Είναι η παιδική ηλικία και η νηστεία ασύμβατα;

Οι μέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι ειδική περίοδος μετάνοιας και εγκράτειας. Πολλές οικογένειες αναρωτιούνται αν μπορούν και πρέπει να νηστεύουν τα παιδιά. Πώς να βρει κανείς το μέτρο της νηστείας για το παιδί του; Υπάρχουν πολλοί φόβοι και απόψεις για την παιδική νηστεία που είναι αρκετά διαδεδομένοι. Ζητήσαμε από τον πρωθιερέα Μάξιμο Περβοζβάνσκιϊ, πολύτεκνο πατέρα και παππού, να σχολιάσει.

Πρωινό. Ζωγράφος: Ζηναΐδα Σερεμπριακόβα

«Η νηστεία είναι η περίοδος της μετάνοιας, του κλάματος για τις αμαρτίες μας. Τι αμαρτίες μπορούν να έχουν, για παράδειγμα, παιδιά δημοτικού;»

– Η σημασία της νηστείας για τα παιδιά είναι λίγο διαφορετική. Δε θα μπορέσουν για πάνω από σαράντα μέρες να κλαίνε για τις αμαρτίες τους. Για αυτούς είναι απλώς μια ασκητική συνήθεια, η οποία θα τους χρειαστεί στην ενήλικη ζωή.

Οι ακολουθίες, για παράδειγμα, την πρώτη εβδομάδα της νηστείας, ο Απόδειπνος με το Μεγάλο Κανόνα του Οσίου Ανδρέα της Κρήτης, οι Λειτουργίες των Προηγιασμένων Δώρων, οι ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας, στις οποίες πηγαίνουμε τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία, δημιουργούν στην ψυχή του παιδιού μια ειδική διάθεση. Εκτός από αυτό, η αποχή από κάποια παιχνίδια και διασκεδάσεις και η εγκράτεια στο φαγητό δημιουργούν ένα κάποιο πλαίσιο νηστείας. Καλό θα ήταν και στην ατομική προσευχή του παιδιού να προσθέσουμε ή την προσευχή του Οσίου Εφραίμ του Σύρου ή τα τροπάρια μετανοίας «Ελέησον ημάς, Κύριε, ελέησον ημάς».

Το παιδί δεν μπορεί να βρίσκεται συνέχεια σε διάθεση μετανοίας

Το παιδί δεν μπορεί να βρίσκεται συνέχεια σε διάθεση μετανοίας. Αυτό δεν μπορεί να το κάνει ούτε ένας κοινός ενήλικας, χωρίς πνευματική προετοιμασία. Γι΄ αυτό, δεν πρέπει να περιμένουμε από το παιδί περισσότερα από αυτά που μπορεί να κάνει. Όμως, το παιδί που έχει συνηθίσει για μεγάλο διάστημα να περιορίζει τον εαυτό του στο φαγητό και διασκέδαση, με τον καιρό πολύ πιο εύκολα και απλά υιοθετεί ενήλικη στάση στη νηστεία.

Ξέρω παραδείγματα, που οι γονείς λυπόνταν τα παιδιά τους μέχρι την εφηβεία, τους προστάτευαν από τη νηστεία, και μετά, όταν αυτά μεγάλωναν αρκετά για να μπορούν να νηστεύουν κανονικά, δεν είχαν αποκτήσει τη σχετική συνήθεια, και έτσι δε νήστευαν καθόλου. Παιδιά, που από μικρά μιμούνται τους γονείς στη νηστεία, αυτή γίνεται στη συνέχεια κανόνας ζωής.

«Η νηστεία είναι περίοδος έντονης εγκράτειας στο φαγητό. Είναι επικίνδυνο για τον εξελισσόμενο οργανισμό του παιδιού και μπορεί να οδηγήσει σε ασθένειες».

– Υπάρχει ένας υποχρεωτικός κανόνας για όποιον νηστεύει: η νηστεία δεν πρέπει να επιδεινώνει τη υγεία. Γι΄ αυτό, αν το παιδί ή ο ενήλικας έχει σοβαρές παθήσεις, τότε, βεβαίως, δεν πρέπει να τηρεί τη νηστεία με όλη την αυστηρότητα. Όσον αφορά τα υγιή παιδιά, σύμφωνα με γενική εκκλησιαστική πρακτική, δεν στερούνται το ψάρι στη νηστεία. Και σε άρρωστα, αποδυναμωμένα παιδιά, μπορούμε να δίνουμε και γάλα.

