταν να βαφτίσει τα παιδιά της.

Γενικά, η μητέρα μου δεν περίμενε ποτέ να γεννήσει δίδυμα. Αυτό έγινε το 1945. Σύμφωνα με αυτήν, εγώ και η αδερφούλα μου, η Ιρίνα, είχαμε μία κουβέρτα για τους δυο μας. Όπως και όλα «τα παιδιά του πολέμου», ήμασταν πολύ αδύνατοι και τρεις μήνες μετά από τη γέννησή μας αρρωστήσαμε από πνευμονία. Έτυχε ο Κύριος ν’ αφήσει εμένα εν ζωή, ως διάδοχο από την ανδρική πλευρά της οικογένειας μας, ενώ πήρε την Ιρίνα. Μια φορά, η μάνα μου με πήγε στον τάφο, όπου εκοιμήθη η Ιρίνα, και μου είπε: «Αυτή είναι η αδερφούλα σου». Άλλωστε, δεν τη θυμάμαι καθόλου, επειδή ήμασταν μόλις τριών μηνών. Αργότερα θάψαμε και τη μητέρα μου εκεί, στην Αγία Πετρούπολη, στο κοιμητήριο στη Σχόντνια. Σήμερα έχει αυξηθεί ο αριθμός των τάφων του Ντοστογιέφκι, γιατί εκεί κείται όλη η οικογένεια του Αντρέι Φιόντοροβιτς. Έξι τάφοι του γένους Ντοστογιέφσκι. Ελπίζω κι εγώ να επιστρέψω εκεί κάποτε.

Ο Φιόντορ Μιχάιλοβιτς είχε τρεις αδελφές και τρεις αδελφούς. Και όλοι οι γενεαλογικοί κλάδοι έχουν σταματήσει, εκτός από τον δικό μας. Όταν γιορτάζαμε την επέτειο του πατέρα μου, επέτρεψα στον εαυτό μου να μιλήσω για τη ζωή του πατέρα μου. Αυτό φυσικά είναι δύσκολο πράγμα, επειδή όποιος έχει το επώνυμο Ντοστογιέφσκι πρέπει να ζήσει τη δική του ζωή κι εντούτους να θυμάται πάντοτε ότι είναι απόγονος του Φιόντορ Μιχάιλοβιτς, ο οποίος κατέθεσε πολύ σημαντικά λόγια σε όλο τον κόσμο.

Φιόντορ Μιχάιλοβιτς Ντοστογιέφσκι Ο Φιόντορ Μιχάιλοβιτς, αφού αποφοίτησε από μία Σχολή Μηχανικών σε ηλικία 19 ετών, δήλωσε αμέσως: «Δεν θ’ ασχοληθώ με αυτό το επάγγελμα, θα γίνω συγγραφέας». Ο γιος του, ο Φιόντορ, επίσης, πολύ γρήγορα βρήκε το επάγγελμά του. Ασχολούταν με την αναπαραγωγή αλόγων, ήταν αρκετά διάσημος ειδικός σε αυτόν τον τομέα και δημοσίευσε πολλά άρθρα στο αυτοκρατορικό περιοδικό, αφιερωμένο στο θέμα της αναπαραγωγής των αλόγων.

Όταν ο Φιόντορ Μιχάιλοβιτς πήγε στη Μόσχα για τα εγκαίνια του μνημείου Πούσκιν, όπου εκφώνησε την περήφημη «Ομιλία για τον Πούσκιν», η Άννα Γκριγκόριεβνα του έγραψε: «Δεν καταφέρνω να τα βρω με τον Φέντια, αυτός συνέχεια τρέχει μακριά μου και μετά τον βρίσκω έξω, μαζί με άλλα αγοράκια, έχει ενδιαφέρον για τα άλογα». Και αυτός της απάντησε: «Αγόρασε του ένα αλογάκι, θα έχει κάποια απασχόληση και δεν θα φεύγει από το σπίτι». Πράγμα το οποίο και έγινε. Και στο επόμενο γράμμα, ο Φιόντορ Μιχάιλοβιτς, ελπίζοντας ότι το αλογάκι είχε ήδη αγοραστεί, παρακαλεί να το φιλήσουν, όπως και τους υπόλοιπους. Αυτό ήταν σχεδόν μια προφητική πρόβλεψη του γεγονότος ότι ο Φιόντορ Φιόντοροβιτς θ’ ασχολείται όλη του τη ζωή με άλογα. Σε τόσο μικρή ηλικία, ο πατέρας προσδιόρισε με ακρίβεια το κύριο ενδιαφέρον του γιου του.

