Ανυψούμενοι εν μετανοία

Στη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής είναι ωφέλιμο να διαβάζουμε τους αγίους πατέρες που προτρέπουν την καρδιά μας προς την αληθινή και ειλικρινή μετάνοια, κάτι το οποίο είναι η ίδια η ουσία της πνευματικής εργασίας μας στην πορεία προς το Άγιο Πάσχα. Θα ήθελα να σας παραθέσω τώρα δύο αποσπάσματα για τη μετάνοια: το ένα από τον Όσιο Ιωάννη τον Καρπάθιο, ο οποίος έζησε τον έβδομο αιώνα, και το άλλο από τον Άγιο Αμβρόσιο Μεδιολάνων, ο οποίος ζούσε και δίδασκε τον τέταρτο αιώνα. Οι άγιοι αυτοί πατέρες αναλύουν τη φύση της αληθινής μετάνοιας και δίνουν πρακτικές οδηγίες για το πώς μπορούμε να εργαζόμαστε ώστε να την πλησιάσουμε στη ζωή μας.

Ο Επίσκοπος Ειρηναίος (Στίνμπεργκ) Πρώτα θα παραθέσω λόγια από τη συλλογή κειμένων του Αγίου Ιωάννου του Καρπάθιου, που απευθύνονταν στους μοναχούς:

«Με όλη σου τη δύναμη προφύλαγε τον εαυτό σου να μην πέφτεις· γιατί η πτώση δεν αρμόζει στο δυνατό αθλητή. Αν όμως συμβεί να πέσεις, πετάξου επάνω αμέσως και στάσου πάλι στον καλό αγώνα· και αν μύριες φορές πέσεις από υποχώρηση της χάρης, άλλες τόσες φορές σήκω επάνω· κι αυτό μέχρι του θανάτου σου. Γιατί είναι γραμμένο: «Αν ο δίκαιος πέσει εφτά φορές — δηλαδή διαρκώς σε όλη τη ζωή του — άλλες τόσες θα σηκωθεί» (Παροιμ. 24, 16). Όσο λοιπόν κρατείς το όπλο του αγίου σχήματος με δάκρυα και ικεσία στον Θεό, λογαριάζεσαι μ’ εκείνους που στέκονται, κι ας έχεις πέσει πολλές φορές· όσο παραμένεις ανάμεσα στους μοναχούς, δέχεσαι σαν ανδρείος στρατιώτης από εμπρός πληγές, για τις οποίες και θα επαινεθείς περισσότερο, επειδή κι όταν σε χτυπούσαν δεν καταδέχτηκες να υποχωρήσεις ή να φύγεις από τον πόλεμο. Ενώ αν φύγεις από τους μοναχούς, τότε δέχεσαι πληγές στην πλάτη ως φυγάς και δειλός και λιποτάκτης και άνανδρος».

Και αν μύριες φορές πέσεις από υποχώρηση της χάρης, άλλες τόσες φορές σήκω επάνω· κι αυτό μέχρι του θανάτου σου

Είναι ένα εξαιρετικά ωφέλιμο απόσπασμα όχι μόνο για εκείνους στους οποίους απευθύνονταν αρχικά, αλλά και για όλους μας σήμερα.

Πολύ λίγα είναι γνωστά για τον Όσιο Ιωάννη. Καταγόταν από το μικρό νησί της Καρπάθου, κοντά στην Κρήτη. Θεωρείται ότι η περίοδος της ζωής του συμπίπτει περίπου με εκείνη ενός πολύ πιο γνωστού αγίου του έβδομου αιώνα, του Οσίου Μάξιμου του Ομολογητή. Ίσως, ο Άγιος Ιωάννης να ήταν επίσκοπος στην περιοχή όπου ζούσε. Γνωρίζουμε ότι ήταν σίγουρα μοναχός εξοικειωμένος με τον κοινοβιακό τρόπο μοναστικής ζωής. Αυτό είναι και το πλαίσιο, το οποίο δίνει μορφή στα λόγια του που μόλις διαβάσαμε.

