Τα πάθη του Χριστού, ένα σκαλοπάτι προς την αθανασία

Αν συγκεντρώσουμε τα κείμενα που διαβάζει η Εκκλησία στη διάρκεια του ενιαυτού, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι όλες οι ακολουθίες δομούνται ακολουθώντας το ίδιο σχήμα, ίδιο χειμώνα και καλοκαίρι. Υπάρχει όμως μια περίοδος που η συνήθης τάξη πραγμάτων ανατρέπεται, κάτι που για έναν απροετοίμαστο άνθρωπο που θα πάει στην εκκλησία αυτές τις ημέρες, όλα θα του είναι ασυνήθιστα. Αυτή η περίοδος ονομάζεται Μεγάλη Εβδομάδα και προηγείται της λαμπρής γιορτής του Πάσχα.

Φωτογραφία Γιούλια Μακοβειτσιούκ

Πρέπει να πούμε ότι στην αρχαιότητα, τότε που οι χριστιανοί δεν γνώριζαν τόσο μεγάλης διάρκειας νηστείες όπως σήμερα, η Μεγάλη Εβδομάδα ήταν η μεγαλύτερη και αυστηρότερη περίοδος νηστείας. Και αυτό δεν είναι κάτι το περίεργο, διότι για τους χριστιανούς των πρώτων αιώνων η νηστεία δεν ήταν τόσο περίοδος προσωπικών ασκητικών αγώνων, όσο στιγμές μετοχής σε εκείνα τα γεγονότα που έλαβαν χώρα πριν από δύο χιλιάδες χρόνια. Αργότερα, όταν η λειτουργική τάξη άρχισε να εξελίσσεται και να εμπλουτίζεται, η ιδέα της συμμετοχής στα Πάθη του Χριστού κατέλαβε βασική θέση στις ακολουθίες του κύκλου των Παθών. Και καθώς οι τελευταίες ημέρες της επίγειας ζωής του Σωτήρα στην Ιερουσαλήμ βρίσκονται σε έντονη αντίθεση προς την υπόλοιπη ευαγγελική ιστορία, η ίδια αυτή εκπληκτική αντίθεση αποτυπώθηκε στις ακολουθίες των Παθών.

Πολύ συχνά, όταν διαβάζουμε τα Ευαγγέλια, θαυμάζουμε τη διδασκαλία του Χριστού: τα κηρύγματά Του, το λόγο Του, τις επιπλήξεις Του, τις παραβολές Του. Συνάμα, μερικές φορές δεν παρατηρούμε ότι η ιδέα των Παθών διατρέχει όλη την Καινή Διαθήκη, από την αρχή της αφήγησης μέχρι τις τελευταίες γραμμές. Ο ίδιος ο Χριστός επαναλαμβάνει στους μαθητές Του, στο πλήθος, στους Φαρισαίους και σε μας ότι ήρθε στη γη για έναν κύριο λόγο: να πάθει, να πεθάνει και να αναστηθεί. Αυτά τα τρία ρήματα είναι προγραμματικά στη ζωή του Σωτήρα. Και όχι μόνο στο πλαίσιο της προοπτικής του Ευαγγελίου, αλλά και της Παλαιάς Διαθήκης, διότι σχεδόν όλοι οι προφήτες, από τον Αδάμ μέχρι τον Πρόδρομο Ιωάννη, μιλούσαν για τον Πάσχοντα Μεσσία ως τον τελικό στόχο της όλης Θείας οικονομίας και της όλης ιστορίας του Σύμπαντος.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας θεωρούν ότι τα Πάθη του Χριστού, η κένωσή Του και η κάθοδός Του στο βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης τελέστηκαν τότε που ακόμα δεν υπήρχαν ούτε σύμπαν, ούτε άγγελοι ούτε άνθρωπος. Με τον παντεπόπτη οφθαλμό Του, ο Κύριος προέβλεψε ότι το σύμπαν θα κλονιστεί, ότι ο κόσμος θα πάρει το δρόμο του κακού και ότι αυτός ο κόσμος θα πρέπει να σωθεί. Τότε είναι που, στην Τριαδική Βουλή, ο Υιός συμφωνεί να αναλάβει την αποστολή της σωτηρίας του κόσμου, όταν αυτό θα είναι αναγκαίο. Και τότε Του έγινε σαφές ότι ο δρόμος για να επιτευχθεί η σωτηρία περνάει μέσα από τα πάθη και το θάνατο. Και συμφωνεί να αναλάβει αυτόν τον Σταυρό.