Όταν κάποιοι άνθρωποι ανακαλύπτουν ότι υπήρχε ακόμα ένας Φιόντορ, ο εγγονός του συγγραφέα, που πέθανε νωρίς -δυστυχώς- συχνά ρωτούν: «Γιατί μέσα σε μια οικογένεια είναι τόσο πολλοί Φιόντορ»; Σύμφωνα με την παράδοση, στη Ρωσία, ο μεγαλύτερος γιος ονομαζόταν με το όνομα του πατέρα, υπολογίζοντας ότι θα γεννηθούν και άλλα παιδιά. Αλλά ο Φιόντορ Μιχάιλοβιτς έκανε αργά οικογένεια και ήταν αδύνατο να έχει πολλά παιδιά, αν και τρία από τα τέσσερα παιδιά του έζησαν τη ζωή τους.

Όμως τα παιδιά του Φιόντορ Μιχάιλοβιτς έφυγαν απ’ αυτόν τον κόσμο υπό λυπηρές συνθήκες. Η κόρη του Ντοστογιέφσκι, η Λιούμπα, πέθανε το 1926 στην Ιταλία. Μερικές μέρες πριν τον θάνατό της την επισκέφτηκε ο πρόξενος της Τσεχοσλοβακίας, ο οποίος τη βοήθησε πολύ τότε. Στη συνέχεια βρέθηκε μια επιστολή, όπου αυτός ο πρόξενος έγραφε: «Πρέπει να ομολογήσω ότι η κόρη του παγκοσμίως γνωστού συγγραφέα πεθαίνει σε κατάσταση ένδειας». Ο γιος του ο Φιόντορ πέθανε υπό τις ίδιες συνθήκες στη Μόσχα. Αυτός ήταν 60 χρονών κι εκείνη 62 ή 63.

Η Άννα Γκριγκόριεβνα παρακαλούσε τον γιο της: «Δες τον κόσμο!», αλλά ο Φέντια τής απαντούσε: «Εμένα μου είναι αρκετή η Ρωσία»

Ο Φέντια γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη και παραμένοντας Ρώσος δεν ήθελε να πάει στο εξωτερικό, ενώ η μητέρα του τον παρακαλούσε: «Πήγαινε, έχουμε λεφτά, να δεις πώς ζουν οι άλλοι άνθρωποι». Αλλά αυτός απαντούσε το εξής: «Όχι, εμένα μου είναι αρκετή η Ρωσία, καλύτερα να πάω στα μπάνια (Σ.τ.Μ.: Ένας τύπος σάουνας ατμού στη Ρωσία)». Ωστόσο η Λιούμπα, που γεννήθηκε στη Δύση, έφυγε από τη Ρωσία για πάντα, λέγοντας στη μητέρα της ότι πάει για λίγο καιρό, για κάποια θεραπεία. Τελικά, γύρισε όλη την Ευρώπη, μετά αρρώστησε και πέθανε στην Ιταλία, στην πόλη Μπολτσάνο, που βρίσκεται δίπλα στα σύνορα με την Αυστρία.

Ο Φιόντορ Φιόντοροβιτς πέθανε και θάφτηκε στη Μόσχα. Δυστυχώς, ο τάφος του χάθηκε και τώρα προσπαθούμε να τον βρούμε. Αυτή ήταν η μοίρα των δύο παιδιών του Φιόντορ Μιχάιλοβιτς...

Γενικά, ο Φιόντορ Μιχάιλοβιτς ανησυχούσε πολύ που τα παιδιά του γεννήθηκαν τόσο αργά, που εκείνος δεν θα προλάβαινε να τα μεγαλώσει. Προς το τέλος της ζωής του εγκαταστάθηκε ξανά στην Αγία Πετρούπολη, όπου διέμενε και ο αδελφός του ο Αντρέι, τα παιδιά του οποίου ήταν αρκετά μεγάλα. «Μακάρι τα μικρά μου παιδιά να μεγαλώσουν ανεξάρτητα, όπως τα δικά σου παιδιά», έγραφε ο Φιόντορ Μιχάιλοβιτς στον αδελφό του. Επειδή συνειδητοποιούσε ότι λόγω ηλικίας μπορεί να μη δει τα παιδιά του μεγάλα. Αυτό το πράγμα ήταν μεγάλη τραγωδία για εκείνον.