Ο Όσιος Ιωάννης της Καρπάθου. Χαρακτικός πίνακας Απευθύνεται σε μοναχούς που ίσως ζούσαν στον τόπο που σήμερα ονομάζεται Αιθιοπία. Σε αυτό το απόσπασμα ενθαρρύνει έναν αδύναμο μοναχό να συνεχίσει επίμονα τον τρόπο ζωής του. Ωστόσο, τα λόγια του μπορούν να ισχύουν για όλους τους χριστιανούς. Κάθε χριστιανός πρέπει να βιώνει τη ζωντανή μετάνοια, και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής. Όλοι μπορούμε να αποκτήσουμε την ιδιαίτερη συνήθεια να ζούμε μια ζωή ενεργού μετάνοιας και μέσω αυτής τη μεταμόρφωσή μας.

Ο μεγάλος πειρασμός του σύγχρονου κόσμου είναι το ότι δικαιολογούμε την αμαρτία σαν να είναι κάτι το φυσιολογικό ή κανονικό. Αλλά ο Άγιος Ιωάννης μας υπενθυμίζει ότι η αμαρτία είναι πάντοτε αφύσικη, ότι είναι κάτι που δεν πρέπει να κάνουμε. Ο Όσιος λέει ότι ένας καλός αθλητής δεν πρέπει ποτέ να πέφτει. Η αδυναμία μας δεν πρέπει ποτέ να αποτελεί δικαιολογία για την αμαρτία μας. Γι’αυτό, πρέπει να κάνουμε το παν για να μην πέφτουμε.

Ωστόσο, ως αδύναμοι που είμαστε, πέφτουμε, και εδώ είναι που η συμβουλή του αγίου γίνεται κατεξοχήν πρακτική. Λέει: «Αν όμως συμβεί να πέσεις, πετάξου επάνω αμέσως» Η σωστή απάντηση στην αμαρτία είναι η μετάνοια. Όταν πέφτουμε και αμαρταίνουμε, δεν πρέπει να παραμένουμε σε αυτή την ελεεινή κατάσταση. Πρέπει να σηκωνόμαστε από την υποτίμησή του εαυτού μας και να κάνουμε μια νέα αρχή. Ο Όσιος σημειώνει ότι πρέπει αμέσως να σηκωθούμε και να συνεχίσουμε τον αγώνα.

Η ώρα για μετάνοια είναι πάντα τώρα. Η θέση της είναι πάντα εδώ. Ενώ εμείς έχουμε την τάση να απογοητευόμαστε από το ότι η αμαρτία μας επαναλαμβάνεται και το ότι συνεχίζουμε να πέφτουμε, ο Όσιος το τοποθετεί στο πλαίσιο ολόκληρης της ζωής μας αφιερωμένης στη συνεχή μετάνοια. Λέει: «και αν μύριες φορές πέσεις, άλλες τόσες φορές σήκω επάνω· κι αυτό μέχρι του θανάτου σου». Ίσως, είναι δύσκολο να δεχτεί κανείς αυτά τα λόγια.

Η ώρα για μετάνοια είναι πάντα τώρα. Η θέση της είναι πάντα εδώ

Στον κόσμο γύρω μας θεωρείται ότι όταν παρά τις υπερβολικές προσπάθειες που καταβάλλουμε για ολοκλήρωση εργασιών αποτυγχάνουμε, αυτό είναι σημάδι κοντόφθαλμης σκέψης. Αν ήταν γραφτό να κάνουμε κάτι, ίσως δε θα το καταφέρναμε με την πρώτη, αλλά θα το κάναμε. Το να συνεχίζουμε να χτυπάμε το κεφάλι μας στον τοίχο είναι ένδειξη παρανόησης των κοινωνικών αξιών.

