Πού βρίσκεται ο Γολγοθάς;

Τα θεμέλια της πύλης από την οποία πιθανόν να πέρασε ο Χριστός στην πορεία Του προς τον Γολγοθά (βρίσκεται στην Ιερά Μονή του Αγίου Αλεξάνδρου Νέφσκι)

Τα αρχαιολογικά δεδομένα δε μας μιλούν για την ουσία της Σταυρικής θυσίας και της Ανάστασης του Χριστού, όμως, μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε το πλαίσιο των Ευαγγελικών γεγονότων. Τα δεδομένα των ανασκαφών μας δίνουν την ορατή επιβεβαίωση της πίστης. Με τη βοήθεια αυτών καταλαβαίνουμε ότι στα Ευαγγέλια εμπεριέχεται ιστορική αφήγηση και όχι μυθολογική.

Ο πατήρ Αλέξανδρος Τιμοφέεβ, συγγραφέας του κειμένου, στο χώρο των ανασκαφών

Πού έγινε ο Μυστικός Δείπνος;

Στις μέρες μας, στα Ιεροσόλυμα, οι ξεναγοί δείχνουν το πιθανό μέρος του Μυστικού Δείπνου, που είναι γνωστό με το όνομα Υπερώο της Σιών. Αυτό είναι απομεινάρι εκκλησίας που είχε κτιστεί περίπου τον 14 αιώνα από φραγκισκανούς και στη συνέχεια είχε μετατραπεί από άραβες σε τζαμί. Για αυτό το λόγο, το τωρινό Υπερώο της Σιών δεν είναι ακριβώς εκείνος ο τόπος, όπου τελέστηκε ο Μυστικός Δείπνος. Εκτός αυτού, την καθαυτό τοποθεσία του σπιτιού, που περιγράφεται στα Ευαγγέλια, μπορούμε να την εξακριβώσουμε μόνο κατά προσέγγιση.  

Το Υπερώο της Σιών

Σήμερα, κάτω από το Υπερώο της Σιών, βρίσκεται συναγωγή, όπου εκτίθεται ο τάφος του βασιλιά Δαβίδ. Αν πράγματι πρόκειται για αυτόν τον τάφο, καταλαβαίνουμε τα λόγια του Αποστόλου Πέτρου που ειπώθηκαν την ημέρα της Πεντηκοστής: ῎Ανδρες ἀδελφοί, ἐξὸν εἰπεῖν μετὰ παρρησίας πρὸς ὑμᾶς περὶ τοῦ πατριάρχου Δαυῒδ ὅτι καὶ ἐτελεύτησε καὶ ἐτάφη καὶ τὸ μνῆμα αὐτοῦ ἐστιν ἐν ἡμῖν ἄχρι τῆς ἡμέρας ταύτης (Πραξ. 2: 29).

Εκείνη την ημέρα, οι απόστολοι συγκεντρώθηκαν στο μέρος, όπου τελέστηκε ο Μυστικός Δείπνος, και αυτό το μέρος, σύμφωνα με την Παράδοση, ήταν το σπίτι του Αποστόλου Μάρκου. Με αυτά που λέει ο Απόστολος Πέτρος είναι σαν να δείχνει τον τάφο. Σε μια τέτοια περίπτωση, το Υπερώο της Σιών μπορεί πράγματι να συνδέεται με τον τάφο του βασιλιά Δαβίδ, επειδή, σύμφωνα με την Παράδοση, η οικογένεια του Αποστόλου Μάρκου ήταν φύλακας του τάφου του βασιλιά Δαβίδ.

Πώς ήταν η πόλη επί Ηρώδη;

Αναπαράσταση του Ναού της Ιερουσαλήμ

Ο Ηρώδης για να ανακαινίσει το Ναό χρησιμοποίησε ρωμαϊκές τεχνολογίες της εποχής. Και πράγματι, εντοπίζουμε ερείπια μεγάλων ωραίων κτιρίων που ανάγονται στη ρωμαϊκή περίοδο της πόλης. Η πλατεία του Ναού, ακόμα και με τα σημερινά δεδομένα, εκπλήσσει με το μέγεθός της.

Στο Ευαγγέλιο γίνεται λόγος για την έκπληξη των αποστόλων μπροστά στα κτίσματα της Ιερουσαλήμ: «Διδάσκαλε, ἴδε ποταποὶ λίθοι καὶ ποταπαὶ οἰκοδομαί» (Μκ. 13: 1).