Σύστημα αγωγής του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι

Στις επιστολές για τα παιδιά ο Ντοστογιέφσκι δεν χρησιμοποιούσε ποτέ τη διατύπωση «να εκπαιδεύεις», αλλά έλεγε «να παρακολουθείς», «να καθοδηγείς»

Αυτό είναι ένα εντελώς μοναδικό σύστημα. Λίγοι το είχαν χρησιμοποιήσει. Δυστυχώς, η παιδαγωγική επιστήμη δεν ακολούθησε τον Ντοστογιέφσκι. Πρώτ’ απ’ όλα, στις επιστολές του δεν χρησιμοποιούσε ποτέ τη διατύπωση «να εκπαιδεύεις», αλλά έλεγε «να παρακολουθείς», «να καθοδηγείς».

Ο Φιόντορ Μιχάιλοβιτς προσπαθούσε να καταλαβαίνει το παιδί και όχι να το εισαγάγει στους κώδικες των ενηλίκων το ταχύτερο δυνατόν, κάνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη δική του ζωή πιο εύκολη. Ακολουθώντας αυτήν την αρχή, πέτυχε υπέροχα αποτελέσματα. Η Άννα Γκριγκόριεβνα διηγείτο ότι εκείνος δεν μπορούσε να περάσει δίπλα από κανένα παιδί χωρίς να του μιλήσει, «μεταφράζοντας» σοβαρά νοήματα στην παιδική γλώσσα. Μια φορά είτε καθ’ οδόν προς τη Στάραγια Ρούσα είτε κατά την επιστροφή από αυτήν, μπαίνοντας στο τρένο, άκουσαν τα κλάματα ενός παιδιού και τότε ο Φιόντορ Μιχάιλοβιτς εξαφανίστηκε αμέσως. Σε λίγο το παιδί ησύχασε και η Άννα Γκριγκόριεβνα είδε τον άνδρα της να μιλά για κάτι με το παιδί. Πάντως η ίδια ήταν λίγο δυσαρεστημένη με το γεγονός ότι ο άντρας της τους άφησε και πήγε ν’ ασχοληθεί μ’ ένα άλλο παιδί κι έτσι πήγε και τον γύρισε πίσω.

Θα σας πω ακόμα ένα περιστατικό. Βρήκα σημειώσεις για ένα ταξίδι με πλοίο στο Ριαζάν. Εκεί υπήρχε κάποιο οικόπεδο, το οποίο έπρεπε να κληρονομήσει ο Φιόντορ Μιχάιλοβιτς. Στο κατάστρωμα γκρίνιαζε κι έκλαιγε ένα παιδί. Παρ’ όλο που ο Φιόντορ Μιχάιλοβιτς ήταν μαζί με τον τετράχρονο Φέντια και την εξάχρονη Λιούμπα, έσπευσε να βοηθήσει το παιδί κάποιου άλλου και πέρασε μαζί του αρκετή ώρα, αφήνοντας τα δικά του παιδιά χωρίς να τους δίνει προσοχή.

Ο προπάππους Γκριγκόρι Γκομέροβιτς και ο προ-προ-παππούς Γκομέρ Κάρλοβιτς

Στο συνέδριο «Ντοστογιέφσκιε τστένιγια» και τα συμπόσια, αφιερωμένα στη ζωή και τα έργα του Φιόντορ Μιχάιλοβιτς, ακούσαμε πολλά και διάφορα ενδιαφέροντα ευρήματα, που σχετίζονται με την ιστορία της οικογένειας και το βιογραφικό του συγγραφέα. Ακόμη κι εγώ, ο απόγονός του, ήξερα λίγα πράγματα για τους προγόνους του Ντοστογιέφσκι, όπως τη γιαγιά του Αναστασία, που ήταν γυναίκα ενός ουνίτη ιερέα, τον προπάππου Γκριγκόρι Γκομέροβιτς και τον προ-προ-παππού Γκομέρ Κάρλοβιτς. Τα ονόματά τους ακούγονται λίγο περίεργα για έναν ρωσόφωνο.

Αποκαλύφθηκε, επίσης, το μυστικό της ξαφνικής αναχώρησης του πατρός του Ντοστογιέφσκι, του Μιχαήλ Αντρέγιεβιτς, από το πατρικό του σπίτι και της διακοπής των σχέσεων με τους γονείς του, καθώς και οι συνθήκες συμμετοχής του στον πόλεμο του 1812. Όμως, το ανακριτικό υλικό, που ήρθε στην επιφάνεια πρόσφατα και που αφορά στον μυστηριώδη θάνατό του το 1839, ο οποίος θεωρείται ότι είναι έργο δουλοπάροικων, δεν επιτρέπει ακόμη την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Σήμερα επίσης έχει αρθεί το απόρρητο των εγγράφων, όσων αφορά στους απογόνους του Ντοστογιέφσκι, οι οποίοι κατά τη δεκαετία του 1930 υπήρξαν δέκτες καταπίεσης.