Δεν μπορούσε άραγε να γίνει διαφορετικά; Δεν ήταν ευκολότερο να διατάξει τους αγγέλους να αρπάξουν όλους τους Φαρισαίους και να τους συντρίψουν με τη δύναμή τους; Η Εκκλησία λέει όχι! Το γεγονός είναι ότι ο Χριστός προσέλαβε όλη την ανθρώπινη φύση. Το μόνο πράγμα που δεν είχε ο Χριστός ήταν εκείνη η κακότητα και ροπή προς το κακό που έχουν όλοι οι άνθρωποι μετά την πτώση. Και αφού ο Χριστός προσέλαβε όλη την ανθρώπινη φύση, προσέλαβε επίσης και το πιο βαρύ φορτίο που φέρουμε εμείς, το φορτίο του θανάτου.

Και εδώ συμβαίνει ένα θαύμα. Εκεί που ο άνθρωπος βρίσκεται σε αδιέξοδο, εκεί που τελειώνει το επίγειο ταξίδι του, ο Χριστός ανοίγει έναν νέο δρόμο – τον δρόμο προς τον Ουρανό! Μετά την Ανάσταση του Χριστού, ο θάνατος δεν είναι πλέον αδιέξοδο, αλλά μόνο ένα κατώφλι για να περάσουμε στην αιωνιότητα. Βέβαια, το τι αιωνιότητα θα είναι αυτή εξαρτάται από μας. Ωστόσο, ο δρόμος έχει ήδη χαραχθεί, και για αυτόν τον σκοπό ο Χριστός δέχτηκε το θάνατο.

Προκύπτει όμως ένα ερώτημα. Γιατί χρειαζόταν ένας τόσο τρομερός θάνατος: μέσα από χλευασμούς, πάθη, μαστίγωση; Δεν θα μπορούσε να ζήσει μέχρι τα γεράματα και να κοιμηθεί εν ειρήνη; Εδώ αντιμετωπίζουμε ένα άλλο πρόβλημα.

Τη Δευτέρα της πρώτης εβδομάδας της Μεγάλης Σαρακοστής, στην εκκλησία διαβάζεται ένα υπέροχο απόσπασμα από το βιβλίο του προφήτη Ησαΐα. Σε αυτό, ο Κύριος λέει με θλίψη για τον λαό του: «Το βόδι γνωρίζει τον αφέντη του, και το γαϊδούρι ξέρει το παχνί εκείνου που το ορίζει. Μα ο Ισραήλ σε ποιον ανήκει δεν το ξέρει· ο λαός μου τίποτα δεν κατανοεί» (Ησ.1:3). Και αυτή η συντριβή του Θεού για τα δύστροπα παιδιά του συναντάται σχεδόν σε όλα τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Αλλά η πληρέστερη έκφραση αυτής της σκέψης για τη μη αποδοχή από τους ανθρώπους του Δημιουργού τους βρίσκεται στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο: «Μέσα στον κόσμο ήταν, κι ο κόσμος δι’ αυτού δημιουργήθηκε, μα δεν τον αναγνώρισε ο κόσμος. Ήρθε στον τόπο το δικό του, και οι δικοί του δεν τον δέχτηκαν» (Ιω.1:10 - 11)*. Στην ουσία, όλη η ιερή ιστορία είναι ιστορία της μη αποδοχής του Θεού.