Από πού ο Χριστός πέρασε για τον Γολγοθά;

Φωτογραφία: Βλαδίμηρος Εστόκιν

Τα σημαντικότερα ερωτήματα από αρχαιολογικής σκοπιάς τα προκαλεί η λεγόμενη Οδός του Μαρτυρίου ή η Via Dolorosa, την οποία ακολουθούν πολυπληθείς χριστιανοί προσκυνητές στη διαδρομή από τη Γεθσημανή ως τον Ιερό Ναό του Παναγίου Τάφου.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η Via Dolorosa είναι ο δρόμος της λιτανείας των ρωμαιοκαθολικών προσκυνητών. Είχε πάρει την τελική της μορφή μετά από τις σταυροφορίες, τον 14^ο αιώνα. Οι φραγκισκανοί είχαν καταλήξει στο ότι το πιθανό μέρος όπου βρισκόταν το πραιτώριο του Πόντιου Πιλάτου ήταν το Φρούριο Αντωνία. Η διαδρομή της λιτανείας, η οποία παλαιότερα περνούσε νοτιότερα της πλατείας του Ναού, είχε μεταφερθεί πλησιέστερα προς το Φρούριο. Όμως, οι βυζαντινοί προσκυνητές ακολουθούσαν άλλη διαδρομή και διαδρομή αυτή ήταν πολύ πιο κοντά σε αυτό που επιβεβαιώνεται με βάση τα δεδομένα της αρχαιολογίας.

Τους μνημειώδεις τόπους της Ιερουσαλήμ αυτού του είδους, όπως τη Via Dolorosa, πρέπει να τους βλέπουμε όπως βλέπουμε μια εικόνα. Όπως είναι γνωστό, μια εικόνα, σε αντίθεση με το πορτραίτο, αν και δεν απεικονίζει με ακρίβεια λεπτομέρειες, ανοίγει, παρόλα αυτά, το δρόμο για να συναντηθούμε με το γεγονός ή το απεικονιζόμενο πρόσωπο.

Πού δίκαζε τον Χριστό ο Πιλάτος;

Ένα άλλο ερώτημα, το οποίο παραμένει ανοιχτό για τους αρχαιολόγους είναι το μέρος όπου ο Πιλάτος δίκαζε το Χριστό. Πιθανόν, αυτό το γεγονός δεν έλαβε χώρα στο Φρούριο Αντωνία, αλλά στο πρώην παλάτι του Ηρώδη του Μεγάλου, το οποίο ήταν στα διάθεση του Πόντιου Πιλάτου.

Αναπαράσταση του παλατιού του Ηρώδη, μακέτα

Είναι ενδιαφέρουσα η σχετική περιγραφή που κάνει ο Ιώσηπος Φλάβιος για τις πράξεις του έπαρχου της Ιουδαίας Γέσσιου Φλώρου στο παλάτι: «Ο Φλώρος κλείστηκε τότε στο παλάτι και την επόμενη τοποθέτησε ένα βήμα έξω από το κτίριο, όπου κάθισε και δέχτηκε σε ακρόαση τους αρχιερείς, τους ευγενείς και τους ισχυρούς της πόλης» (Ιστορία Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους, βιβλίο Β΄, 14: 8)*.

Πού βρίσκεται ο Γολγοθάς και ο Τάφος του Κυρίου;

Ένα άλλο εξίσου σημαντικό ερώτημα που απασχολεί εδώ και αιώνες τους ανθρώπους σχετίζεται με τη γνησιότητα του τόπου των Παθών του Σωτήρα και τη γνησιότητα του ίδιου του Τάφου του Κυρίου. Μετά την εξέγερση του Μπαρ Κοχμπά (132-135 μ.Χ.), η πόλη των Ιεροσολύμων ανοικοδομήθηκε και προέκυψε η ρωμαϊκή πόλη Αιλία Καπιτωλίνα. Στη θέση του Τάφου του Κυρίου και του Γολγοθά είχε κτιστεί ένας τεράστιος ναός της Αφροδίτης. Ο Γολγοθάς, που βρισκόταν εκτός των τειχών της πόλης, ανυψωνόταν πάνω από το λατομείο, το οποίο είχε πλήρως καλυφθεί με άμμο για να ισιώσει. Ταυτόχρονα, η ίδια η βραχώδης προεξοχή του Γολγοθά, που είχε ύψος περίπου 5 μέτρα, δεν είχε γκρεμιστεί, αλλά αυτή έβγαινε ακριβώς στο δρόμο. Επομένως, όταν ο επίσκοπος Μακάριος και η Ισαπόστολος Ελένη έψαχναν τον Σταυρό και τον Τάφο του Κυρίου, υπήρχε ξεκάθαρο σημείο προσανατολισμού, έτσι που ο τόπος δεν μπορούσε να παραβλεφθεί. Ο Σταυρός του Κυρίου είχε ριχθεί σε δεξαμενή απορροής υδάτων, που είχε αχρηστευτεί εξαιτίας ρωγμής. Το άνοιγμα ροής του νερού στη δεξαμενή φαίνεται ακόμα και σήμερα στο ταβάνι, πάνω από το σημείο όπου βρέθηκε ο Σταυρός.