Υπάρχει ένας υποχρεωτικός κανόνας για όποιον νηστεύει: η νηστεία δεν πρέπει να επιδεινώνει τη υγεία

Γενικώς, η νηστεία δε βλάπτει κανέναν: ούτε τις έγκυες, ούτε τις θηλάζουσες, ούτε τα μικρά παιδιά. Σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να αγοράζουμε ψάρι, χόρτα, στα οποία υπάρχουν όλα τα απαραίτητα μικροστοιχεία. Απλώς, πρέπει να παρακολουθούμε πώς νιώθει το παιδί, όπως και το πώς νιώθουμε εμείς οι ίδιοι. Επειδή η νηστεία είναι για τον άνθρωπο και όχι ο άνθρωπος για τη νηστεία. Αν μια θηλάζουσα μητέρα αποφάσισε να νηστεύει, αλλά ξαφνικά δεν έχει γάλα, τότε, βεβαίως, πρέπει να σταματήσει να νηστεύει. Αλλά, συνήθως, αυτό δε συμβαίνει. Δεν έχω υπόψη μου τέτοιες περιπτώσεις υγιών γυναικών.

Αν ο άνθρωπος (μικρός ή μεγάλος) αρχίζει να νηστεύει για πρώτη φορά, μπορεί σιγά-σιγά να δοκιμάζει τις δυνάμεις του. Ένας γνωστός μου που βαπτίστηκε πρόσφατα με ρώτησε, αν μπορεί απλώς να μην τρώει κρέας την πρώτη εβδομάδα της νηστείας. Του απάντησα: «Είναι δική σου απόφαση. Δεν μπορώ να σε υποχρεώσω». Μετά με ρώτησε αν μπορεί να συνεχίσει έτσι και τη δεύτερη. Από την τρίτη εβδομάδα άρχισε να τηρεί τη νηστεία, σύμφωνα με όλους τους κανόνες.

Γενικώς, η ενεργητική είσοδος στους ασκητικούς αγώνες, δηλαδή, τη νηστεία, την προσευχή κτλ, όταν ο άνθρωπος υπερβαίνει το μέτρο του, συντελεί όχι μόνο στην απώλεια της υγείας του, αλλά και σε σοβαρή απογοήτευση στην πνευματική του ζωή. Αυτό ισχύει και για παιδιά και για μεγάλους. Είχα κάποιους γνωστούς, που, στη δεκαετία του 1990, πήγαιναν σε μοναστήρια για τη Μεγάλη Σαρακοστή, ζούσαν σε σοφίτα και έτρωγαν 5 κομμάτια αντίδωρο την ημέρα. Δύο χρόνια τέτοιας νηστείας και οι άνθρωποι έφυγαν από την Εκκλησία. Κατέβαλαν τεράστιες προσπάθειες, κατάφεραν να αποδυναμώσουν αρκετά τον οργανισμό, αλλά δεν είχαν πνευματικά αποτελέσματα.

Τα πάντα πρέπει να τα κάνουμε με μέτρο. Πρέπει να θυμόμαστε ότι η νηστεία δεν είναι δράση της μιας φοράς στη ζωή του χριστιανού. Θα νηστεύουμε όλη τη ζωή μας, μέχρι το θάνατό μας. Γι΄ αυτό, το μέτρο της νηστείας πρέπει να είναι ήπιο και να ανταποκρίνεται στις δυνάμεις του κάθε ανθρώπου. Και η εκκλησιαστική πρακτική που ισχύει τώρα είναι στα μέτρα και των μεγάλων και των παιδιών.

«Όταν τα παιδιά νηστεύουν, αυτό μπορεί να εγείρει αξιώσεις από την πλευρά των Αρχών κατά των γονέων, ιδιαίτερα στην περίπτωση που έχουμε πολύτεκνες οικογένειες, οι οποίες έτσι κι αλλιώς παρακολουθούνται».

– Αυτό εξαρτάται από τη γενική εικόνα τη οικογένειας. Για παράδειγμα, εγώ έχω 9 παιδιά. Ποτέ η οικογένειά μας δεν αντιμετωπιζόταν ως ομάδα ρίσκου. Το αντίθετο, συχνά έχουμε δημόσιες εμφανίσεις, ως το καλό παράδειγμα της περιοχής και συμμετέχουμε σε διάφορες εκδηλώσεις του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας. Όταν η επικεφαλής αυτού του Κέντρου μας επισκέφτηκε στο σπίτι μας, μετά, για διάστημα έξι μηνών, έλεγε σε όλους τι ωραία που τα έχουμε οργανώσει όλα. Βεβαίως, αν τα παιδιά είναι ατημέλητα, το σπίτι δεν είναι τακτοποιημένο, αν η οικογένειά σας γενικώς προκαλεί υποψίες, και ξαφνικά αποκαλύπτεται ότι εσείς δεν ταΐζετε τα παιδιά, όπως πρέπει, τότε ναι, υπάρχει ζήτημα.