Όλη η ιερή ιστορία είναι ιστορία της μη αποδοχής του Θεού

Μετά την πτώση στην αμαρτία, η ύπαρξη των ανθρώπων στη γη είχε ως μοναδικό σκοπό την προετοιμασία των απαραίτητων συνθηκών για τον ερχομό του Σωτήρα στον κόσμο. Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας, η ένωση του ανθρώπου με τον Θεό ήταν εξ αρχής σχεδιασμένη. Ωστόσο, πριν από την πτώση, ο άνθρωπος ήταν αυτός που έπρεπε να καταβάλλει κυρίως την απαιτούμενη προσπάθεια σε αυτή τη διαδικασία. Η πτώση στην αμαρτία είχε ως αποτέλεσμα ο άνθρωπος να μην επιτύχει την ένωση με τον Θεό και να απομακρυνθεί ακόμη περισσότερο από τον Δημιουργό του. Οπότε, τώρα το έργο του ανθρώπου το αναλαμβάνει ο ίδιος ο Κύριος. Αφού ο άνθρωπος δεν έγινε Θεός, τότε ο Θεός θα γίνει άνθρωπος. Αλλά για να συμβεί αυτό, χρειαζόταν ο άνθρωπος να συμφωνήσει ώστε ο Θεός να μπει στον κόσμο του. Για το λόγο αυτό, ο Πλάστης δημιουργεί τον εβραϊκό λαό, ώστε μετά από αρκετές χιλιάδες χρόνια πνευματικής εξέλιξης να φυτρώσει από τις ρίζες του ένα θαυμάσιο λουλούδι – η Υπεραγία Θεοτόκος. Στο πρόσωπο της νεαρής Μαρίας η ανθρωπότητα έδωσε τη συγκατάθεσή της στην ενσάρκωση του Θεού και χάρισε τη φύση της στον Δημιουργό της.

Όμως, η διεργασία καλλιέργειας του ιουδαϊκού λαού έκρυβε έναν κίνδυνο: τον κίνδυνο να θεωρεί τον εαυτό του εκλεκτό. Αν πεις στον άνθρωπο πολλές φορές ότι είναι ο εκλεκτός, τότε, ανεξάρτητα από το πόσο θετικό είναι το νόημα αυτής της έννοιας, ο άνθρωπος αρχίζει να υπερηφανεύεται για το ότι είναι ο εκλεκτός, στις πράξεις του αρχίζουν να παρεισφρέουν στοιχεία ασυδοσίας και η στάση απέναντι στην «εκλεκτότητα» μπορεί να εξελιχθεί σε τυπολατρία. Αυτό συνέβη στους ηγέτες του εβραϊκού λαού: οι προφητείες για τον Μεσσία και τη Βασιλεία του Θεού άρχισαν να κατανοούνται με την πιο κυριολεκτική τους εκδοχή και η επίσημη θρησκεία έχασε σταδιακά τον πνευματικό της πυρήνα. Πριν τον ερχομό του Χριστού, οι μεσσιανικές προσδοκίες των ανώτερων τάξεων της ιουδαϊκής κοινωνίας είχαν περιοριστεί σε ένα πρωτόγονο σχήμα: Ο Θεός-Ιεχωβά τους είχε επιλέξει, τους είχε ορίσει επικεφαλής όλης της ανθρωπότητας, και μια μέρα θα έστελνε τον απεσταλμένο του, ο οποίος θα υποδούλωνε όλα τα έθνη στους Ιουδαίους και θα βασίλευε μαζί τους με ευτυχία για πάντα. Για να γίνει κανείς συμμέτοχος στη βασιλεία του Μεσσία, σύμφωνα με τους Φαρισαίους, έπρεπε απλώς να εκπληρώνει τις εντολές του Θεού, οι οποίες μέχρι την εποχή του Χριστού είχαν επίσης αρχίσει να κατανοούνται υπερβολικά στεγνά και τυπικά. Η διαφορά ανάμεσα σε αυτό που έφερε ο Κύριος στους ανθρώπους και σε αυτό που οι Ιουδαίοι περίμεναν από Αυτόν αποτέλεσε την κύρια τραγωδία που οδήγησε στον Γολγοθά.

Ο Κύριος ήρθε για να θεραπεύσει τον άνθρωπο και να τον επανενώσει μαζί Του. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι δεν χρειάζονται όλοι οι άνθρωποι έναν τέτοιο Θεό. Η πλειονότητα των ανθρώπων θέλει να βλέπει στη θεότητα όχι ένα στοργικό Πρόσωπο, αλλά ένα είδος «γεννήτριας» ευημερίας, του τύπου: εμείς σου προσφέρουμε θυσίες και αρετές, κι εσύ δώσε μας πλούτο και δόξα. Λίγοι είναι οι άνθρωποι που χρειάζονται έναν πραγματικό Θεό – τον Θεό της καλοσύνης, της χάρης, της αγάπης. Ο Χριστός ήρθε για να ενώσει μέσα Του τη θεότητα με την ανθρωπότητα και να μας καλέσει να τον ακολουθήσουμε, δείχνοντάς μας τον δρόμο της αληθινής διακονίας και της πίστης. Καταλάβαινε σαφώς ότι δεν θα γινόταν αποδεκτός από όλους και ότι το επίγειο ταξίδι Του θα κατέληγε στην απόρριψη και το θάνατο. Ήξερε όμως επίσης ότι ο Γολγοθάς θα οδηγούσε στη νίκη επί του Άδη και στην ένδοξη ανάσταση, δηλαδή στη νίκη επί του θανάτου! Και για χάρη αυτής της τελικής νίκης υπέμεινε τα Πάθη.

