Απροσδόκητη συμβουλή από την «Κλίμακα»: και μόνο χάρη σε αυτήν αξίζει να διαβάσουμε αυτό το βιβλίο

Στην Εκκλησία μάς προφυλάσσουν συνεχώς, εμάς τους λαϊκούς, να μην διαβάζουμε πολύ ασκητικά μοναστικά βιβλία. Τότε γιατί κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής μας συνιστούν τόσο επίμονα την «Κλίμακα»;

Για τον Όσιο Ιωάννη, ο οποίος έμεινε στην ιστορία της Εκκλησίας ως συγγραφέας ενός αριστουργήματος πνευματικής λογοτεχνίας – του βιβλίου με τίτλο η «Κλίμαξ» – δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου τεκμηριωμένες πληροφορίες. Σύμφωνα με την παράδοση, γεννήθηκε γύρω στο 570 στην Κωνσταντινούπολη. Σε ηλικία 16 ετών πήγε στην Αίγυπτο, στη Μονή του Σινά. Ασκήτευσε παρά τους πόδας του γέροντα Μαρτυρίου και τέσσερα χρόνια αργότερα εκάρη μοναχός. Έζησε 19 χρόνια υπό αυστηρή υπακοή στον πνευματικό του πατέρα, και μετά τον θάνατό του αναχώρησε για την έρημο όπου έζησε ως ερημίτης για 40 χρόνια εν προσευχή και νηστεία. Προς το τέλος της ζωής του, σε ηλικία 75 ετών, ο Άγιος Ιωάννης εξελέγη ηγούμενος της Μονής του Σινά. Η ηγουμενία του διήρκησε λιγότερο από τέσσερα χρόνια.

Ο Όσιος Ιωάννης της Κλίμακος Στη διάρκεια των χρόνων της ηγουμενίας του, μετά από παράκληση του ηγούμενου της Μονής Ραϊθώ, ο Όσιος Ιωάννης έγραψε την περίφημη «Κλίμακα»: έναν οδηγό για την ανάβαση στην πνευματική τελειότητα, στον οποίον ενσωμάτωσε τόσο τις ασκητικές παραδόσεις των αιγυπτιακών μοναστηριών όσο και την εμπειρία και τους προβληματισμούς του.

Τον 9^ο αιώνα ο Ιωάννης της Κλίμακος άρχισε να τιμάται από την Εκκλησία ως Όσιος, και το εκκλησιαστικό τυπικό όρισε ώστε η «Κλίμακα» να διαβάζεται στη διάρκεια των ιερών ακολουθιών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και η μνήμη του συγγραφέα να εορτάζεται την τέταρτη Κυριακή.

Τα τριάντα σκαλοπάτια της «Κλίμακας» είναι τριάντα ομιλίες για την ανάβαση του ανθρώπου «ἐκ δυνάμεως εἰς δύναμιν» προς την τελειότητα, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο σταδιακά, σύμφωνα με τα λόγια του Σωτήρα: «Ἡ βασιλεία τῶν Οὐρανῶν βιάζεται, καὶ βιασταὶ ἁρπάζουσιν αὐτήν» (Μτ. 11:12). Τα πρώτα 23 «σκαλοπάτια» είναι αφιερωμένα στις αμαρτίες, τα υπόλοιπα 7 στις αρετές.

Όμως, όλα ξεκινάνε με το κεφάλαιο για την φυγή από τον κόσμο. Δηλαδή, ορίζεται ευθύς εξαρχής ότι το ανάγνωσμα αυτό απευθύνεται πρωτίστως σε μοναχούς. Για τους λαϊκούς στο πρώτο κιόλας «σκαλοπάτι» λέγεται εν συντομία ότι δεν απέχουν πολύ από τη Βασιλεία των Ουρανών, αν συγκρατούν τη γλώσσα τους από το ψέμα και την κακολογία, τα χέρια τους από την κλοπή, το μυαλό τους από την αλαζονεία και την καρδιά τους από το μίσος, αν δεν αποκόπτονται από την Εκκλησία, αν είναι συμπονετικοί με όσους έχουν ανάγκη, αν δεν σκανδαλίζουν κανέναν και δεν αγγίζουν τα ξένα πράγματα.

Και όμως, αυτό το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί, έστω μία φορά στη ζωή μας. Βάζει πολλά πράγματα στη σωστή τους θέση και κάνει μια ακριβή αποτίμηση σχετικά με τα στίλβοντα ψεύδη που συχνά τείνουμε να θεωρούμε αρετές. Για παράδειγμα, ο υπερβολικός «ασκητισμός» μέσα στον κόσμο, ο οποίος, σύμφωνα με τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, τροφοδοτείται τις περισσότερες φορές από κενοδοξία. Δηλαδή, το θέμα δεν είναι ότι αμαρταίνουμε πολύ, αλλά το ότι ακόμη και οι καλύτερες προθέσεις μας είναι δηλητηριασμένες από την αμαρτία.