Εμείς διοργανώνουμε τακτικά οικογενειακές παραστάσεις για διάφορα θέματα, όχι μόνο χριστιανικά, για βετεράνους. Συμμετέχουμε στις γιορτές του Δήμου μας. Προσπαθούμε να μην απομονωνόμαστε από τον κόσμο. Τα θεωρούμε σημαντική ιεραποστολική συνιστώσα της ζωής μας. Ξέρω πολλούς πολύτεκνους, οι οποίοι, όταν δημιουργούν μια τέτοια θετική εικόνα της οικογένειάς τους, δεν προκαλούν καμία υποψία στις υπηρεσίες της Κοινωνικής Πρόνοιας.

«Όσο το παιδί φοιτά σε σχολείο ή σε πανεπιστήμιο, πρέπει να έχει σημαντικές ελαφρύνσεις στη νηστεία».

– Η κοινώς αποδεκτή πρακτική είναι το παιδί να καταναλώνει ψάρι, εκτός, μάλλον, από την Τετάρτη και την Παρασκευή. Οι μεγαλύτερες κόρες μου τελείωσαν το σχολείο με άριστα, πέρασαν στο Πανεπιστήμιο Λομονόσοβ χωρίς δίδακτρα και τηρούσαν όλες τις νηστείες, σχεδόν από τη γέννησή τους. Η μεγαλύτερη κόρη μου ήταν η μοναδική απολύτως υγιής στην τάξη. Γι΄ αυτό, ο ισχυρισμός ότι η νηστεία βλάπτει την υγεία και τις σπουδές είναι μύθος που έχει μείνει από τη σοβιετική περίοδο.

«Τις μέρες της νηστείας πρέπει να στερούμε εξαναγκαστικά τα παιδιά από όλες τις διασκεδάσεις: να μην πηγαίνουν επισκέψεις, να μην παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια κτλ»

– Δεν το θεωρώ σωστό, ας με συγχωρέσουν όλοι οι ζηλωτές της ευλάβειας. Εμείς, τουλάχιστον, ποτέ δεν το έχουμε καταφέρει. Εμείς αλλάζουμε το ρεπερτόριο των ταινιών που βλέπουν και περιορίζουμε τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Το παιδί δεν πρέπει να στερείται αλλά να περιορίζεται. Το ίδιο συμβαίνει και με το φαγητό. Δεν στερούμε τον εαυτό μας το φαγητό.

Το παιδί δεν πρέπει να στερείται αλλά να περιορίζεται

Βεβαίως, την πρώτη και την Μεγάλη εβδομάδα καλό θα ήταν να απέχουμε εξ΄ολοκλήρου από παιχνίδια, ταινίες και διασκέδαση. Αλλά στο τέλος της πρώτης εβδομάδας μπορούμε να δούμε μια καλή ταινία. Μπορούμε να προσπαθήσουμε να αντικαταστήσουμε την τηλεόραση ή τον υπολογιστή με βόλτες που τις κάνουμε μαζί. Αλλά, αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να κάνουμε βόλτα με «νηστεύοντα» πρόσωπα. Μπορούμε να κάνουμε και σκι και έλκηθρο. Πρέπει και τα παιδιά και οι μεγάλοι να είναι σε καλή διάθεση στη διάρκεια της νηστείας, ώστε να έχουν δύναμη και για προσευχή και για δουλειά και για σπουδές.

Πρέπει να προτείνουμε στα παιδιά περισσότερες κοινές εκδηλώσεις, αφού τώρα όλοι καθόμαστε στις φωλιές μας. Μπορούμε να τα συστήσουμε βιβλία για οικογενειακή ανάγνωση, για παράδειγμα, να αντικαταστήσουμε «Το Νησί των Θησαυρών» με την «Πολυάννα».

Δεν μπορούμε να στερήσουμε πλήρως το παιδί από ψυχική τροφή, γιατί τότε στη θέση της μπορεί να μπει κάτι άλλο. Πρέπει να το αναπληρώνουμε με κάτι. Και όσο οι γονείς μπορούν να αναπληρώνουν το κενό που απελευθερώθηκε, τόσο πρέπει και να το περιορίζουν. Μαζί με αυτό, το παιδί πρέπει να δεχτεί την αλλαγή. Γιατί, αν αρχίσετε με καταναγκασμούς να διαβάζετε στο παιδί μόνο βίους αγίων και αυτό θα κοιμάται ή θα λέει: «Μαμά, πότε επιτέλους θα τελειώσεις;», τότε δε θα έχει καμία πνευματική ωφέλεια.