Αν θυμηθούμε τα ευαγγελικά αναγνώσματα της Μεγάλης Εβδομάδας, μπορούμε να δούμε ότι αυτές τις μέρες ο Χριστός εκφέρει τις πιο τρομερές επιπλήξεις, αλλά και τα πιο θερμά λόγια αγάπης. Αυτή η εβδομάδα είναι η σύνοψη ολόκληρου του επίγειου ταξιδιού. Και εδώ θα θέλαμε να επισημάνουμε δύο πράγματα.

Πρώτον, συχνά, όταν διαβάζουμε αποσπάσματα με επιπλήξεις εναντίον των Φαρισαίων και των γραμματέων, ασυνείδητα επαινούμε τους εαυτούς μας: «Εμείς, όμως, είμαστε Ορθόδοξοι! Πιστεύουμε πραγματικά στον Θεό!». Με αυτόν τον τρόπο, γινόμαστε Φαρισαίοι όπως και εκείνοι που δέχονταν ανελέητες επιθέσεις από τον Χριστό. Το πρόβλημα είναι ότι ο Κύριος, όταν έκανε τις επιπλήξεις Του, τις απηύθυνε σε όλες τις γενιές, ανεξάρτητα από τον αιώνα και την περιοχή στην οποία ζουν. Το τρομερότερο όμως είναι ότι, αν ο Χριστός ερχόταν στις μέρες μας, θα Τον σταυρώναμε κι εμείς, όπως έκαναν οι Εβραίοι του πρώτου αιώνα μ.Χ. Και μόνο μια μικρή ομάδα ανθρώπων θα αναγνώριζε στον βασανισμένο άνθρωπο του Σταυρού τον Θεό και Δημιουργό του κόσμου. Πολλοί άνθρωποι θα βρουν αυτή τη σκέψη αποκρουστική, αλλά ακόμη και οι πρώιμοι άγιοι πατέρες έλεγαν ότι ο Χριστός ήρθε για να πάθει, και αφού είναι έτσι, θα πάθαινε κάτω από οποιαδήποτε εξουσία, ακόμη και την πιο ανθρωπιστική και την πιο ανεκτική.

Και το δεύτερο πράγμα που είναι σημαντικό να σημειωθεί. Με μια πρώτη ματιά, σε όλη την ιστορία των Παθών, τη νίκη την είχαν οι εχθροί του Χριστού. Ο δρόμος του πόνου δεν είναι ελκυστικός. Αλλά αυτό φαίνεται μόνο εκ πρώτης όψεως. Αν το εξετάσουμε βαθύτερα, βλέπουμε ότι ο δρόμος των Παθών είναι ο δρόμος κάθε ανθρώπου που τολμά να υπηρετεί την Αλήθεια. Δεν είναι ελκυστικός, στερείται ανέσεων και δεν υπόσχεται εξωτερικά εφέ και εκκωφαντική δόξα. Αλλά στο τέλος, αυτή η τεθλιμμένη οδός οδηγεί στη νίκη. Αυτόν τον δρόμο ακολουθούν οι χριστιανοί που δεν γνωρίζουν κανένα συμβιβασμό μπροστά στο κακό και δεν υποκύπτουν στις πρόσκαιρες απαιτήσεις του κόσμου.

Για αυτούς τους λόγους, η Εκκλησία βάζει τόσο ψηλά τη Μεγάλη Εβδομάδα στον λειτουργικό κύκλο. Και γι’ αυτό, αν θέλουμε πραγματικά να γιορτάσουμε το Πάσχα αξίως, δεν πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή αυτές τις ημέρες στη λαϊκή πτυχή αυτής της γιορτής, όπως είναι το βάψιμο των αυγών και το ψήσιμο των τσουρεκιών, αλλά στο να καθαριστούμε εσωτερικά και να ακολουθήσουμε τον Χριστό. Τον Πάσχοντα Χριστό και τον Χριστό τον Αναστάντα.