Στην πάλη μας κατά της αμαρτίας ερχόμαστε αντιμέτωποι με συνεχείς πτώσεις και σφάλματα, και ως απάντηση σε αυτό ο Άγιος Ιωάννης συμβουλεύει τη συνεχή, ατελείωτη μετάνοια από τώρα μέχρι την ημέρα του θανάτου μας, και να σηκωνόμαστε μετά από κάθε πτώση, όσο συχνά και αν αυτό συμβαίνει. Μιλάει με ειδικούς μοναστικούς όρους, αλλά τα λόγια του ισχύουν για όλους μας. Αν το σχήμα του μοναχού είναι μια ιδιαίτερη κλήση και ένα ιδιαίτερο είδος αγώνα, η κλήση στη μετάνοια είναι μια καθολική παγκόσμια κλήση για όλους τους χριστιανούς. Ο Θεός μας δίνει διαφορετικά εργαλεία για να επιτύχουμε τους στόχους μας: για κάποιους είναι το μοναστήρι, για άλλους η οικογένεια. Αλλά η ζωή συνεχούς μετάνοιας είναι η μόνη αληθινή ζωή για κάθε χριστιανό.

Σύμφωνα με την κοινή αντίληψη των Πατέρων, ο αρχάριος μοναχός διακατέχεται από πολλούς πειρασμούς, ο ισχυρότερος από τους οποίους είναι ο πειρασμός να χρησιμοποιήσει την αμαρτωλότητά του ως δικαιολογία για να απομακρυνθεί από την υψηλή του κλήση. Όμως, ο Άγιος Ιωάννης συμβουλεύει να κρατιέται κανείς με δύναμη από το μοναχικό ένδυμα, ό,τι κι αν συμβαίνει. Λέει: «Αν φύγεις από τους μοναχούς, τότε δέχεσαι πληγές στην πλάτη ως φυγάς και δειλός και λιποτάκτης και άνανδρος». Εδώ ο Όσιος μιλάει για έναν ιδιαίτερο αρχαίο πειρασμό που αντιμετωπίζουν οι μοναχοί: να εγκαταλείψει κανείς το μοναστήρι από ενόχληση ή απογοήτευση.

Ωστόσο, η προειδοποίησή του, νομίζω, ισχύει για όλους, και για όσους δεν φορούν τον μοναστικό μανδύα. Ο καθένας από εμάς, όποιο κι αν είναι το πεπρωμένο μας και όποια κι αν είναι η κλήση μας, αντιμετωπίζει τον πειρασμό να σταματήσει να αγωνίζεται. Αναρωτιόμαστε καμιά φορά: «Είναι δυνατόν εγώ να δίνω μάχη με την αμαρτία, όταν τόσο ξεκάθαρα αποτυγχάνω σε κάθε βήμα;». Μπαίνουμε στον πειρασμό να χρησιμοποιήσουμε τις αδυναμίες και τις πτώσεις μας ως δικαιολογία για να γίνουμε πιο ανεκτικοί με τον εαυτό μας και λιγότερο αφοσιωμένοι στον πραγματικό ασκητικό αγώνα. Όμως, ο Όσιος Ιωάννης γράφει: «Αν φύγεις από τους μοναχούς, τότε δέχεσαι πληγές στην πλάτη ως φυγάς και δειλός και λιποτάκτης και άνανδρος».

Ο καθένας από εμάς αντιμετωπίζει τον πειρασμό να σταματήσει να αγωνίζεται

Είναι ένας πρακτικός οδηγός για κάθε χριστιανό. Ο πονηρός περιμένει ακριβώς τέτοιες αποφασιστικές στιγμές στη ζωή μας, τότε που οι πτώσεις γίνονται αφορμή και πρόφαση για να μην ξανασηκωθούμε, αλλά να παραμένουμε στην ακηδία. Και εδώ θα ήθελα να παραθέσω το δεύτερο απόσπασμα, ένα απόσπασμα από μια πραγματεία του Αγίου Αμβροσίου Μεδιολάνων για τη μετάνοια. Με ένα πνεύμα που δεν διαφέρει από εκείνο του Αγίου Ιωάννη, γράφει τα εξής:

«Τίποτα δεν φέρνει τόσο μεγάλη θλίψη, όσο όταν κάποιος ενώ ζει στην αιχμαλωσία της αμαρτίας, θυμάται μόνο από πού έπεσε, επειδή είχε παρασυρθεί από τα σαρκικά και γήινα, αντί να κατευθύνει το νου του στα όμορφα μονοπάτια της θεογνωσίας. Ο Αδάμ κρύφτηκε όταν κατάλαβε ότι ο Θεός ήταν εκεί, και μάλιστα προσπάθησε να κρυφτεί όταν ο Θεός του μίλησε με εκείνη τη φωνή που πλήγωσε την ψυχή του. Γιατί κρύβεσαι; Γιατί αποφεύγεις Εκείνον που κάποτε λαχταρούσες να δεις; Η ένοχη συνείδηση είναι τόσο οδυνηρή που τιμωρεί τον εαυτό της χωρίς δίκη και επιθυμεί να καλυφθεί, αλλά παρ’ όλα αυτά είναι γυμνή ενώπιον του Θεού».