Τα τρισέγγονα του Ντοστογιέφσκι

Ο Ντμίτρι Ντοστογιέφσκι με τον έγγονό του Φέντια Έχω έναν γιο, ενώ πάντα ονειρευόμουν να έχω κόρη. Και τώρα έχω τρεις γοητευτικές εγγονές, τη Μάσα, τη Βέρα και την Άννα, οι οποίες κάποτε μετέβησαν μαζί μου στη Στάραγια Ρούσα για το συνέδριο. Από τα παιδικά τους χρόνια τους εξηγούσα ότι δεν είναι απλά κοριτσάκια, αλλά είναι κοριτσάκια με γονίδια των Ντοστογιέφσκι. Το μικρότερο κορίτσι, η Μάσα, γεννήθηκε την 23^η Νοεμβρίου του 2006.

Όταν κάποτε έφερα την Άννα μπροστά στη συλλογή των έργων του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι από 30 τόμους, αυτή έριξε μια αξιολογιτική ματιά και είπε: «Όχι, δεν μπορώ να γράψω τόσο πολλά». Και λίγες μέρες αργότερα δίπλωσε ένα φύλλο κι έγραψε κάτι ακατανόητο. Σήμερα αυτό το «βιβλιαράκι» βρίσκεται στο Μουσείο του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι στην Αγία Πετρούπολη.

Φυσικά ονειρευόμασταν και για έναν εγγονό και όταν αυτός γεννήθηκε, του δώσαμε το όνομα Φιόντορ. Έτσι τώρα μεγαλώνει ακόμα ένας Φιόντορ Ντοστογιέφσκι.

Στο μουσείο των παιδικών χρόνων του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι, στο χωριό Νταροβόε

Ο Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο χωριό Νταροβόε, κοντά στη Μόσχα. Γενικότερα, στη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ανθρώπου σημαντικό ρόλο παίζουν οι συνθήκες και το περιβάλλον, που αυτός περνά τα παιδικά του χρόνια. Γι’ αυτόν τον λόγο θεωρώ ότι είναι αρκετά ενδιαφέρον για τον κόσμο να δουν τον τόπο, όπου ζούσε και μεγάλωσε -από 10 έως 17 ετών- ο μελλοντικός μεγαλοφυής συγγραφέας,.

Στο χωριό Νταροβόε πρέπει να δημιουργηθεί το Μουσείο των παιδικών χρόνων του συγγραφέα. Είναι μοναδικό μέρος

Ο αδελφός του συγγραφέα, ο Αντρέι, θυμόταν ότι ο μικρός Φιόντορ ήταν αρκετά εύθυμο παιδί, του άρεσε να παίζει και να περπατά στο δασάκι με τις φλαμουριές. Οι τοίχοι του ναού της Αγίας Τριάδος, που υπάρχει και σήμερα, είχαν ακούσει τις πρώτες προσευχές του Φιόντορ Μιχάιλοβιτς. Ο ναός βρίσκεται στο κοντινό χωριό Μονογκάροβο. Εκεί τον πήγαινε η μητέρα του. Σε κάποιες σημειώσεις, που ανήκουν στον Ντοστογιέφσκι, υπάρχει αναφορά για ένα περιστέρι, το οποίο πέταξε από ένα παράθυρο στο άλλο, κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας. Αν κρατήσουμε στη μνήμη αυτά τα έντονα σημεία από τα παιδικά χρόνια του συγγραφέα, αυτό θα μας βοηθήσει ουσιαστικά ν’ αντιληφθούμε την κοσμοθεωρία του. Δίπλα στον ναό υπάρχει ένα μικρό κοιμητήριο, όπου θεωρείται ότι είναι θαμμένος ο πατέρας του Φιόντορ Μιχάιλοβιτς. Τώρα, το κύριο ζητούμενο είναι να βρούμε το ακριβές σημείο.

Σε διεθνή συνέδρια, αφιερωμένα στον Ντοστογιέφσκι, ακούγονται αναφορές για τη σημασία των παιδικών αναμνήσεων του συγγραφέα. Στο χωριό Νταροβόε πρέπει να δημιουργηθεί το Μουσείο των παιδικών χρόνων του συγγραφέα. Πρόκειται για ένα μοναδικό μέρος, όπου το ιστορικό τοπίο έχει διατηρηθεί πλήρως: Το δασάκι με τις φλαμουριές 200 ετών, η χαράδρα, οι οικισμοί, που αναφέρονται στα έργα του Ντοστογιέφσκι.

