Η αξία του άλλου

Η χριστιανική πίστη πρεσβεύει την ύψιστη αξία του ανθρώπου. Βέβαια και στον κόσμο αρέσκονται να μιλάνε για «αξία», αλλά με εντελώς διαφορετική έννοια. Είναι πάντα σημαντικό να διευκρινίζουμε τι εννοούμε.

Κάποτε βρέθηκα μπροστά στην ακόλουθη φράση: «Και τι μπορούν να καταλάβουν αυτά τα πρόβατα για την ανθρώπινη αξία;». Με τον όρο «πρόβατα» ο συντάκτης της φράσης εννοούσε τους ανθρώπους που δεν μοιράζονται τις πολιτικές του απόψεις. Συνειδητοποιούσε ο άνθρωπος την αντιφατικότητα των λέξεων του; Όπως φαίνεται, όχι. Διότι, σύμφωνα με τα λόγια του, η αξία είναι κάτι που έχω εγώ και εκείνοι στους οποίους την αναγνωρίζω, ενώ όλους τους άλλους μπορείς να τους βρίζεις με κάθε λογής κοσμητικά επίθετα.

Η φράση «αίσθηση της προσωπικής αξίας», στην καθημερινή της χρήση, ακούγεται κάπως ειρωνικά, σχεδόν όπως όταν μιλάμε για «υπερβολική αντίληψη της προσωπικής σημασίας» (εγωισμό). Είναι κάτι που έχει να κάνει με αλαζονική ηλιθιότητα και πλήρη αδυναμία να ακούει κανείς τους άλλους, ειδικά όταν πρόκειται ακόμη και την πιο καλοπροαίρετη κριτική προς το πρόσωπό του.

Ο άνθρωπος που διακατέχεται από αυτή την αίσθηση είναι επιθετικός, εριστικός και πάντα έτοιμος να ξεσπάσει με απειλές και προσβολές εναντίον οποιουδήποτε συμβεί να πειράξει την εξαιρετικά ευάλωτη τιμή του. Υποτιμά εύκολα και πρόθυμα τους άλλους, επειδή μπροστά σε όλα τα πρόβατα αναδεικνύεται η αξία του. Αυτός όμως σίγουρα δεν είναι πρόβατο!

Και μάλιστα η επιθετικότητα και η εριστικότητα προβάλλονται ως το πρώτο σημάδι της αξίας, κατά τα πρότυπα κάποιου ευγενή του 17ου αιώνα από τη Γασκώνη ή Ρώσου μονομάχου του 19ου αιώνα, που είναι έτοιμος να σκοτώσει ή να σκοτωθεί για μια άστοχη λέξη, μια αδέξια χειρονομία ή ένα λοξό βλέμμα. Η αξία του ανθρώπου εκδηλώνεται στην επιθετικότητα απέναντι σε όσους θεωρούνται απειλή για αυτή την αξία, όπως εκδηλώνεται και στην οργή, στην εξέγερση.

Λοιπόν, δεν υπάρχει τίποτα ειδικά ανθρώπινο σε μια τέτοια αντίληψη για την αξία. Αυτή είναι μια τυπική συμπεριφορά αγέλης: σε κάθε αγέλη υπάρχει μια ιεραρχία που καθορίζει ποιος θα πάρει περισσότερο φαγητό και θηλυκά. Οι ανώτεροι αντιδρούν με μανία, προστατεύοντας το καθεστώς τους, ενώ οι κατώτεροι περιμένουν «να κάνει λάθος ο Ακέλα», για να σπρώξουν τους εξαντλημένους προς τα κάτω και να ανέβουν οι ίδιοι ένα σκαλοπάτι ψηλότερα. Η ετοιμότητα να αντιστέκεται κανείς σθεναρά σε οποιαδήποτε απόπειρα κατά της θέσης του στην ιεραρχία είναι απολύτως απαραίτητη, γιατί αλλιώς θα τον σπρώξουν στο κατώτατο σημείο και θα ζήσει μια πραγματικά ελεεινή ζωή. Σπρώξε τους άλλους προς τα κάτω, μην αφήνεις να σε σπρώξουν οι άλλοι: αυτοί είναι οι κανόνες του παιχνιδιού.