Το σημείο εύρεσης του Σταυρού. Στο επάνω μέρος φαίνεται το άνοιγμα ροής του νερού στη δεξαμενή

Τον 19^ο αιώνα, ο Άγγλος Στρατηγός Γκόρντον, υποθέτοντας ορθά ότι ο Γολγοθάς βρισκόταν εκτός των τειχών της πόλης, είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο Γολγοθάς βρίσκεται σε εντελώς διαφορετικό μέρος. Αυτή η θεωρία, ωστόσο, δεν υπολόγιζε ότι τα όρια της Ιερουσαλήμ της εποχής του Χριστού και τα όρια της σύγχρονης πόλης δε συμπίπτουν.

Ωστόσο, εναλλακτικά ως Γολγοθάς είχε οριστεί ο βράχος που βρίσκεται βορειότερα των Ιεροσολύμων, ένας βράχος του οποίου το σχήμα θυμίζει κρανίο, με δύο τάφους εντός του. Αυτό το μέρος είναι γνωστό ως ο Τάφος του Κήπου (The Garden Tomb).

Ως εκ τούτου, σήμερα, οι παραδοσιακές ομολογίες, όπως είναι οι ορθόδοξοι, οι ρωμαιοκαθολικοί, οι Αρμένιοι, οι Σύριοι και οι Αιθίοπες, θεωρούν ότι γνήσια είναι η σημερινή τοποθεσία του Τάφου του Κυρίου, την ίδια στιγμή που ο «εναλλακτικός» Γολγοθάς είναι ο τόπος συγκέντρωσης διάφορων προτεσταντικών ομάδων, όπως είναι οι αγγλικανοί, οι βαπτιστές και άλλες χριστιανικές ομολογίες.  

Επ΄ αυτού μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ανασκαφές που έγιναν από τον επικεφαλής της Ρωσικής Ιεραποστολής στα Ιεροσόλυμα, τον Αρχιμανδρίτη Αντωνίνο Καπούστιν. Στο οικόπεδο, όπου βρίσκεται τώρα το Μετόχι του Αγίου Αλεξάνδρου Νέφσκι, είχαν βρεθεί τα θεμέλια του τείχους και της πύλης εποχής του Ηρώδη. Ο Σωτήρας έπρεπε να περάσει ακριβώς από εδώ για να πάει στον Γολγοθά.

Ένα άλλο επιχείρημα που επιβεβαιώνει την γνησιότητα του Τάφου του Κυρίου είναι οι έρευνες που έγιναν στον ίδιο τον Τάφο. Από το Ευαγγέλιο γνωρίζουμε ότι τον Χριστό τον έβαλαν στο μνημεῖον καινόν, ἐν ᾧ οὐδέπω οὐδεὶς ἐτέθη (Ιω. 19: 41).

Ο Τάφος του Κυρίου

Ο Τάφος του Κυρίου έχει μόνο μια κόγχη με κλίνη, στην οποία θα μπορούσε να αποθέσει κανείς το σώμα του κεκοιμημένου. Τα παραδοσιακά, όμως, κοιμητήρια είχαν και μερικές άλλες πλάγιες κόγχες, στις οποίες τοποθετούνταν τα σώματα των τεθνεώτων. Περίπου ένα χρόνο μετά, έπαιρναν τα οστά του ανθρώπου, τα έπλεναν με ροδόνερο και τα τοποθετούσαν σε ειδικό κουτί (οστεοφυλάκιο).

Γιατί, όμως, ο τάφος του Κυρίου είναι τόσο μικρός, με μια μόνο κλίνη; Το μικρό μέγεθος του τάφου μαρτυρεί ακριβώς το ότι ο τάφος ήταν καινούργιος, άρα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη και τελευταία φορά. Το γεγονός ότι ο τάφος, στον οποίο έβαλαν τον Κύριο, δεν επεκτάθηκε στη συνέχεια, σημαίνει ότι ο ιδιοκτήτης του δεν τόλμησε να αποθέσει εκεί κάποιον άλλον νεκρό. Ο τάφος του Ιωσήφ του από Αριμαθαίας, που ήταν ιδιοκτήτης του τάφου και που οργάνωσε την ταφή του Σωτήρα, βρίσκεται δίπλα.  

*Η μετάφραση του αποσπάσματος έχει αντληθεί από: Ιώσηπος Φλάβιος Άπαντα, τόμος Γ΄, Ιστορία Ιουδαϊκού πολέμου προς Ρωμαίους, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα, 1997, σελ.115.  

Οι φωτογραφίες είναι του συγγραφέα, εκτός από αυτές που αναφέρουν άλλο όνομα.