Επίσης, ο Όσιος Ιωάννης δείχνει – που και αυτό είναι χρήσιμο να γνωρίζουν όλοι – τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται το πάθος στην ανθρώπινη ψυχή: από την εμφάνιση κάποιας εικόνας στο νου μέχρι την πλήρη υποταγή της βούλησης («η προσβολή», «ο συνδυασμός», «η συγκατάθεση», «η αιχμαλωσία», «η πάλη» και, τελικά, «το πάθος»). Και εξηγεί ότι υπάρχει «μια άλλη έννοια, λεπτότερη από τις προηγούμενες, η οποία σύμφωνα με ορισμένους αποκαλείται παραρριπισμός του νοός. Αυτή η έννοια παρευθύς, χωρίς να μεσολαβήσει χρόνος ή λόγος ή εικόνα, παρουσιάζει με περισσότερη οξύτητα το πάθος στον άνθρωπο». Θεωρεί ότι τα κυριότερα πάθη είναι η κενοδοξία, η φιληδονία, η φιλαργυρία, που με τη σειρά τους προκαλούν τα υπόλοιπα: την οργή, την μνησικακία, την ακηδία, την ματαιοδοξία, την υπερηφάνεια.

Στην πραγματικότητα, από κοσμικής μας άποψης, μπορούμε κάλλιστα να δούμε στον συγγραφέα έναν παρατηρητικό, έξυπνο και οξυδερκή ψυχολόγο, που περιγράφει τύπους ανθρώπων, τις εσωτερικές τους καταστάσεις, τις κλίσεις, τις προσκολλήσεις, τα λάθη, τα τεχνάσματα της αυτοεξαπάτησης και τις δυσκολίες της αυτοπειθαρχίας. Μόνο που, σε αντίθεση με τον κοσμικό ψυχολόγο, θεωρεί ότι ο κύριος στόχος της επίγειας ζωής του ανθρώπου είναι η ανάσταση της ψυχής – ακόμη και πριν από τη γενική ανάσταση – και η επίτευξη της αιώνιας ζωής. Και βλέπει ότι τα πάθη της φιληδονίας, της φιλαργυρίας και της κενοδοξίας είναι οι κύριοι λόγοι της καταστροφής των ανθρώπων μέσα στον χρόνο.

Και τι κάνει κανείς με όλα αυτά; Μπορούμε, φυσικά, να κλείσουμε τα αυτιά μας και τα μάτια μας και να φύγουμε μακριά από τον κόσμο. Αλλά ο πειρασμός δεν φεύγει, έχει δηλητηριάσει από καιρό με φαρμακερή γλυκύτητα τη μνήμη και την καρδιά. Και εκεί ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος δίνει μια απροσδόκητη συμβουλή: «Πίνε πρόθυμα τον εξευτελισμό από κάθε άνθρωπο σαν να είναι «ύδωρ ζωής». Να νομίζεις ότι θέλει να σε ποτίσει με φάρμακο (...) Διότι τότε θα προβάλει στην ψυχή σου αγνότητα αναφαίρετη και το φως του Θεού δεν θα λείψει από την καρδιά σου». Άρα, σε περίπτωση που σας επέπληξε χωρίς λόγο και χωρίς αφορμή το αφεντικό σας, αυτό είναι απλώς ένα πικρό αλλά σωτήριο φάρμακο: χάρη σ’ αυτό τα αμαρτωλά όνειρα θα δώσουν τη θέση τους στην πικρή αγανάκτηση της ψυχής σας (η οποία σύντομα θα περάσει) και έτσι ο Θεός θα σας απομακρύνει από τον γκρεμό, στην άκρη του οποίου ίσως βρισκόσασταν. Μόνο και μόνο για να προσεγγίσει κανείς μια παρόμοια κατάσταση με αυτόν τον τρόπο, αξίζει να διαβάσει την «Κλίμακα».

Αυτό το βιβλίο δεν είναι το Τυπικό, δεν περιέχει κανόνες και οδηγίες. Σε αυτό όμως υπάρχουν πολύ πιο σημαντικά πράγματα, τα οποία συνήθως δεν βλέπουμε. Οπότε, η ανάγνωση αυτού του βιβλίου μας θεραπεύει από αυτή την τύφλωση.