Ο μεγάλος λύκος τρώει πρώτος, τι δεν καταλαβαίνετε;

Φυσικά, οι άνθρωποι δεν τσιγκουνεύονταν ρομαντικές φιοριτούρες για να καλύψουν κάπως αυτό το σκέτο ζωώδες ένστικτο και για να το παρουσιάσουν ως κάτι όμορφο και ευγενές, ακόμη και ηθικά σωστό. Αλλά η βελόνα δεν κρύβεται στο σακί. Όταν ένας άνθρωπος που μιλάει για αξία αποκαλεί τους άλλους πρόβατα, έχουμε μπροστά μας αυτό ακριβώς: σπρώξε τους άλλους προς τα κάτω, έστω και λεκτικά. Ο ευγενής Δον για να αναδείξει την αξία του χρειάζεται βρώμικους χωρικούς.

Από χριστιανική άποψη, η αξία είναι κάτι καθαρά ανθρώπινο. Σχετίζεται με το γεγονός ότι, από όλα τα γήινα πλάσματα, μόνο εμείς, οι άνθρωποι, έχουμε δημιουργηθεί κατ' εικόνα Θεού. Όλοι ανήκουμε στον Θεό και, προσβάλλοντας τον πλησίον μας – έστω και τον πιο ασήμαντο και περιφρονημένο στα μάτια των ανθρώπων – προσβάλλουμε τον Θεό. Αυτό μπορεί να φαίνεται τρομακτικό, αλλά στην Αγία Γραφή αναφέρεται με σαφήνεια: «ὁ καταγελῶν πτωχοῦ παροξύνει τὸν ποιήσαντα αὐτόν» (Παρ. 17:5).

Και η βίωση αυτής της αξίας δεν στρέφεται προς τον εαυτό μας, αλλά προς τον άλλον. Η πίστη μας στην ανθρώπινη αξία δεν καθορίζεται από το τι σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας ή τους δικούς μας, αλλά από το τι σκεφτόμαστε για τους ξένους ή τους ανθρώπους που αντιπαθούμε: από το τι λέμε για αυτούς και από το πώς συμπεριφερόμαστε σε αυτούς. Είναι κακοί άνθρωποι; Μπορεί. Αλλά, όπως και να’χει, είναι άνθρωποι, που έχουν δημιουργηθεί κατ' εικόνα Θεού, έχουν λυτρωθεί με το πολύτιμο Αίμα του Σωτήρα και έχουν κληθεί στη μετάνοια και τη σωτηρία. Στα μάτια του χριστιανού, ο κάθε εχθρός της Εκκλησίας είναι ένας δυνάμει απόστολος Παύλος, η κάθε πόρνη είναι μια δυνάμει Μαρία η Αιγυπτία.

Ωστόσο, όταν σκεφτόμαστε και την προσωπική μας αξία, αυτό δεν μας προδιαθέτει προς την αλαζονεία, αλλά προς την μετάνοια, αφού και εμείς καλούμαστε να είμαστε άγιοι, αφού και εμείς έχουμε σημαδευτεί με την ύψιστη αξία. Πόσο η συμπεριφορά μας είναι σύμφωνη με αυτό; Τι πρέπει να αλλάξουμε στον εαυτό μας, στις σχέσεις μας με τον Θεό και τους ανθρώπους, ώστε να ανταποκρινόμαστε περισσότερο στην κλήση μας;

Πολλά είναι αυτά που πρέπει να αλλάξουμε. Και πρώτα απ' όλα, να στραφούμε από τον εαυτό μας προς τον άλλον, να δούμε την αξία των πλησίον μας. Ποιες λέξεις πρέπει να εγκαταλείψουμε για πάντα και να μην τις χρησιμοποιούμε πια; Ποιες πράξεις πρέπει να αρνηθούμε αποφασιστικά; Η πίστη στην ανθρώπινη αξία δεν εκδηλώνεται σε αυτό που ο άνθρωπος διεκδικεί για τον εαυτό του, αλλά στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρεται στους άλλους.