«Από αδαμαντουργός έως οδηγός τραμ»

Ντμίτρι Ντοστογιέφσκι Στο εργασιακό βιβλιάριό μου αναγράφονατι 18 επαγγέλματα. Συνήθως λέω: «Είμαι από αδαμαντουργός έως οδηγός τραμ». Τώρα εργάζομαι ως σύμβουλος στο Μουσείο του Ντοστογιέφσκι στην Αγία Πετρούπολη. Δεν έχω σπουδάσει σε κάποιο πανεπιστήμιο. Καμιά φορά σκέφτομαι: «Κρίμα που δεν πήγα στο πανεπιστήμιο», γιατί είχα αρκετές γνώσεις, για να περάσω τις εξετάσεις και να σπουδάσω ό,τι ήθελα. Αλλά μετά την αποφοίτηση από το σχολείο μού φάνηκε ότι ήταν πιο ενδιαφέρον να δοκιμάσω διάφορα επαγγέλματα κι έτσι αποφάσισα να μη σπουδάσω. Και όταν κατά την Περεστρόικα πήρα στα χέρια μου το εργασιακό μου βιβλιάριο (συνήθως αυτό βρίσκεται στο τμήμα προσωπικού), αποδείχθηκε ότι έχω εξασκήσει 18 διαφορετικά επαγγέλματα. Μερικές φορές αυτό με βοήθησε στη ζωή.

Για έναν Γερμανό, που ήθελε να γεννηθεί στη Ρωσία

Το 1990 η ζωή ήταν δύσκολη. Τα ράφια στα καταστήματα ήταν άδεια. Και ξαφνικά με προσκάλεσαν στη Γερμανία, να συμμετάσχω στα εγκαίνια του Συλλόγου του Ντοστογιέφσκι. Οι εκδηλώσεις διήρκεσαν μόνο μια μέρα. Και τι να κάνω μετά; Αποφάσισα ότι ξέρω να κάνω πολλά πράγματα και ότι μπορώ να βρω δουλειά εκεί. Κι εγώ εργαζόμουν, βοηθώντας την οικογένειά μου, με δέματα που τους έστελνα. Οι Γερμανοί όλο με ρωτούσαν για το ποια πράγματα είναι σε έλλειψη στη Ρωσία, για να τα στείλουν, κι εγώ τους έλεγα.

Ήθελαν όχι απλώς να βοηθούν κάποιον συγκεκριμένα, αλλά τους ήταν εξίσου σημαντικό να γίνουν φίλοι και ν’ αλληλογραφούν. Όταν μετά από τις διακοπές μου στη Ρωσία επέστρεψα στο Αμβούργο, ένα ηλικιωμένο ζευγάρι με παρακάλεσε να μεταφέρω ένα γράμμα και τις ευχαριστίες τους σ’ έναν Γερμανό.

Επισκεπτόμενος αυτόν τον ηλικιωμένο Γερμανό, άκουσα μια ομολογία, που μου έκανε έκπληξη. Συνήθως οι Γερμανοί προσπαθούν να μην αναφέρουν ότι πολέμησαν στη Ρωσία. Πολλοί λένε: «Εγώ πολέμησα στη Γαλλία». Ενώ στην αλήθεια μπορεί να πολέμησαν στη Ρωσία. Και ξαφνικά άκουσα για πρώτη φορά ότι εκείνος πολέμησε στη Ρωσία. Και πιθανώς πολέμησε σκληρά, γιατί ήταν χωρίς χέρι και χωρίς μάτι. «Όλα αυτά τα έχασα δίπλα στο Σταλινγκράντ», ομολόγησε εκείνος και συμπλήρωσε: «Κανένας δεν επιλέγει την πατρίδα του. Γεννήθηκα στη Γερμανία. Είμαι Γερμανός. Αλλά, αν είχα επιλογή, θα ήθελα να γεννηθώ στη Ρωσία».

Αυτό μου έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση! Σκέφτηκα: «Ήρθες στη χώρα μου ως κατακτητής, με όπλο. Τι βρήκες στη Ρωσία, που σ’ έκανε να πεις αυτά τα λόγια, προς το τέλος της ζωής σου;». Ως πατριώτης, φυσικά, χάρηκα με αυτά που άκουσα.