Ο Άγιος Ιεράρχης Αμβρόσιος Μεδιολάνων. Τοιχογραφία Σε αυτό το απόσπασμα ο Άγιος Αμβρόσιος προσφέρει μια πολύτιμη πρακτική συμβουλή. Στις στιγμές που χρησιμοποιούμε την αμαρτία μας ως δικαιολογία για να αποφύγουμε περαιτέρω προσπάθειες μετάνοιας και αλλαγής, καταλήγουμε να φέρνουμε περισσότερη δυστυχία στον εαυτό μας. Επικεντρωνόμαστε στην αμαρτία, στο γεγονός της πτώσης, αντί να σηκωθούμε και να στραφούμε προς τον Θεό. Εδώ επαναλαμβάνουμε την πράξη του Αδάμ, ο οποίος, αφού αμάρτησε ενώπιον του Θεού στην Εδέμ, αντί να στραφεί προς Αυτόν με μετάνοια, έτρεξε και κρύφτηκε ανάμεσα στα δέντρα. Ο Δημιουργός τον έψαχνε, αναζητώντας τη μετάνοιά του, αλλά ο Αδάμ επικεντρώθηκε μόνο στην αμαρτία του, παραμερίζοντας το έλεος του Θεού.

Ποια είναι η δική μας αντίδραση όταν συνειδητοποιούμε την αμαρτία μας; Τρέχουμε και κρυβόμαστε από τον Θεό, ο οποίος πάντα μας περιμένει να επιστρέψουμε; Προσπαθούμε να αποφύγουμε την ασκητική προσπάθεια να αλλάξουμε και να εξελιχθούμε; Ο Άγιος Αμβρόσιος μας υπενθυμίζει ότι με αυτόν τον τρόπο θέτουμε τους εαυτούς μας κάτω από μια ακόμη πιο σκληρή κρίση. Η ίδια η συνείδησή μας γίνεται κριτής και απαντά με απόγνωση στην αμαρτία που διαπράξαμε.

Όταν πέφτουμε, ποιανού την κρίση επιθυμούμε να έχουμε για τον εαυτό μας: του πλησίον μας, του εαυτού μας ή του Θεού; Οι Άγιοι Πατέρες μας λένε ότι υπάρχει μόνο μία κρίση που δίνει ζωή: είναι αυτή του Κυρίου. Μόνο αυτή είναι η κρίση που μας καλεί σε μετάνοια και μας οδηγεί σε μια αγιασμένη ζωή. Έτσι, όταν πέφτουμε, ας σηκωνόμαστε ξανά. Κάθε πτώση είναι ένα λάθος, αλλά είναι και μια ευκαιρία να ξανασηκωθούμε. Ας μην επιτρέψουμε στον πονηρό να μας μαχαιρώνει πισώπλατα, όσο εμείς βουλιάζουμε στην αμαρτία μας αμετανόητοι. Αντιθέτως, ας ακούσουμε τη φωνή του Θεού που μας καλεί, όπως κάλεσε τον Αδάμ: «Αδάμ, πού είσαι, τέκνο μου;». Ακούγοντας αυτή τη Θεία φωνή, ας σηκωθούμε για να την υποδεχτούμε με μετανοημένη καρδιά, κάνοντας κάθε φορά μια νέα αρχή στη ζωή στην οποία κληθήκαμε.

Δι’ευχών των αγίων πατέρων ημών, του Αγίου Ιωάννου του Καρπαθίου και του Αγίου Ιεράρχη Αμβροσίου Μεδιολάνων, και όλων των αγίων, Κύριε, ελέησον και σώσον ημάς. Αμήν.